غول جدیـد هسته‌ای در راه است؟
- مجموعه: اخبار سیاست خارجی
- تاریخ انتشار : دوشنبه, 30 فروردين 1395 14:39
در اینجا با بازی کهنه‌ای روبرو هستیم که شکلی جدید به خود گرفته است و روسیۀ رو به افول اقتصادی، چینِ در حال ظهور، و آمریکای نامطمئن به دنبال آنند تا در این زمین تازه دست بالا را پیدا کنند.
به گزارش خرداد ؛مسئولان آمریکایی، عمدتاً ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه را مقصر جلوه می‌دهند و می‌گویند که زیاده‌خواهی او باعث راکد شدن روند پیمان کنترل تسلیحاتی سال 2010 شده که بنا بود زرادخانۀ این دو بزرگترین دارندگان سلاحهای هسته‌ای را کوچکتر کند. برخی نیز چین را مقصر می‌دانند که به دنبال برتری تکنولوژیک است تا در مقابل آمریکا دست بالا را بیابد. برخی دیگر نیز ایالات متحده را مقصر می‌دانند که با سرعت بخشیدن به "مدرنیزاسیون" هسته‌ای و به بهانۀ بهبود ایمنی و اطمینان، در این آتش بنزین ریخته است.
اوباما در پایان نشست امنیت هسته‌ای که اوایل این ماه در واشنگتن برگزار شد، وجود این خطر را پذیرفت. او نسبت به احتمال "ذخیره‌سازی سیستمهای جدید، مرگبارتر و موثرتر که منجر به یک مسابقۀ تسلیحاتی جدید خواهند شد" هشدار داد.
بر زبان آوردن چنین سخنی از سوی رییس جمهوری که هفت سال پیش با صحبت از خلاص کردن نهایی جهان از شر سلاحهای هسته‌ای وارد کاخ سفید شد، پذیرش این موضوع است که سیاست آمریکا مبنی بر کاهش مرکزیت تسلیحات اتمی، در دامن زدن به عصر دوم هسته‌ای سهم داشته است.
جیمز کلاپر، از معدود مسئولان دوران جنگ سرد که در دولت اوباما حضور دارد و عهده‌دار سمت مدیریت سازمان اطلاعات ملی آمریکا است، در جریان ارزیابی سالانه‌اش از تهدیدات جهانی به کمیتۀ نیروهای مسلح سنا، گفت: "ممکن است در گرداب جنگ سردی دیگر بیافتیم." با این وجود، جنگ سرد جدید با جنگ سردی که کلاپر تجربه‌اش کرده متفاوت است. در آن زمان، او به عنوان افسر اطلاعات نیروی هوایی وظیفه داشت تا خطر حملات هسته‌ای‌ای را بسنجد که در آن تسلیحاتی که قدرتشان با مگاتن محاسبه می‌شد و می‌توانستند شهرها را با خاک یکسان کنند، بکار می‌رفتند.
رقیبان ایالات متحده با دستمایه قرار دادن هزینه‌ای که این کشور برای نوسازی هسته‌ای در نظر گرفته (حدود یک تریلیون دلار طی سه دهۀ آینده)، برای سلاحهای پیچیدۀ خود لابی می‌کنند.
مسکو موشکهای بزرگی را معرفی کرده است که کلاهکهای مینیاتوریزه حمل می‌کنند، و متخصصان از این می‌ترسند که این کشور با توسعۀ سلاحهای جدید ممکن است به سمت نقض ممنوعیت جهانی آزمایش تسلیحاتی برود. بر اساس گزارشهای خبری از روسیه، نیروی دریایی روسیه در حال توسعۀ نوعی پهپاد زیردریایی است که با ایجاد یک ابر آلودگی رادیواکتیوِ ناشی از انفجار زیر آب، میتواند شهرهای هدف قرار داده شده را غیرقابل سکونت کند.
ارتش چین که تحت تسلط شدیدتر ژی جین‌پینگ، رییس جمهور چین، قرار گرفته است، در حال آزمایش یک کلاهک جنگی تازه معروف به "رسانگر سرازیرشوندۀ مافوق صوت" است. این سلاح بر روی یک موشک دوربرد سنتی به فضا پرتاب شده، اما سپس با مانور از اتمسفر با سرعت یک مایل در ثانیه به سمت زمین سرازیر می‌شود. چنین پرتابه‌ای تمام سیستمهای دفاع ضد موشکی موجود را بی‌اثر می‌کند.
دولت اوباما اصلاً در جایگاهی نیست که بتواند از این اقدامات چین شکایت کند. چرا که در حال آزمایش سلاح مافوق صوت خودش است، هر چند که آزمایش آن در سال 2014 به یک شکست بزرگ انجامید. آزمایش این سلاح بناست در سال آینده از سر گفته شود. به عنوان بخشی از روند نوسازی تسلیحات هسته‌ای، دولت اوباما به دنبال 5 کلاس جدید از تسلیحات هسته‌ای بهبود یافته و سیستمهای حمل مرتبط با آنها است که در کنار هم زرادخانۀ هسته‌ای آمریکا را به کوچک، غیرقابل ردگیری و دقیق شدن سوق خواهند داد.
