«دورهمی»، «خندوانه» و ما
- مجموعه: اخبار فرهنگی و هنری
- تاریخ انتشار : سه شنبه, 05 مرداد 1395 09:23
روزنامه شرق - میان حجم انبوه رسانه‌های سرگرم‌کننده، تلویزیون همواره از جایگاهی ویژه برخوردار است و طیف گسترده‌ای از مخاطبان را با خود همراه می‌کند. تلویزیون ایران هم با توجه به رویکردهایی که برای سرگرم‌کردن مخاطبانش تعریف کرده، به مرور تغییراتی را در این شیوه در نظر گرفته است.
مثل اینکه در سالیان گذشته حجم انبوه آنتن تلویزیون صرف ساخت سریال‌هایی می‌شد که فارغ از کیفیت، اصلی‌ترین هدفشان سرگرم‌کردن مخاطبان بود. هرچند در سال‌های اخیر با گسترش انبوه شبکه‌های ماهواره‌ای و تنوع برنامه‌هایی که در نهایت مخاطب آن را گزینش می‌کند، تلویزیون ایران نیز در این رقابت شیوه‌های دیگری را برای سرگرم‌کردن مخاطبانش انتخاب کرده است.
ساخت برنامه‌هایی ترکیبی و تعدد این برنامه‌ها در شبکه‌های سیما از جمله همین تغییرات است. مدت‌هاست برنامه‌هایی که بیشتر با نام «تاک‌شو» در دنیا معرفی می‌شوند در تلویزیون ما پررنگ‌تر شد؛ یکی از ویژگی‌هاي تاك‌شو اجرای زنده آن است.
به همین دلیل تاك‌شوها یا به صورت زنده پخش می‌شوند یا اگر ضبط شده باشند در حضور جمعی از مردم در داخل استودیو اجرا می‌شوند. براین‌اساس سهم بیشتر برنامه‌های پربیننده این روزهای تلویزیون ایران به این‌گونه برنامه‌ها اختصاص دارد. اما پرسش اینجاست که آیا این برنامه‌ها تاکنون توانسته‌‌اند کیفیتی استاندارد در ساخت و اجرا داشته باشند و به‌نوعی به تعریفی که برای این‌گونه برنامه‌ها در نظر گرفته شده است دست پیدا کنند؟
1- ساخت برنامه‌های ترکیبی و با حضور تماشاگر در استودیو، یکی از انواع معمولی و رایج ساخت برنامه در شبکه‌های تلویزیونی است. صدای تشویق تماشاگر، خنده او و گاه استفاده از تماشاگران حاضر برای اجرای قطعه‌ای از برنامه، یا همراهی در خواندن یک آهنگ، انجام یک مسابقه بین حاضران، مشارکت تماشاگر حاضر در طرح سؤال از میهمان برنامه و مانند آن، ابزارهایی است که در این‌گونه برنامه‌ها برای جذابیت بیشتر استفاده می‌شود. البته برنامه ترکیبی با حضور میهمان‌ها به‌وفور در تلویزیون ایران استفاده می‌شود.
این برنامه‌ها از یک الگوی ثابت و ساده و می‌شود گفت کم‌هزینه بهره می‌گیرند. آوردن میهمان، گپ‌زدن با او و تمام. این برنامه‌ها، از نویسنده بهره نمی‌برند و مجری، سؤالات معمول و تکرارشونده‌ای را می‌پرسد؛ اینکه دارد چه کارهایی می‌کند و معمولا هم بنا بر حال‌وهوای برنامه از میهمان خواسته می‌شود حرف‌هایی بزند. میهمان به اقتضای شرایط و فضای برنامه، معمولا حرفهای ثابت، شعارگونه و تکرارشونده می‌زند و برنامه به‌اصطلاح پر می‌شود. شاید بین مردم شوخی‌هایی رواج یافته باشد که کسانی مانند «مهران رجبی» بین برنامه‌های تلویزیونی به‌عنوان میهمان در گردش هستند، اما واقعیت چنین است که به دلیل بی‌برنامگی، نداشتن متن هدفدار، تمایل به هزینه‌نکردن و... در عمل چنین اتفاقي می‌افتد و برای تهیه‌کننده برنامه تفاوتی ندارد که میهمانش مهران رجبی باشد یا هر چهره سینمایی، ورزشی یا علمی دیگری.
