عمارت دارايي در بافت تاريخي زنجان

: مجموعه: مكانهاي تاريخي ايران

عمارت دارايي در بافت تاريخي شهر زنجان قرار گرفته ، ظاهراً اين بخش از شهر در اواخر دوره فاجار و اوائل حكومت رضا خاني تقريباً مقارن با اواخر جنگ جهاني دوم از سوي دولت وقت بصورت مجموعه اي به اماكن و ساختمانهاي دولتي اختصاص مي يابد كه عبارت بودند از عمارت دارايي در باغي معروف به همين نام ، بناي دخانيات ، اداره غله ، انبار قند و شكر. به هر حال بناي دارايي طبق كتيبه اي كه بر فراز سردرهاي ورودي جبهه شمالي و جنوبي بنا نقش شده تاريخ ساخت آن به سال 1316 هجري شمسي اوائل حكومت رضا خاني باز ميگردد كه از همان ابتدا به امور ماليه اختصاص مي يابد .

عمارت دارائي حاصل فعاليت و نوآوري معماراني چون وارطان هوان سيان ، پل آبكار و گابريل گوركيان است كه در دهه هاي نخست سده قرن بيستم تأثير بسيار مثبت و مهمي را بر روي معماري نوين ايران داشتند ، دوران فعاليت آنها مصادف با تحولات عميق هنري و معماري در اوائل قرن بيستم در اروپا بود در واقع همزمان با اوج فعاليت معماران بزرگ اروپايي كه همگي از پيشگامان مكتب هنر نو و جنبش معماري مدرن بوده اند . بدين ترتيب اين معماران كه از ارامنه كشور بودند متأثر از اين جريان و روند با فعاليت در رشته معماري به اشاعه اصول و مباني مكتب هنر نو و جنبش معماري مدرن پرداختند و نهضت جديدي را در گستره معماري ايران بوجود آوردند و آثار زيبايي راخلق نمودند .

بر اساس اسناد و مدارك موجود عمارت زيباي دارايي يكي ار آثار ارزنده اي است كه در اين رهگذر توسط پل آبكار بوجود آمده و ميرزا محمد علي مستوفي پيشكار خمسه نخستين رئيس ماليه آن بود. اين اثر به شماره 2335 در فهرست آثار ملی به ثبت رسيده است . بنای دارایی در مرکز شهر زنجان و در داخل بافت قدیمی شهر ، موسوم به سرچشمه واقع گردیده که با توجه به بافت فعلی حدوداً در ضلع شمالی شهر که با شیب ملایمی منتهی به ارتفاعات می شود قرار گرفته است . بنای دارایی در ضلع شمالی مجموعه تاریخی سبزه میدان و در قسمت غربی خیابان طالقانی قرار گرفته این بنا در ضلع شمالی به کوچه دارایی و در قسمت غربی به کوچه کریم انصاری و دادگستری منتهی می شود . این بنا با پلانی مستطیل شکل به ابعاد 15 × 22 متر در جهت شرقی به غربی در وسط باغی به مساحت 18 هزار متر مربع واقع گردیده بود .

با عنایت به نوشته یادبود در قسمت بالای پنجره طبقه دوم که بیشتر آن از بین رفته در سال 1316 شمسی بعنوان ساختمان اداری ساخته شده و بانی ان نیز حکومت وقت بوده که بمناسبت دوازدهمین سال جلوس رضا خان تاسیس گردیده ، این بنا با نظارت آقای مستوفی که مسئول حسابرس مالیاتی وقت بوده ساخته شده و سپس تحویل اداره دارایی گردیده است . این بنا در سه طبقه و با خصوصیات معماری دوره پهلوی (رضا خان) از قبیل پنجره های متعدد ، تراس ، قرینه سازی در طبقات ، ساخته شده . با عنایت به نوع معماری و خصوصیات بارز آن به راحتی می توان نفوذ شیوه های معماری اروپا را در معماری این بنا تشخیص داد . از جمله مصالح بکار رفته در بنا می توان سنگ ، آجر ، آهک ، سیمان ، آهن را نام برد .

با توجه به عنوان نام بنا ( موسوم به دارایی ) این بنا در حال حاضر بصورت ساختمان اداری دارایی مورد استفاده می باشد و از خصوصیات بارز بنا می توان به محل قرار گرفتن بنا در وسط باغی مشجر اشاره نمود . که جهت رسیدن به ورودی اصلی می بایست مسیری را در حدود 250 متر طی نمود تا به حوض سنگی مدخل که به شکل مدور است برسیم . از عوامل تزئینی نمای بنامی توان به ازاره های سنگی به ارتفاع 25/1 سانتی متر که دور تا دور بنا رادر برگرفته و سپس با آجر چینی انجام گرفته اشاره نمود نمای پنجره ها از بیرون با اجرای قوس هلالی ، زیبایی خاصی را به بنا بخشیده در جلوی ورودی شمالی و جنوبی بنا دو حوض زیبا قرار گرفته که حوض شمالی به قطر 12 متر ولی حوض جنوبی در حال حاضر موجود نمی باشد این دو حوض بصورت قرینه و از طریق آبراهی که از زیر بنا می گذشته به هم ارتباط داشته اند و آبیاری باغ مربوطه نیز از طریق قناتی که از محل می گذشته انجام می شده . بنای مزبور در حال حاضر در اختیار اداره کل امور اقتصادی دارایی استان زنجان می باشد که مالکیت نیز با اداره مستقر در بنا می باشد .

اين اثر به شماره 2335 در فهرست آثار ملی به ثبت رسيده است .با توجه به اینکه بنای مزبور تحت اختیار اداره کل امور اقتصاد و دارایی استان می باشد اقداماتی نیز در زمینه مرمت اندام بنا در زمینه حفظ ظاهری و نمای بنا انجام داده است . و همین دور تا دور بیرونی بنا ناکش جهت جلوگیری از ورود رطوبت به بنا حفر گردیده است . با عنایت به اینکه بنای دارایی در مرکز شهر زنجان جزیی از مجموعه تاریخی سبزه میدان و بازار تاریخی و همجوار با بنای تاریخی دیگر از جمله خانه ذوالفقاریها ، مسجد جامع ، مسجد خانم ، خانه وزیری و غیره می باشد و با توجه به سر پا بودن و استحکام اندام بنا خفظ و حراست آن و جلوگیری از تخریب های احتمالی ضروری می نماید .همچنین از انجائیکه اداره دارایی در صدد است بزودی بنا مزبور را بمنظور ساختمان جدید الاحداث تخلیه نماید ثبت اثر فوق و پیشنهاد در مورد واگذاری آن به مدیریت میراث فرهنگی با در نظر گرفتن تصمیمات سالهای 74 بمنظور ایجاد ساختمان اداری متبوع قابل توجه بوده و همخوانی دارد .

توسعه و یا تعمیرات و دخل و تصرف انجام شده تا کنون در زمینه توسعه بنا اقدامی تا بحال نپذیرفته اما در رابطه با تعمیرات می توان به دوخت و دوزهای اندام و یا بند کشی های انجام شده و تعمیر حوض شمالی و تخریب حوض جنوبی اشاره ای داشت.همچنین بناهای نه چندان موزون در حیاط آن احداث گردیده است .