چین و آینده و مذاکرات هسته‌ای ایران

مجموعه: اخبار سیاست خارجی

تاریخ انتشار : سه شنبه, 06 آبان 1393 17:24

اخبار سیاست خارجی - چین و آینده و مذاکرات هسته‌ای ایران

اما سوالات و ابهاماتی در افکارعمومی ایرانی ها مطرح است. آیا با توجه به نقش آفرینی و موضع گیری چینی ها در مساله هسته ای ایران، می توان عنوان راهبردی را به وضع کنونی روابط اطلاق کرد؟ آیا چین به بازار ایران صرفا به عنوان یک بازارمصرف گسترده و خوان اقتصادی نگاه می کند و از شرایط بین المللی ایران با فرصت طلبی سوءاستفاده می کند؟ آیا از آینده روابط با چین می توان انتظار شراکت راهبردی داشت؟

روابط واحدهای تشکیل دهنده نظام بین الملل تابعی از متغیرهای متعدد است؛ میزان همگرایی و همپوشانی اقتصادی، ساختار سیاسی، عمق اشتراکات فرهنگی، میراث تاریخی، مداخلات سایر بازیگران، دیدگاه ها و رفتار رهبران سیاسی، شرایط و منافع بین المللی و نیز برداشت مثبت یا منفی از سیاست های یکدیگر.

الگوی روابط کشورها می تواند دنباله رو باشد یا دشمنی، رقابت باشد یا همکاری یا در بهترین وضعیت، اتحاد راهبردی باشد. دوکشور یا علیه منافع یکدیگر اقدام می کنند (الگوی خصومت)، یا درصدد رقابت برای افزایش منافع اختصاصی خود برمی آیند (رقابت)، یا برای دستیابی به منافع مشترک در یک مسیر مشترک گام بردارند (همکاری) و در مرحله ای بالاتر منافع یا تهدیدها علیه طرف مقابل را منافع و تهدید علیه خود قلمداد کنند (اتحاد راهبردی). دنباله روی نیز عمدتا بیانگر نوع تعامل کشورهای دارای قدرت اندک با قدرت های بزرگ تر یا هنگامی است که کشوری تمایل به مسوولیت پذیری در موضوع یا موضوعاتی ندارد (احاله  مسوولیت). بعضا ترکیبی از این اشکال رخ می دهد؛ نظیر همکاری در عین رقابت.

اینکه روابط دوکشور خاص تابع کدام یک از الگوهای فوق باشد، برآیند مستقیم متغیرهای مختلف است اما مهم تر از همه نتیجه دیدگاه ها و رفتار رهبران سیاسی دوکشور و انتظاراتی است که از آینده روابط دارند؛ انتظاراتی که مبنای تصمیم گیری  سیاستمداران است و می تواند ساختارهای مادی روابط را عمیقا تحت تاثیر قرار دهد.

روابط ایران و چین طی نیم قرن گذشته تحت تاثیر تغییر در محیط داخلی ایران از نوعی رقابت و همکاری بدبینانه (به دلیل وابستگی نظام سلطنتی حاکم بر ایران به غرب) به سمت همکاری مثبت سوق یافته است. طی سال های اخیر به طور ویژه دوطرف الگوی همکاری های فزاینده و راهبردی را در دستور کار قرار داده، چشم انداز وسیعی را گشوده و طبعا انتظارات زیادی برای رفتار یکدیگر تعریف کرده اند.

گذر به مراحل عالی تر از روابط، نیازمند اقدامات ملموس و ارسال سیگنال های دقیق و به موقع است. ناظران سیاسی، نخبگان علمی و افکارعمومی ایران طی سال های اخیر همواره پرسش هایی درباره روابط ایران و چین مطرح کرده اند و از منظر انتقادی توسعه روابط دوکشور را صرفا در راستای منافع چین دیده و انتظارات بیشتر از پکن را غیرواقع گرایانه دانسته اند. این موضوع به خصوص در مساله هسته ای ایران و تحلیل رفتار چین در قبال آن، نمود بیشتری می یابد و چنین به نظر می رسد رفتار پکن پاسخگوی انتظارات افکارعمومی ایران نبوده است.

چین قدرتی بزرگ در نظام بین الملل و عضو دایم شورای امنیت است که سیاست عدم اشاعه سلاح های هسته ای را به رسمیت  شناخته است و همزمان به عنوان یک قدرت مستقل و نوظهور برخی هنجارها و ارزش های حاکم بر نظام بین الملل را مورد انتقاد قرار داده و در روابط خود با آمریکا و اروپا مدل همکاری و رقابت همزمان را تعقیب می کند.

چین هرچند مخالف دستیابی کشورها به سلاح هسته ای است، ظاهرا به ادعاهای غرب درباره تسلیحاتی بودن برنامه ایران به درستی مشکوک بوده بنابراین به تحریم های یکجانبه غرب در موارد زیادی بی توجهی یا کم توجهی کرده است تا آنجا که در سفر رسمی آقای روحانی به پکن، رییس جمهور آن کشور، روابط متقابل را <<روابطی راهبردی>> خواند، سیاست های دولت تدبیر و امید در عرصه خارجی را ستود و بار دیگر از حمایت چین از دستیابی ایران به انرژی صلح آمیز هسته ای سخن گفت.