2- اما دو برنامه خندوانه و دورهمی می‌کوشند از این فراتر بروند؛ یعنی برای حضور تماشاگر و تولید برنامه، طراحی، سناریو و کارگردانی داشته باشند و در این مسیر هم از عوامل حرفهای استفاده کنند. به این ترتیب است که می‌توانند فراتر از برنامه‌های ترکیبی رایج، بیننده داشته باشند.
3- به دلیل بی‌برنامگی برنامه‌های مشابه که گاه به معنای واقعی کلمه هیچ بیننده‌ای ندارند و کمتر کسی از پخش آنها آگاه می‌شود، تماشاگران تلویزیون روی این دو برنامه متمرکز می‌شوند. تمرکز روی یک برنامه خاص هم تمرکز آگهی‌دهندگان و نیز رسانه‌ها را درپي دارد. (نگارنده هم در حال نوشتن درباره این دو برنامه است. مگر آنکه در مرور کانال‌ها با آنها روبه‌رو شود).
این تمرکز، حساسیت‌ها را نیز افزایش می‌دهد. طراحی سؤال و جواب‌ها به فضای مجازی نیز کشیده می‌شود. (می‌شود جداگانه درباره این مهم نوشت که حضور یک شخصیت یا فیلم یا... در فضای مجازی، معیار مهمی برای تعیین میزان توجه عمومی مردم به آن شخص یا اتفاق است). پخش قطعات نمایشی در میانه این برنامه ترکیبی نیز می‌تواند (و چنین است) که به اشکال مختلف تجربه شده اجرا شود. از اجرای استنداپ‌کمدی گرفته تا درخواست اجرای زنده یک قطعه یا قطعات نمایشی مستقل، با حضور بازیگران حرفهای.
4- تمرکز مخاطب روی این معدود برنامه‌های جذاب سبب می‌شود توقع همه بالا برود. مدیران می‌کوشند برخی اهداف فرهنگی مورد انتظار از آنها را بر این دو برنامه تحمیل کنند؛ از مناسبتی‌کردن این دو برنامه در ایام خاص گرفته تا تغییر حال‌وهوای اصلی برنامه به اقتضای نیاز موردنظر. گیریم که تجربه نشان داده دورکردن مسیر برنامه از شکلی که براساس آن شکل گرفته و مورد استقبال واقع شده، در نهایت پیام‌های مناسبتی را انتقال و مخاطب آن برنامه را نیز کاهش می‌دهد چراکه با بخش‌های تحمیلی و خارج از فضای موردعلاقه‌اش روبه‌رو می‌شود.
5- تمرکز روی این برنامه‌ها، توقع از آن دو را هم بالا می‌برد؛ اینکه بکوشد با مخاطب گسترده‌تری ارتباط برقرار کند، از کیفیت این دو برنامه می‌کاهد. چراکه به‌ناچار از «جنس» طراحی‌شده خود خارج می‌شود. همچون بر دوش‌گرفتن باری اضافه است توسط وسیله‌ای که برای کار دیگر و با ظرفیت دیگری طراحی و تولید شده است.
6- دو برنامه مذکور البته از کاستی‌ها بی‌بهره نیستند. میهمان‌های برنامه گاه از دوستان اطراف مهران مدیری و رامبد جوان هستند و رفیقانه و خودمانی‌بودن و تعریف‌های متقابل آنان، میهمانی عمومی را به میهمانی دورهمی دوستان تبدیل می‌کند. اینجاست که طراحی پرسش‌ها و نحوه حضور میهمان می‌تواند، جلوه‌ای جدید به حضور میهمان‌های بارهادعوت‌شده ببخشد. بی‌توجهی به این امر باعث می‌شود برنامه‌ها در ادامه و در سری‌های جدید با افت تماشاگر روبه‌رو شوند.
