26 آبان؛ روز خودکفایی گندم در ایران

مجموعه: مناسبتها در ایران و جهان

از لحاظ نوع کشت گندم را به دو دسته کلی گندم بهاره و پاییزه تقسیم بندی می‌کنند

 26 آبان؛ روز خودکفایی گندم در ایران

روز خودکفایی تولید گندم

ایران که روزگاری بزرگ ترین واردکننده سنتی گندم بود، در سال 1383 با دستیابی به خودکفایی در تولید گندم، جشن خودکفایی را برپا کرد و روز 26 آبان را به عنوان روز خودکفایی گندم در تقویم ثبت کرد.

تاریخچه کشت گندم

گندم یکی از قدیمی ترین گیاهان کره زمین است که انسان آن را کشت و کار کرده و مورد استفاده قرار داده است. منشأ اولیه گندم حوزه مدیترانه و کشور فلسطین و سوریه بوده و از این مکان ها به ایران بزرگ قدیم و ترکیه کنونی منتقل شده و سپس در قاره های دیگر منتشر شده است.

انواع گندم

دانه گندم از این مواد تشکیل شده‌است: ۷ تا ۱۸ درصد پروتئین (بستگی به نوع گندم دارد)، ۶۰ تا ۷۰ درصد نشاسته، ۲ تا ۲/۵ درصد سلولز (فیبر خام)، ۱/۵ تا ۲ درصد چربی و مابقی مرکب از رطوبت و مواد کانی. ظاهر فیزیکی دانه‌های گندم بسیار متنوع است.

از لحاظ گیاه‌شناسی گندم عضوی از گونه‌های تریتیکوم (Triticum) است که به سه گروه متمایز تقسیم می‌شود و هر گروه تعدادی مشخص کروموزم دارد که تمام خصوصیات ژنتیکی خانواده را با خود دارند. ژن‌شناسی گندم از بیشتر محصولات دیگر دشوارتر است زیرا برخی از گونه‌های گندم دیپلوئید هستند و دو رشته کروموزوم دارند در حالی که بسیاری از گونه‌های دیگر گندم پلی‌پلوئید هستند و چهار رشته کروموزوم (تتراپلوئید) یا شش تا (هگزاپلوئید) دارند.

از لحاظ نوع کاشت گندم معمولاً گندمها را به دو دسته کلی گندم بهاره و گندم پاییزه تقسیم بندی می‌کنند. این دو نوع علاوه بر آن که دانه‌هایشان از نظر رنگ، بافت، شکل و ... باهم فرق دارد شرایط رشد و نمو آنها نیز باهم تفاوت می‌کند. این دو نوع گندم را در دو زمان مختلف در سال کشت می‌نمایند. دانه گندم، دارای شیاری است که در طول دانه قرار می‌گیرد. عمق این شیار در گندمهای پاییزه زیاد و در گندمهای بهاره کم است. طرفین این شیار در گندمهای بهاره گرد و در گندمهای پاییزه گوشه‌دار می‌باشد.

گندمهای سخت پاییزه و بهاره در نانوایی استفاده بیشتری دارند

محصولات گندم
برخلاف سایر غلات، گندم را می‌توان از طرق مختلف از جمله در تهیه نان، بیسکویت، شیرینی، کیک، پاستا، ماکارونی و... مورد مصرف قرار داد. از گندم در صنایع کاغذسازی، چسب سازی و همچنین در تهیه پودر لباسشویی هم استفاده می‌گردد. از سبوس و کاه آن نیز به عنوان خوراک دام استفاده می‌کنند. انواع مختلف گندم برای مصارف مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. مثلاً گندمهای نرم بهاره یا پاییزه برای مصرف در صنایع بیسکویت سازی، شیرینی‌پزی و کیک‌پزی مناسبند. در حالی که از گندمهای سخت پاییزه و بهاره در نانوایی استفاده بیشتری دارند.

امنیت غذایی در سایه تولید گندم
طبق آمارسازمان خواربار جهانی ـ فائو‌ ‌ـ‌ 70 درصد از 760 میلیون هکتار کشت محصولات مختلف در دنیا به غلات اختصاص دارد و در این میان، حدود 30 درصد را گندم شامل می‌شود.
طبق آمار داخلی تولید گندم در ایران سال 1340 حدود 2‌/‌4 میلیون تن، سال 1350 به مقدار 2‌/‌5 میلیون تن، سال 1366 حدود 9‌/‌7 میلیون تن و سال 1382 هم 3‌/‌10 میلیون تن بوده است. در این میان رسیدن به خودکفایی در تولید این نوع غله از آنجا اهمیت دوچندان می‌یابد که بجز نان که غذای عمده انسان‌هاست، فرآورده‌های زیادی از آرد گندم به دست می‌آید که از جمله آنها می‌توان به انواع بیسکویت، کیک، نان روغنی،‌ شیرینی تر،‌ کلوچه، انواع ماکارونی و... اشاره کرد.

