ایران و چین: شرکای استراتژیک؟

مجموعه: اخبار سیاست خارجی

تاریخ انتشار : دوشنبه, 30 -3443 03:25

از جانب چین، ایران به گونه ای یک فرصت مهم استراتژیک تلقی می شود و بیجینگ در صدد است، در توسعه روابط با تهران در سه حوزه کلیدی فعالیت مضاعف داشته باشد: توسعه زیرساخت ها ـ انرژی و همکاری های منطقه ای در هر سه مورد ـ شرایط جدید و استثنایی فراهم شده که همکاری با ایران را از ضروریات چین کرده است.

شی جین پینگ ریاست جمهور چین برنامه ای در ابتدای صدارت خود در سال 2012 با نام «یک گمربند- یک جاده» اعلام داشت و چهل میلیارد دلار را برای اجرایی کردن آن در نظر گرفته است. هدف اصلی شی از این سیاست توسعه مناطق غربی کشور است که در 37 ساله اجرای " سیاست درب های باز" از توجه به آن در مقاسیه با مناطق شرقی و جنوب شرقی ـ غافل شده است. این غفلت باعث عقب ماندگی و نضج گرفتن معضلاتی از قبیل جدایی طلبی در منطقه «اویغور نشین» ( منطقه مسلمان نشین در ایالت «شین جیانگ» (سین کیانگ) شده است... .

احداث و بهتر بگوییم احیای این جاده که همانا توجه به «جاده ابریشم» در قالب «جاده ابریشم جدید» است، کشور چین را به " اروآسیا" و " خاورمیانه" از طریق سرمایه گذاری تریلیون دلاری متصل می نماید. ایران نقطه اتصال مهم در این راه بوده و تمایل دارد تردد کالا از طریق گسترش تجارت و بازرگانی توسعه یابد... ایران که منافع ملی خود را مثل چین در حضور قوی خارج از مرزهای خود تلقی می نماید، آن را در حفظ و پویایی قدرت داخلی دانسته و بر مشارکت با دیگر کشورها در راستای تعالی منافع ملی تأکید دارد. در ضمن باید تأکید داشت، ایرانی که دوازده سال تحریم شده، نیاز مبرمی به جذب سرمایه و مشارکت در تجارت منطقه ای دارد. ایران در موقعیت ممتازی در جلب سرمایه گذاری اقتصادی با قرار گرفتن در مسیر ترانزیتی منحصر بفرد و نزدیکی به خطوط انتقال انرژی، قرار گرفته است، به طوری که برخی از متخصصان چین بر این مدعا هستند که این گونه مناسبات تجاری و بازرگانی راه دو کشور ایران و چین را در رسیدن به سطح روابط بازرگانی دویست میلیارد دلاری در سال 2025 هموار و پیوند های استراتژیک دو کشور را مستحکم تر خواهند ساخت... .

طرح «یک کمربند « یک جاده» (ایی دای- ایی لو) برنامه عظیمی که 55 درصد تولید ناخالص جهان- 70 درصد از جمعیت دینا- و 75 درصد ذخایر انرژی این کره خاکی را در بر می گیرد و از همه مهمتر دولت چین تأمین مالی سیصد میلیارد دلاری برای زیرساختهای لازم در جهت اجرایی کردن آنرا اعلام داشته است (این رقم شامل 890 میلیارد دلاری که اخیرا توسط " بانک توسعه چین" اعلام شده نمی باشد).

راه اندازی این پروژه که در تاریخ بی سابقه است، از لحاظ زمانی 35 سال طول می کشد که خود نشانه از برنامه های دراز مدت در احیا قدرت پیشین چین به شمار می رود. سال2049 صدمین سالگرد تأسیس جمهوری خلق چین است که دومین هدف صد ساله چین در تبدیل این کشور به یک قدرت پیشرفته جهان از جانب " شی" اعلام شده است (اولین دوره صد ساله سال 2021 مصادف با صدمین سالگرد تشکیل حزب کمونیست چین است که قرار است چین به جایگاه یک قدرت متوسط با معیارهای جهانی دست یابد که طبق آن مردم این کشور از درآمد دوازده هزار دلاری برخوردار گردند. این دو هدف تحت عنوان" دو صد ساله" از جانب " بیجینگ" اعلام شده است). طرح " یک کمربند- یک جاده" اضافه بر ابعاد تجاری و اقتصادی یک ابتکار ژئو پلیتیک و دیپلماتیک نیز می باشد.