7- در بحران جذب مخاطب تلویزیون، خندوانه و دورهمی غنیمتی هستند باارزش. مدیری و جوان و مدیران باید که قدرش را بدانند و اقتضای ثابت مدیریتی را جایگزین اقتضای ثابت رسانه‌ای یک برنامه مفرح نکنند وگرنه سرنوشت این دو نیز همانی است که در موارد مشابه رخ داده است.
تاک‌شو در ایران؛ نوپا اما رو به رشد
«تاک‌شو» یا برنامه «گفت‌وگومحور» به برنامه رادیویی یا تلویزیونی‌ای گفته می‌شود که در آن یک مجری و چند میهمان حضور دارند. هر برنامه درباره موضوعی است و میهمانانِ دعوت‌شده هم پیرامون موضوع موردنظر تخصص دارند و به بحث و تبادل نظر می‌پردازند. نوع دیگری از این برنامه وجود دارد که در آن علاوه بر همان‌هایی که جلو دوربین قرار می‌گیرند و صحبت می‌کنند، میهمان‌های دیگری هم هستند که به صورت تماشاچی در برنامه حضور دارند.
همچنین شکل دیگر چنین برنامه‌ای را کال‌این‌شو می‌گویند که در آن با میهمان برنامه به صورتی تلفنی گفت‌وگو می‌شود. تاک‌شو در آمریکا چند زیرمجموعه دارد: ١- گفت‌وگوی سر صبحانه یا صبح زود ٢- گفت‌وگوی صبح ٣-گفت‌وگوی طول روز ٣- سبک زندگی ٤-گفت‌وگوی شامگاه ٥- گفت‌وگوی یکشنبه‌ها. البته گفت‌وگوهای نامبرده فقط نوع اصلی و پرطرفدار هستند و برنامه‌های گفت‌وگومحور دیگری هم وجود دارد. تاک‌شوها از همان روزهای نخستینِ تولد تلویزیون به وجود آمدند. جو فرَنکلین، مجری رادیو و تلویزیون، نخستین کسی بود که تاک‌شو اجرا کرد. این برنامه در سال ١٩٥١ روی آنتن رفت. معروف‌ترین برنامه تاک‌شو درحال‌حاضر به برنامه دِ توونایت‌شو تعلق دارد که از سال ١٩٥٤ روی آنتن رفت و همچنان هم در حال پخش است. از دیگر تاک‌شوهای پرمخاطب میتوان به دی اُپرا وینفری اشاره کرد که از هشتم سپتامبر ١٩٨٦ تا ٢٥ می ٢٠١١ روی آنتن بود. در ایران هم تاک‌شوهای بسیاری وجود داشته است. برنامه‌ای که در آن مجری با بینندگانی که در استودیو حضور دارند، تعامل می‌کند.
گاهی هم میهمانی را به برنامه دعوت و با او صحبت می‌کنند یا آن میهمان برای حضار حرف می‌زند؛ اما به‌تازگی این‌گونه برنامه‌ها جایگاه بیشتری میان مخاطب‌ها پیدا کرده‌اند و گاهی بسیاری از مخاطب‌ها بیشتر از سریال‌های تلویزیونی آن را دنبال کرده و بازخوردهایشان را در صفحه‌های شبکه‌های اجتماعی این برنامه‌ها منتقل می‌کنند. دلیل نخست را این‌گونه میتوان بیان کرد که بیشتر تاک‌شوها به صورت زنده اجرا می‌شوند و بیشتر با مسائل روز سروکار دارند.