اما در ایران منتقدان با روابط چین و توسعه روابط با چین این اظهارنظرها را کافی ندانسته و انتظار اقدامات عملی را مطرح می کنند. این می تواند خصلت یک روابط نوپا یا شرایط جهش به روابط بهتر باشد. بسیاری سوال می کنند در حالی که ایران نقش مهمی در تامین امنیت انرژی چین با تامین سالانه 12درصد از نفت مصرفی آن ایفا می کند و پیش بینی می شود تا پایان سال2014 حجم روابط تجاری ایران با نخستین شریک تجاری اش یعنی چین به 50میلیارددلار برسد، پکن چه ما به ازایی برای این منافع عمده پرداخته است؟ آیا اقدامات سیاسی متناسب با تعهد رهبران آن کشور را انجام داده است؟ برخی معتقدند در شرایط کنونی، حداقل مابه ازای موردانتظار از چین در قبال منافع عمده ای که از روابط با ایران می برد، حمایت فعالانه از ایران در مذاکرات هسته ای است.

منتقدان سیاسی روابط نیز سوالات و ابهامات زیادی را مطرح می کنند و معتقدند ادامه بن بست در پرونده هسته ای ایران و استمرار پیچیدگی ها و معضلات در خاورمیانه، باعث ادامه تمرکز آمریکا بر این منطقه خواهد بود و از فشار بر چین خواهد کاست، بستر لازم برای تداوم خیزش اقتصادی و هژمونی سیاسی آن کشور در شرق آسیا را ایجاد خواهد کرد و مانع عملیاتی شدن استراتژی آمریکا موسوم به موازنه مجدد با چین یا اجرای سیاست گردش به شرق خواهد شد که پکن نگران آن است. در این شرایط رهبران چین نباید تمایلی به حل وفصل پرونده هسته ای ایران داشته باشند.

اما فارغ از این پرسش ها، مقامات ایرانی نظیر همتایان چینی خود روابط را در یک الگوی بزرگ تر تعریف کرده اند و از اهمیت و اولویت بالای روابط و قدرت و نقش مکمل منطقه ای و جهانی دو طرف سخن گفته اند هرچند <<انتظار>> برای ایفای نقش پررنگ تر پکن در مذاکرات هسته ای همواره به عنوان یک مطالبه جدی مطرح می شود. دکتر روحانی در مراسم دریافت استوارنامه سفیر جدید چین سوابق همکاری دو کشور در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی را یادآوری کرد و گفت: چین در دورانی که ایران مورد تجاوز قرار گرفت و در هنگام تحریم ها، اقدامات مفیدی انجام داد که راهگشا و موثر بود و ما هیچ گاه این روابط دوستانه را فراموش نخواهیم کرد. ایران و چین همچنین در زمینه فناوری صلح آمیز هسته ای از گذشته تاکنون همکاری های ارزشمندی داشته اند و ما امروز خواهان تلاش بیشتر این کشور در چارچوب مذاکرات ایران با <<1+5>> هستیم تا دوطرف در زمان تعیین شده به توافق جامع و نهایی دست یابند.

دیپلماسی فعال ایران با آغازبه کار دولت یازدهم، در کنار نقش موثر ایران در امنیت فراگیر خاورمیانه (عراق و سوریه) با توجه به جایگاه حیاتی منطقه در تامین باثبات انرژی برای اقتصاد چین، نقش آفرینی مثبت ایران در امنیت افغانستان به عنوان همسایه مشترک ایران و چین و فرصت های بزرگ اقتصادی و سرمایه گذاری در ایران برای چین، تنها بخشی از مواردی است که شاید امروز رهبران چین را به این جمع بندی رسانده که سطح روابط با ایران باید از مرحله <<همکاری>> به <<راهبردی>> ارتقا یابد. مسیر مذکور نیازمند ریل گذاری های متناسب سیاسی است تا بتوان چشم انداز انتظارات فراتر را از درون شرایط جاری تعریف کرد و به منتقدان روابط و افراد بدبین قبولاند که دوطرف ظرفیت لازم برای تبدیل شدن به شرکای راهبردی را دارند، برای این کار از انگیزه و اراده واقعی برخوردار هستند و گام های لازم را به موقع برمی دارند. در صورتی که نتوان به این سوالات در باره دوگانه منافع و انتظارات متقابل پاسخ داد، فشار منتقدان و افکارعمومی می تواند بستر همکاری ها را تحت تاثیر قرار دهد و آثار منفی آن ترسیم آینده روابط را دشوار خواهد کرد.

انتصاب رییس تیم کارشناسی چین در پرونده هسته ای ایران به عنوان سفیر جدید آن کشور در تهران؛ شاید، نویددهنده نقش پررنگ تر چین در مذاکرات هسته ای و پاسخی به انتظارات رهبران ایران و انتقادات و سوالات افکارعمومی در قالب تحرک بیشتر و سازنده پکن برای رسیدن همه طرف ها به توافق جامع در پرونده هسته ای ایران باشد.
اخبار سیاست خارجی - شرق