گفت‌وگو با زیاد دویری، کارگردان «توهین» و نامزد اسکار
- مجموعه: اخبار فرهنگی و هنری
- تاریخ انتشار : شنبه, 28 بهمن 1396 10:26
زیاد دویری، کارگردان ۵۵ ساله لبنانی امسال با درام «توهین» (۲۰۱۷) تولید لبنان و فرانسه یکی از ۵ نامزد بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان در مراسم اسکار است. فیلم «توهین» با عنوان «پرونده شماره ۲۳» در کشورهای عربی اکران شد.
دویری در سن ۱۸ سالگی برنده جایزه کارگردانی در جشنواره‌ای در غرب بیروت شد. در زمان جنگ داخلی لبنان، وطنش را به مقصد آمریکا برای تحصیلات عالی ترک کرد و سپس در کشور فرانسه ساکن شد. وقتی دویری همکاری خود به‌عنوان دستیار فیلمبردار را با کوئنتین تارانتینو آغاز کرد، مورد توجه دیگران هم قرار گرفت.
او در فیلم‌هایی مانند: «از گرگ و میش تا سحر» (۱۹۹۶) ساخته رابرت رودریگز، «سگ‌های انباری» (۱۹۹۲) -نخستین فیلم بلند تارانتینو- «جکی براون» (۱۹۹۷) و «داستان عامه‌پسند» (۱۹۹۴) -دو فیلم مهم تارانتینو- دستیار فیلمبردار بوده است. او مدام در حال رفت‌وآمد بین لس‌آنجلس و بیروت بود و بالاخره در سال ۲۰۱۱ برای فیلمسازی به کشور خود بازگشت. حالا فیلم «توهین» (۲۰۱۷) او مورد توجه فیلم‌دوست‌های سراسر جهان قرار گفته است.
به همین مناسبت ترجمه بخشی از گفت‌وگوی «موسسه خاورمیانه» با زیاد دویری را می‌خوانید.
فیلم «توهین» اولین فیلم لبنانی شما پس از نزدیک به ۲۰ سال است. چرا این همه سال طول کشید تا به لبنان بازگشتید؟ ایده فیلم درباره چیست؟
غیبتم عمدی نبود. پروژه‌ای به اسم «مردی در میانه» داشتم که می‌خواستم تمامش را در لبنان انجام بدهم. ولی خیلی‌گران از آب در می‌آمد. نتوانستم منابع مالی لازم را پیدا کنم. بعد از اینکه فیلم «تاخت و تاز» در لبنان قدغن شد دیگر دوست نداشتم برگردم. احساس کردم دیگر متعلق به لبنان نیستم.
به طرق مختلفی، فیلم «توهین» واکنشی به ممنوع شدن و بایکوت فیلم «تاخت و تاز» در لبنان است. ایده فیلم از همین جا می‌آید. مدت زمان طولانی به این فکر می‌کردم که چطور می‌توانم نیروهای فلسطینی و لبنانی را درک کنم. در خانواده‌ای با تفکرات چپ‌گرایانه تند فلسطینی رشد کردم. مسیحیان و کسانی که با رژیم اشغالگر قدس همکاری می‌کردند دشمن غایی ما بودند. زمانی که بشیر جمیل (رهبر مسیحی شبه‌نظامیان لبنان) ترور شد- در سال ۱۹۸۲- ما جشنی بر پا کردیم و برنج پختیم. همیشه هم می‌گفتم که «یک مسیحی خوب، یک مسیحی مرده است». پس از گذشت زمان، شروع کردم از خودم درباره این ایده‌ها سوال پرسیدم. با چند نفر از مسیحی‌های یک اردوگاه دوست شدم.