شی از جامعه ای با سرنوشت مشترک در میان دولت های آسیایی سخن به میان می آورد که تأمین کننده امیال و آرزوهای ملل این قاره بزرگ خواهد بود و نشانه از اراده چین در ایجاد نظم مکمل در نظام موجود بین المللی است نه جایگزینی آن. چین در این راستا اعلام داشته که منزلت و جایگاه نوین این کشور باید به رسمیت شناخته شود، ولی بدان معنا نیست که چین در تحقق خواست خود ملاحظه و احتیاط را مورد توجه قرار ندهد.

سرمایه گذاری زیر بنایی عظیم چین در مسیر راه ابریشم جدید، فرصتی استثایی در اختیار ایران خواهد گذاشت که صرفا یکی از آنها احداث و فعال شدن خطوط انتقال انرژی و بهره گیری از مسیر ایران در انتقال انرژی به عنوان ایمن ترین کانال خواهد بود که به کسب درآمد هنگفت برای کشورمان و کسب سرمایه لازم جهت نوسازی اقتصادی به تقویت جایگاه کنونی ایران منجر خواهد شد. چینی ها در دیدارهای متعدد با هیأتهای ایرانی بر نقش کلیدی ایران در طرح " یک کمربند- یک جاده" تأکید داشته و ایران را محور مهم در اتصال سه کشور افغانستان- پاکستان و چین دانسته و بر نقش ایران در مبارزه با افراط گرایی و تروریسم در منطقه که پیش شرط تحقق ابتکار مزبور است اصرار می ورزند.

همزمان و همراه تلاش چین در عملیاتی کردن طرح مذکور- دو کشور ایران و چین در صدد هستند که روابط دو جانبه انرژی را ارتقا بخشند. " بیجینگ" به واسطه دید مثبت " تهران" از مواضع چین به عنوان یکی از طرف های مذاکره کننده در پرونده هسته ای ایران- در موقعیت بسیار خوبی در گسترش روابط انرژی با ایران واقع شده و در صدد است از این فرصت بدست آمده کمال بهره را ببرد. ایران پس از تحریم اصرار دارد که در قراردادهای منعقده با دولت های خارجی اصل انتقال و دانش منظور شود.

در این خصوص چین بواسطه نباز مبرم به انرژی که این کشور را اخیرا به بزرگترین وارد کننده انرژی جهان مبدل ساخته به ایران به عنوان با اطمینان ترین تأمین کننده انرژی چین و برخوردار بودن از نقشی مستقل در اراتباطات بین المللی می نگرد و با ایران پسا تحریم هماهنگی دارد.هر دو کشور ایران و چین خواهان ارتقا و گسترش روابط انرژی با یکدیگر بوده زیرا که امکان متنوع سازی را برای هر دو کشور در حال ظهور به جایگاه عالی جهانی تسهیل می نماید. اشتراک دو کشور در این زمینه تعادل سازی بازار انرژی بین المللی و خنثی کردن نقش سیاسی عربستان سعودی در سلطه بر مناسبات انرژی جهانی است. در اینجا لازم به تذکر است که چینی ها بدون اشاره به دیگر کشورهای خاورمیانه ـ به روابط با ایران نقش راهبردی داده و اذعان دارند که حداقل در ده سال گذشته به ایران توجه لازم را مبذول نداشته و حال تمایل بیشتری را با توجه به جایگاه ایران در منطقه ابراز می دارند. از ویژگی های بیجینگ در سی و هفت سال گذشته ـ که خط مشی " دنگ شیا ئو پینگ" (معمار چین نو) سر لوحه مناسبات بین المللی آن بوده ـ احتیاط در موضع گیریها جهانی را داشته و به چراغ خاموش حرکت کرده که باعث تحریک دیگران نشود و بدین طریق به دستورالعمل " دنگ" مبنی بر اینکه" چین باید چراغ های خود را در بوته ها پنهان نماید" پایبند بوده است ( قدرت یابی چین و تبدیل این کشور به بزرگترین اقتصاد جهان با تولید ناحالص داخلی هیجده و نیم تریلیون دلاری ( اکتبر سال 2015) چین را مصر ساخته که بر جایگاه و منزلت نوین این کشور در نظام بین الملل تأکید داشته و بر به رسمیت شناختن آن به وسیله جهانیان اصرار ورزد و بنا به جایگاه جدید خود سیاست خارجی فعالتری را پیشه کند. البته با ملاحظه کاری گذشته، کنش جدید چین باید در این راستا نگریسته شود و چین در حال حاضر قصد مقابله با دیگر کشورها را ندارد و تعامل با جهان را در راستای منافع ملی خود می داند...).

