گفت و گو با بهرام بیضایی؛ نابغه دور از وطن



بهرام بیضایی در این سال های دور از وطن سکوت کرده و کمتر تن به گفت و گو داده است. یکی از موثرترین نمایشنامه نویسان تئاتر ایران که نمایشنامه نویسی را از سال های دبیرستان آغاز کرد و در سال های نخست دهه پنجاه نیز با ساخت فیلم «رگبار» به عرصه سینما آمد.هنرمندی چندوجهی که با پژوهش هایی ارزنده در تئاتر، با ایجاد موج نوی نمایشنامه نویسی در ایران، با نگارش فیلمنامه هایی ماندگار در تاریخ سینمای ایران، با کنش و واکنش هایش به عنوان یک هنرمند مستقل در همه ایام و... از خود استادی تمام عیار ساخته است.

 به گزارش  شرق هنگامی که بهرام بیضایی در نخستین روزهای شهریور 89، همراه با همسرش مژده شمسایی و فرزندشان نیاسان تهران را به مقصد کالیفرنیا ترک کرد تا تنها برای یک سال تدریس در مرکز ایرانشناسی دانشگاه استنفورد از وطن دور باشد. هیچکس فکرش را نمی کرد این سفر کاری، آن هم برای تدریس در دانشگاهی که بر پیشانی اش نوشته شده: «نسیم آزادی می وزد» بیش از شش سال ادامه یابد.

  اخبارفرهنگی,خبرهای   فرهنگی , بهرام بیضایی

آنچه در سالیانِ بیش از نیم قرن کوشش بیضایی برای فرهنگ ایران برجا مانده، چنان سترگ و یگانه است که هر دم، دوری اش از وطن و محرومیت هرچه بیشتر ما از گنجینه ای که اوست، تبدیل به آه و افسوسی شود. و چنان از او بی خبر باشیم که فرصت را مغتنم بدانیم و از شاگرد او فرهاد مهندس پور که امروز خود نیز استاد دانشگاه است، بخواهیم تا با استاد خود از راه دور گفت و گو کند و حاصل آن، اکنون در آستانه بهار نو، مقابل دیدگان مشتاق شما باشد. به امید سال و سالیانی که دیگر بار بتوانیم نمایشی از او را در وطن روی صحنه ببینیم و در دانشگاه های ایران تدریس کنند. 

 

 برای کسانی که پیگیر کارها و نگرش های بهرام بیضایی هستند، این گفت و گو می توانست پربارتر از این باشد. شاید برای اینکه این گفت و گو در هنگامی درست و سنجیده به انجام نرسیده است یا پرسش ها درست و سنجیده نبوده اند. به هر روی اگر بخواهم برهانی بر کوتاهی پاسخ ها بیاورم، به رای من، بیشتر از این روست که گفت و گو رودررو نبوده و زنده روی نداده است. با این همه غنیمت است. با گرم ترین درودها و بهترین آرزوها برای بهرام بیضایی و همه هنرمندان و تولیدگران هنر و اندیشه.

 

برای شما که دلبسته و بالنده ایران و زبان فارسی هستید، پیوندهای اجتماعی در جغرافیای جدید برای شما چگونه بوده است؟ زبان و شعر نمایشی که می سرایید چگونه جایش را می یابد؟

همان جور که در ایران، و نه مشکل تر. ایرانیان اینجا مردم دیگری نیستند و به اندازه ساکنان ایران، فرهنگ و سرزمینشان را دوست دارند و من تصادقا در جای درستی افتادم؛ در فضای دانشگاهی و ایران شناسی. نه آرزو و نه هرگز خیال بیرون از ایران زیستن، داشتم. زندگی مرا با خود برد تا نشانم بدهد که ناچار نیستم همه عمرم را چون محکوم مادرزاد سر کنم!

 

برای ما که می دانیم شما در تهران، کتابخانه بزرگ و غنی خود را داشته اید، جالب است بدانیم چه کتاب هایی را با خودتان برده اید و دسترسی شما به کتاب هایی که می خواهید، اکنون چگونه است؟

راستش کتابخانه ام دنبال من آمد! ضمنا دسترسی به کتاب در اینجا آبِ خوردن است!

  اخبارفرهنگی,خبرهای   فرهنگی , بهرام بیضایی

تجربه اجرا برای تماشاگران بیرون از ایران، برای نمونه اجرایی که از «طربنامه» و «ارداویراف نامه» داشته باید، چگونه بوده و در شرایط اجتماعی و اجرایی آنجا به رای شما، چه ویژگی هایی وجود داشته یا نداشته که برای شما اهمیت داشته اند؟

ایرانیان جایی که من هستم مِهر و پذیرش و گنجایش فرهنگی ایران دوستانِ ایران را دارند ولی تنش سازی و مانع افکنی ایران ستیزان را ندارد!

 

در کار با بازیگران با چه کمبودها یا توانایی هایی رودررو شده اید؟

فقط تفاوت شرایط. بازیگران اینجا حرفه ای و حقوق بگیر هیچ مرکز تئاتری نیستند. علاقه مندان این کارند. هفته ای پنج روز کار می کنند و آن هم سخت و در رشته های دیگر، و تنها دو روز آخر هفته را فرصت تمرین دارند که درواقع وقت استراحت و سرگرمی هفتگی شان است. پس مثلا تمرین «طربنامه» عملا بوده چهار بار، دو روزِ بریده بریده در هر ماه که می شود ماهی هشت جلسه و جمعا شصت و چهار روز طی هشت ماه. بریدگی ها دشمنِ بالندگیِ پیگیر است و فقط شورِ خودآزمایی بازیگران و پیوند دوباره با فرهنگ مادری و لطف به من بود که نمایش را سامان داد. 