به عبارتی دیگر، سریال‌های تلویزیونی گاهی ممکن است ضبط‌شان از چند ماه تا چند سال به طول بینجامد و پس از اتمام کار ساخت، برای گرفتن نوبت پخش از چند ماه تا چند سال در نوبت بایستند؛ بنابراین سریال‌های تلویزیونی نمی‌توانند به مسائل روز اشاره مستقیم داشته باشند. فراموش هم نکنیم در چند سال اخیر با پیدایش شبکه‌های اجتماعی بیشتر و استفاده روزافزون مردم از آنها سرعت انتقال اخبار در این شبکه‌ها به بالاترین حد خود رسیده است. به‌همین‌دلیل تاک‌شوها بیشتر می‌توانند مسائل روز را در خود بگنجانند و آن را مطرح و گاهی هم راه‌حلی برایشان پیدا کنند.
همچنین وجود تماشاگران به صورت حضوری در استودیو و گرفتن بازخورد به صورت زنده از آنها، بسیار بهتر می‌تواند نظر مردم را درباره موضوع یا راه‌حلی آشکار کند. نمونه بارز این مسئله را میتوان در برنامه «خندوانه» یافت که چند شب پیش مجری برنامه، رامبد جوان و میهمان او درباره رفتار ناپسند برخی از افراد در شبکه‌های اجتماعی و ناسزاگویی آنها در صفحه‌های اجتماعی چهره‌های مشهور صحبت کردند.
این نوع رفتار دور از ادب مدتی است در میان برخی شایع شده است، شاید تا چند سال پیش از چنین رفتارهایی خبری نبود. اما «جوان» با دیدن چنین رفتارهایی بی‌درنگ آن را در برنامه خود مطرح کرد. حتی آن رفتار ناپسندِ خاصی که مدنظر جوان بود، ممکن است شب قبل یا همان روز ضبط برنامه اتفاق افتاده باشد؛ بنابراین به‌راحتی در یک تاک‌شو میتوان به‌سرعت، مسائل را بیان کرد و انتقال داد. از دیگر خوبی‌های تاک‌شوها که میتوان بیان کرد، این برنامه‌ها می‌توانند تنوع بسیار بیشتری نسبت به سریال‌ها داشته باشند. یک نمونه آن حضور میهمان‌های مختلف در قسمت‌های مختلف است. در تاک‌شو برخلاف سریال‌ها، میتوان هر بار درباره موضوعی جدید صحبت کرد و میهمان‌ها و چهره‌هایی جدید در برنامه داشت. این امر موجب می‌شود برنامه هر بار از حال‌وهوای متفاوتی برخوردار شود و بیننده را هم خسته نکند.
همچنین این امر بر موضوعی که پیش‌تر به آن اشاره شد، صحه می‌گذارد؛ اینکه میهمانی که به برنامه دعوت می‌شود، می‌تواند با توجه به مسئله‌ای باشد که در همان روز یا هفته گذشته رخ داده است و بینندگان درباره آن موضوع یا حتی فرد خاص اطلاعات کامل‌تر، جامع‌تر و موثق‌تری به دست بیاورند. از دیگر خوبی‌های این‌گونه برنامه‌ها -علاوه بر بازخوردی که به صورت زنده از حضار می‌گیرد- این است که پس از پایان هر برنامه میتوان هزاران بازخورد دیگر را در صفحه شبکه‌های اجتماعی، تلفنی و ... به دست آورد و بی‌درنگ تغییراتی را اعمال کرد که به بهبود سریع برنامه کمک کند. درمجموع تاک‌شوها را در ایران در مقایسه با برنامه‌های مشابه غربی میتوان نوپا دانست. اما این برنامه‌های هنوز نوپا، مخاطبان خود را به‌خوبی پیدا کرده‌اند و اگر بتوانند به همین شکل و با نگاه به نیاز و علاقه مخاطب خود جلو بروند، در آینده شاهد برنامه‌های قوی‌تر، ارزشمندتر و مردمی‌تری خواهیم بود.