بنابراین نباید انتظار داشت که چین علنا ایران را جایگزین عربستان خطلب کند- زمانی که این ترجیح را دارد... چین در تعمیم پیوندهای انرژی با ایران بخصوص پس از تصویب و اجرای برجام تجارت استراتژیک انرژی را به عنوان راهبرد کلیدی مصرانه جستجو می کند و ایران باید در این بازی برد- برد با تدوین راهکارها ملی مشارکت فعالانه داشته باشد.. چینی ها آنقدر بر توسعه روابط با ایران مصر هستند که در ملاقات های متعدد با ایرانی ها چه قبل از تصویب  برجام و چه پس از آن تلویحا نگرانی خود را از اینکه ایران به سمت غرب چرخش داشته باشد، ابراز کردند که تکرار از طرف ایران بر حفظ و گسترش روابط با چین با ملاحظاتی بر بازی برد- برد و متعادل سازی روابط فی المثل انتقال دانش و تکنولوژی تأکید شده است. لذا فصلی نوین در مناسبات دو کشور با توجه به دگرگونی های منطقه ای و بین المللی و بخصوص جایگاه ویژه دو کشور در جهان در حال شکل گیری است که تعامل جدیدی را در همکاری های ایران و چین می طلبد.

امنیت تضمین کننده توسعه و ارتقا ی اقتصاد و تجارت هستند و بقولی بال دیگری قدرت یک کشور هستند. ایران و چین در این حوزه نیازمند همکاری هستند و ثبات بخشیدن به مرزهای دو کشور لازمه پویایی اقتصادی است که هر دو بر آن تأکید دارند.چین شدیدا نگران افراط گرایی و گسترش تروریسم در مرزها خود بوده و آن را تهدیدی جدی به امنیت کشور می داند که در مناطق غرب کشور کاملا با موج جدایی طلبی در ایالت «شین جیانگ» احساس می شود. «بیجینگ» بر این باور است که کشور افعانستان در آینده نزدیک با خروج نیروهای آمریکایی در پایان سال 2016 به محل جولان و حضور افراط گرایان مبدل خواهد شد و از آن طریق مرزهای چین و مناطق غربی کشور مورد تهدید جدی قرار خواهند گرفت.

غفلت چین از مناطق غربی کشور در برنامه های نوسازی کشور در چهار دهه گذشته نارضایتی را در آن مناطق گسترش داده و اگر این کشور توجه و اهمیت کافی برای توسعه آن را مبذول ندارد با بحران بس بزرگی روبرو خواهد بود. ناامنی در پاکستان نیز در این راستا نقش آفرین خواهد بود که چین را واداشته که اخیرا چندین میلیارد دلار در این کشور سرمایه گذاری نماید (در اینجا لازم به تذکر است که دولت شی اعلام داشته که دیگر چین مثل سابق کشوری وام دهنده نخواهد بود بلکه در به عنوان شریک در پروژه های عمرانی و...در خارج مشارکت خواهد داشت و از بودجه پانصد میلیارد دلاری وام سالانه به شکل جدید بهره خواهد گرفت ایران با موفقیت در جبهه مبارزه با افراط گرایی در منطقه پیرامونی خود می تواند و آمادگی آن را را دارد که با توجه به نفوذ تاریخی و روابط حسنه با کشورهای همجوار چین ـ در این راستا به تأمین امنیت که هر دو کشور ایران مبادرت نماید.

بدین طریق است که دو کشور ایران و چین اشتراک استراتژیک پیدا کرده اند. هر دو تلاش مضاعفی را برای جلوگیری و نفوذ افراط گرایی و تروریسم در مناطق مرزی با کشور افعانستان مبذول داشته و هیچ یک حضور این گروه ها را تحمل نخواهند کرد ـ چه ایران در مرزهای شرقی خود همانطوریکه در مرزهای غربی این هدف را داشته و چه چین که مصرانه خواهد کوشیداز از لب ریز شدن افراط گرایی به منطقه ناآرام " شین جیانگ" در مجاورت افغانستان جلوگیری نماید.

روابط تجاری 53 میلیارد دلاری بین دو کشور در حال حاضر به مراتب پایین تر از ظرفیت بالقوه بوده و با توجه به قدرت یابی ایران و چین در سطح جهانی دگرگونی در مناسبات امری است اجتناب ناپذیر- به طوری که ارتقای روابط تجاری به 200 میلیارد دلار در سال 2025 دور از دسترس نیست (سال گذشته ما شاهد افزایش 30% در مناسبات تجاری بوده و با توجه به جهش قدرتی دو کشور در سالهای رو به جلو این روند سرعت بیشتری یه خود خواهد گرفت...).