ضرورت خودکفایی در تولید گندم درحالی است که پیش‌بینی می‌شود جمعیت جهان تا چند سال آینده به رقم 8 میلیارد نفر برسد و با افزایش مداوم جمعیت در کشور ما هم، نیاز به موادغذایی روزبه‌روز در حال افزایش است. در بخش کشاورزی ما برای ارتقای امنیت غذایی و خودکفایی واقعی در تولید محصولات کشاورزی به طور جدی نیازمند ساخت انبارها، سیلوها و توسعه صنایع فرآوری و تبدیلی کشاورزی، نگهداری درست محصولات کشاورزی، توسعه و تجهیز شبکه‏ های حمل و نقل، توسعه مکانیزاسیون، تنوع بخشی به الگوهای تولید و عرضه مطلوب غذا، آموزش و ترویج، تغذیه و مصرف درست در خانوارهای شهری و روستایی هستیم.
با توجه به شرایط خاص کشور ما و افزایش جمعیت، صرفا با افزایش سطح زیرکشت نمی‏توانیم به خودکفایی حقیقی در تولید محصولات کشاورزی دست یابیم، زیرا مهم‌ترین رکن خودکفایی درست مصرف کردن مواد غذایی و محصولات کشاورزی و در راس آن جلوگیری از ضایعات و دورریز این مواد است.

خودکفایی در تولید گندم  نیازمند بهره‌بری درست از عوامل علمی ‌و فناوری است

برداشت بیشتر محصول از شرایط موجود
گندم یکی از مهم‌ترین محصولات زراعی ایران است و نقش بسیار مهمی‌ در تامین درآمد و نیازهای خودمصرفی و خودعرضه‌ای کشاورزان و مردم ایران دارد. جمعیت روبه رشد امروزی و مشکلات تغذیه آنها باعث شده که محصول مهمی‌ چون گندم به عنوان اصلی‌ترین ماده خوراکی اهمیت ویژه‌ای پیدا کند.

رسیدن به خودکفایی در مورد این محصول که در سال‌های اخیر نصیب ایران شد، از اهداف مهم بخش کشاورزی ایران بوده است و بر این اساس، افزایش تولید توانسته است نقش مهمی‌ ایفا کند، اما هنوز تولید به میزان دلخواه نرسیده است. افزایش تولید نیز از راه گسترش نهاده‌هایی چون زمین و سرمایه یا ایجاد فناوری‌های نوین با محدودیت‌هایی روبه‌روست و شاید بهبود کارایی فنی یا همان به دست آوردن تولید بیشتر از مجموعه ثابتی از عوامل تولید یکی از مناسب‌ترین راه‌ها به شمار آید.

در این میان، افزایش تولید گندم از طریق توسعه سطح زیر کشت به واسطه محدودیت‌های سایر منابع تولید معقول نیست، بلکه راه منطقی تلاش برای ارتقای میزان عملکرد در واحد سطح است. این در حالی است که بررسی مقایسه‌ای میزان عملکرد گندم نسبت به عملکرد تولید کشورهایی که شرایط مشابهی با کشور ما دارند، نمایانگر نازل بودن میزان تولید گندم در واحد سطح در ایران است اگر این مقایسه در رابطه با کشورهای توسعه یافته انجام گیرد، در این صورت عمق عقب‌ماندگی به طور واضح‌تری نمایان می‌شود.

خودکفایی در تولید گندم همانند هر محصول دیگری نیازمند بهره‌بری درست از عوامل علمی ‌و فناوری دارد. ارتقای دانش و مهارت تولیدکنندگان و استفاده از فناوری‌های نوین، استفاده از تجربیات موفق جهانی در تولید، عرضه و مصرف گندم و نان و انجام پژوهش‌های مرتبط در زمینه فرآوری و مصرف گندم از جمله این عوامل هستند. با کمک این عوامل می‌توان به مناسب‌ترین گزینه برای دستیابی به توسعه کشاورزی یعنی به دست آوردن حداکثر محصول از مجموعه ثابتی از عوامل تولید رسید. به این مفهوم که از بیشترین ظرفیت بالقوه در امر تولید از طریق بهبود کارایی فنی استفاده شود.

گردآوری : بخش فرهنگ و هنر بیتوته

منابع :

fa.wikipedia.org

jamejamonline.ir