 

زندگی در جایی دیگر، هوایی دیگر، آیا توانسته تاثیرهای ذهنی، یا تصورات و تصویرهایی تازه از زندگی و زیست بشری برای شما به همراه داشته باشد؟ چیزی که در داستانی برای فیلم یا نمایش بخواهید نشانش بدهید، یا احساسی از زندگی؟

اول اینکه می شده این نمایش ها به آزمایش و اجر درآیند و جهان اصلا به هم نرید. دوم تلخی و تاسف اینکه چرا نباید در ایران این نمایش ها دیده می شوند که زادگاه این نمایش هاست؟ و چه بسیار اندیشه هاست که در نمایش ایران جان نیافته مُرده است! من این متن ها را نومیدانه دور ریخته بودم که سختگیران وطن، تاب آن ندارند. این متن ها که سال ها چون اوراق باطله ای در اسباب کشی ها برگ هایی از آنها گم می شد، اینجا و با گرد آمدن این همه استعداد و اشتیاق پراکنده از نو زنده شدند و من ناباورانه شاهد جان گرفتن دوباره و سرزندگی آنها بودم. گرچه جواب این آزمون های صحنه خیلی خیلی دیر به من می رسید، ولی می توانست در شرایط دیگر به کلی ناشناس و نادیده نابود شده باشد.

 

در آنجا احساس امنیت یا تنهایی یا دلتنگی، یا هر حس دیگری که بیشتر با شماست، چیست؟

احساس می کنم که در ایرانم- ایران آرمانی ام؛ سرزمینی به بزرگی آرزوهایی که برایش در اتاق کار کوچکی در ایران داشتم و از آن پُرم!

 

اگر دوست دارید ازبرنامه روزانه تان بگویید. و از کارهای آینده.

صبح بیدار می شوم به امید کارهای آینده، بر کاغذ، بر صحنه، بر نوار، و به امید گریز از کابوس هایی که پی ام می آیند، کابوس هایی که آرزو دارم دیر یا زود به تصویر درآورم و از هر حقیقتی واقعی ترند.

  اخبارفرهنگی,خبرهای   فرهنگی , بهرام بیضایی

هر از چندگاهی به یاد کتابخانه و دفتر کارتان در تهران می افتید؟

هر روز و هر ساعت.

 

نسخه چاپ نشده مجلس «ارداویراف نامه» را کم کسانی خوانده اند، آیا برای چاپ آن کاری انجام شده است؟

نه تنها «گزارش ارداویراف» که «جانا و بلا دور» و «طربنامه» هم قرار است چاپ و منتشر بشود، و همچنین ضبط تصویری اجرای آنها هم دربیاید- و نیز ضبط تصویری اجرای دونفره «آرش» و اجرای یک نفره «شب هزار و یکم»  [داستان یکم]- و نیز متن داستان های دوزخمی که برگ های ناخوانده «گزارش ارداویراف» است و هنوز اجرا نشده. این روزها به خودم فرصتی داده ام به این کارها برسم!

 

پژوهش یا ایده های نوشتاری در آنجا برای شما با چه سختی یا گشایش هایی رو به روست؟

سختی کار نوشتن است که نمی توانم جلوی آن را بگیرم. اما سختی کار پژوهش این است که بیشتر عمر صرف کشف نادرستی های برخی پژوهش های ایرانی و فرنگی نامدار پیشین می شود که نمی دانی از غفلت است یا عمدی و از سر تعصب. راستی که هر فاجعه ای از دانش ناقص است!

 

احساسی که نسبت به گذران زمان در این دوره دارید با همین احساس در تهران چه همانندی یا ناهمانندی برای شما داشته است؟

احساس گذر تندِ زمان همواره با من است، هر جا که باشم!

 

می دانید که بسیاری از جوانان و دانشجویان و کسانی از چند نسل ایرانی، پیگیر پیشنهادهای شما و کارهایتان هستند، پس از نیم سده کوشش فرهنگی و هنری. و این همه تجربه و فراز و نشیب  در تولید اندیشه و تامل و احساس در فیلم و تئاتر و نمایشنامه، چه دوست دارید به آنها بگویید؟

نه پندگوی خوبی هستم و نه شما پند بشنوید. به جای هر پندی دست کم آرزو دارم سینما و نمایش و خبررسانی ها پاک شوند هر چند اگر بُرد در غیر آن باشد.

  اخبارفرهنگی,خبرهای   فرهنگی , بهرام بیضایی

در پایان اگر دوست دارید برای ما بگویید، بهرام بیضایی چگونه بهرام بیضایی شد؟

اتفاق خودش نمی افتد!

 

و اگر حرفی باقی مانده که مایلید در پایان بزنید...

به خیلی ها سپاسگزاری بدهکارم. هر کس در این مدت از راه دور لطفی به من داشته. سپاسگزارم از تک تک اهل نمایش و صحنه، از دانشگاهیان و ناشران و اهل قلم، از سینماگران، منتقدان و سینمادوستان. و سازمان های فرهنگی و سینمایی و نمایشی که با یادآوری ام مرا شرمنده خود کرده اند؛ و آنان که در برابر بدگویانِ خردستیزم خاموش نماندند؛ و باید ببخشند که وقت کم می آورم اگر گاهی پاسخ لطف خود را به موقع از من نمی گیرند. نوروز همه شاد و به امید بهاری دیگر.

کالا ها و خدمات منتخب

    تازه ترین خبرها(روزنامه، سیاست و جامعه، حوادث، اقتصادی، ورزشی، دانشگاه و...)

    سایر خبرهای داغ

      ----------------        سیــاست و اقتصــاد با بیتوتــــه      ------------------

      ----------------        همچنین در بیتوته بخوانید       -----------------------