بیشتر مردم در غرب بیروت که برای مسیحی‌ها بود کار می‌کردند. برای خیلی‌ها طبیعی بود؛ ولی، برای من نبود. زمانی در کنار زنی مسیحی نشستم که اهل شرق بیروت بود. بدجوری عاشقش شدم- جوئله توما، همسر قبلی و همکار نویسنده دویری در فیلم «توهین» - این اتفاق باعث شد تا بررسی کنم و دریابم که در سمت دیگر شهر چه خبر است. همیشه اعتقاد داشتم که مسیحی‌ها در زمان جنگ داخلی رنج نکشیدند و فقط ما مسلمان‌ها درد کشیدیم. با این تفکر اسطوره‌ای هم بزرگ شدم. بعدها، فهمیدم که مسیحی‌ها هم مثل ما رنج بردند.
برخی شما را متهم کرده‌اند که تنها بخشی از جنایات «دامور» را نشان داده‌اید. آن قسمت مربوط به مسیحیان و به فلسطینی‌ها نپرداختید.
وقتی درباره صبرا و شتیلا حرف می‌زنیم. کسی از مردم پیدا می‌شود که از جنایت‌های پیش از آنها سؤال بپرسد؟
نه.
پس چرا من باید درباره جنایت‌هایی که پیش از «دامور» رخ داده است حرف بزنم؟ فیلم من درباره کشتار تل زعتر (یکی از کشتارهای گروهی فلسطینیان در لبنان بود که در تاریخ ۱۲ اوت ۱۹۷۶ و به دست مسیحیان فالانژ انجام گرفت) یا نبأ و هر جنایت دیگری که در کوهستان رخ داده است، نیست. این فیلم درباره داستان یک مکانیک مسیحی (تونی هانا) که از طریق زندگی‌اش همه چیز را تجربه می‌کند. به نظرتان چرا در اینجا ماجرای الصبرا و شتیلا را مادر همه قتل‌ها و جنایت‌ها می‌دانند؟ از نظر من، جنایت‌های الصبره و شتیلا مانند دیگر جنایت‌ها تراژیک هستند. زنان، مردان و بچه‌ها در الصبرا و شتیلا کشته شدند. همین اتفاق هم در «دامور» افتاد. در ابتدا، تعداد تلفات جانی بین ۸۰۰ تا ۲۰۰۰ نفر تخمین زده شد. ما دقیقش را نمی‌دانیم. بعدها، آمار تلفات جنگ به ۵۵۰ رسید. آیا تفاوت مرگ ۵۰۰ نفری در «دامور»، آن را کمتر تراژیک می‌کند؟ چرا فکر می‌کنید «مونوپل» (انحصار) در رنج وجود دارد؟
آیا فکر می‌کنید پدیده سانسور در جهان عرب رو به افزایش است؟
قطعا، من در دهه ۱۹۷۰ بزرگ شدم. در آن زمان سانسور خیلی کم بود. سانسور برای حمایت از دولت‌ها می‌آید، این چیزی است که درحال‌حاضر در جهان عرب در حال وقوع است. فیلم «تاخت و تاز» از نظر دولت مجاز بود. اما آنچه بعدا اتفاق افتاد این بود که کلی شک و شبهه داشتم تا آنها فیلم را تایید کنند. ولی آنها تایید کردند بدون اینکه حتی یک ویرگول را جابه‌جا کنند. امنیت ملی این کار را کرد. اما مثل اینکه چیزی غیراخلاقی را به فیلم چسباندند و امنیت ملی هم عجولانه تصمیم دیگری گرفت. برای اینکه همیشه سانسور سکانس‌های فیلم خیلی آسان است. وقتی آنها متوجه حساسیت‌های موضوع فیلم «توهین» شدند از بر عهده گرفتن مسئولیت شانه خالی کردند، بنابراین فیلم را به «کمیته» ارجاع دادند. کمیته مذکور از افراد جامعه مدنی و دولتی تشکیل شده است. از چهره دانشگاهی، توزیع‌کننده فیلم تا کشیش، وزیر، چهره مذهبی مسلمان و... در این کمیته هستند. آنها باید پیدا کنند که نظرات دولت را رعایت می‌کنم یا نه. این کمیته اجازه می‌دهد تا دولت از مسئولیت خود اجتناب کند. بااین‌حال، معتقدم سانسور از همه جهت باید برداشته شود.
روزنامه وقایع اتفاقیه