چین به بازیگری مبدل شده که حضور آن در معادلات جهانی به حقیقتی انکار ناپذیر مبدل شده است، به طوری که امروزه شریک اول تجاری 130 کشور جهان می باشد. ایران نیز به رغم تمامی مخالفت ها حضورش بخصوص در مراودات منطقه ای محرز شده که مثال بارز اخیر آن دعوت ایران برای شرکت در مذاکرات " وین" برای حل و فصل مناقشه " سوریه" است که جلسه اول آن بواسطه کارشکنی برخی از قدرتها به عدم مشارکت ایران انجامید و به اجلاسی شکست خورده مبدل شد.

اهمیت ایران به دلایلی که بالا تشریح شد، برای چین آنقدر استراتژیکاست که این کشور آماده تغییر 180 درجه ای در تعاملات تجاری و اقتصادی با ایران بوده و در راهبرد پسا تحریم ( برجام) سرمایه گذاری- انتقال دانش فنی و مشارکت در بخش های صنعتی ایران از سوی چین کاملا پذیرفته شده و ایران به عنوان صادر کننده نفت خام- بطور کلی خام فروشی در قبال دریافت واردات کالاهای با کیفیت پایین چین دیگر مد نظر نخواهد بود، زیرا ایران قدرتمند در ابعاد مختلف برای چین اهمیت پیدا کرده است (اگر روزی چین قدرتمند برای آمریکا در الویت بود و حتی امروز نیز به شکلی یک حقیقت است، ایران برای چین این ارجحیت را دارد).

ایران نیز خواهان حضور قدرتمندانه چین در سطح جهانی و آن را در جهت منافع خود تلقی می نماید. اشتراک دو کشور در این زمینه پیوندهای استراتژیک ایران و چین را مستحکم می سازند.

وضعیت کنونی مناسبات دو کشور به دلایلی که برشمرده شد، در چهل و پنج سالی که از روابط نوین ایران و چین می گذرد در چنین موقعیت عالی نبوده و فرصتی است استثنایی که در صورت تدبیر از جانب ایران امکانات خوبی پدیدار گشته که ما بتوانیم با توجه به اراده چین با وارد شدن در پروژه های مشترک با این کشور نه تنها 400 هزار پروژه نیمه تمام در بخش عمرانی را احیا و راه اندازی کرده و با کشور چین که شدیدا به سوخت برای تداوم توسعه اقتصادی دارد و هم اکنون به بزرگترین وارد کننده انرژی در جهان مبدل شده در رونق بخشیدن به صنعت آسیب خورده انرژی در کشور که از لحاظ ذخایر نفت رتبه چهارم و در ذخایر گاز رتبه اول (طبق محاسبات جدید دخایر ایران از روسیه بیشتر و متمرکزتر می باشند...) است، تحول ایجاد نماییم. چین آماده است بخشی از نیاز سرمایه گذاری 600 میلیارد دلاری ایران در صنعت انرژی را تأمین نماید.

از جمله اقدامات جدید ایران در حضور در بازارهای مالی جهان، خرید سهام یک بانک آسیایی است. ایران 2.8 در صد سهام " بانک توسعه زیر ساخت آسیایی" که به تازگی از سوی چین راه اندازی شده و کشورهای متعددی در آن سهام دارند را خریداری کرده و قصد دارد، سهام " بانک بریکس " که پنج قدرت جهانی چین، روسیه، هند، برزیل، آفریقای جنوبی و برخی کشورهای دیگر در آن سهام دارند، خریداری کند.

عضویت ایران و خرید سهام " بانک توسعه زیر ساخت آسیایی" از این جهت اهمیت دارد که این بانک قرار است رقیبی برای " بانک جهانی" شود. چین در راستای تقویت سیاست مستقل خود در جهان تأسیس کننده بانک مزبور بوده و 50 میلیارد دلار به عنوان سرمایه گذاری اولیه را منظور کرده است. این بانک سرمایه گذاری در پروژه های عمرانی در آسیا را تسهیل خواهد کرد و فرصت خوبی برای ایران است که از آن در بازسازی و نوسازی اقتصاد ضربه خورده از تحریم بهره گیرد.

در این شرایط بی سابقه و استثنایی که در مناسبات دو کشور قرار دارند باید فرصتها را دریافت. زنگ خانه ما به صدا درآمده است؛ آیا در خانه هستیم که درب را باز کنیم؟

اخبار سیاست خارجی - تابناک