جیمز اکتون، تحلیلگر ارشد در موسسه کارنگی، سال گذشته در یک جلسه با یکی از کمیسیون‌های کنگره که قدرت چین را ارزیابی می‌کند، گفته بود: "ما شاهد باز شدن دریچۀ یک مسابقۀ تسلیحاتی هستیم."
یک ترس راجع به تسلیحات جدید این است که میتواند منطق "نابودی حتمی دو سویه" را بی‌پایه کند. این دکترین جنگ سرد از این پیشفرض برخاسته که هر نوع حمله‌ای، منجر به یک تلافی گسترده خواهد شد که نابودی همۀ طرفها را تضمین می‌کند. این تضمین، اگرچه بسیار مورد بحث بوده و حتی مسخره شده، اما تاکنون جواب داده است. حال این نگرانی پیش آمده است که دقت بیشتر و ماهیت تخریبی کمتر سلاحهای جدید، وسوسۀ استفاده از آنها را بیشتر کند.
یک سوال اساسی که اوباما در نشست امنیت هسته‌ای به آن پرداخت، این بود که آیا برنامۀ بروزرسانی که آمریکا در پیش گرفته، به این رقابت دامن می‌زند. یا اینکه روسیه و چین تنها به این بهانه می‌خواهند سلاحهایی را که در پی ساختشان بوده‌اند را تکمیل کنند؟
به گفتۀ تحلیلگران، روسیه و چین در حال آزمایش تسلیحات فضایی‌ای هستند که می‌توانند در آغاز یک جنگ هسته‌ای، ماهواره‌های نظامی آمریکا را از کار بیاندازد. واشنگتن در واکنش به این امر، به دنبال پرتاب ماهواره‌هایی برای نظارت فضایی است که بتوانند به بازدارندگی و شکست دادن چنین حملاتی کمک کنند.
اوباما در صحبتهایش در کنفرانس خبری پایانی نشست، تنش به وجود آمده در اثر نوسازی توپخانۀ هسته‌ایش پیش آمده را پذیرفت. اما در مقابل به این نکته اشاره کرد که برای مثال مسیرهای ارتباطی میان تسلیحات و نگهبانانشان نیازمند محافظتهای بهتری در مقابل حملات سایبری هستند. اما وقتی از او پرسیده شد که آیا مینیاتوریزه کردن کلاهکهای جنگی و بهبودهای دیگری از این دست، سابقۀ پیشرفتش در امر کنترل تسلیحاتی را لکه دار نخواهند کرد، پاسخ داد: "این یک سوال مشروع است و من هم واقعاً نگران هستم."
مسئولان کاخ سفید گفته‌اند که تلاش دارند تا پاسخگوی نگرانی‌های به وجود آمده در تحولات تازه باشند. آوریل هاینز، معاون مشاور امنیت ملی، در مصاحبه‌ای گفته است: "وقتی که تنش پیش می‌آید، ما در جهت آرام کردن اوضاع پیش می‌رویم."
آقای اوباما در سال 2009 با اشتیاق به "از نو ساختن" روابط با مسکو وارد کاخ سفید شد و قصد داشت تا اتکای آمریکا بر تسلیحات هسته‌ای را کاهش داده و به سمت نابودسازی آنها حرکت کند. او اولین رییس جمهوری بود که خلع سلاح هسته‌ای را در مرکز سیاست دفاعی آمریکا قرار داد.
روسیه در ابتدا همراهی می‌کرد و در سال 2010 پیمان استارت را امضا کرد که کاهش‌های اندکی را در نیروهای هسته‌ای استراتژیک به همراه داشت.
در آن سال، اوباما یک شاخۀ زیتون دیگر نیز از آستین‍ش بیرون آورد: او دستور داد تا ارتش آمریکا شمار کلاهکهای جنگی سوار بر موشکهای روی زمین خود را از سه تا به یکی کاهش دهد. هدف از این نشان دادن این موضوع بود که کاربرد این موشکها بیش از آنکه تهاجمی باشد، دفاعی است.
مسکو واکنش هم‌ارزی از خود نشان نداد. در مقابل، پیش از آنکه جوهر پیمان استارت خشک شود، شروع به بکارگیری نسل جدیدی از موشکهای دوربرد کرد که چهار کلاهک مینیاتوریزه را حمل می‌کنند. روسیه تا امروز به این رفتار ادامه داده، هر چند که به محدودیت‌های کلی پیمان وفادار مانده است.
در نشستی که در ماه جاری برگزار شد، اوباما تقصیر عدم کاهش بیشتر تسلیحات را به بازگشت دوبارۀ پوتین به ریاست جمهوری در سال 2012 نسبت داد و گفت که کرملین بیش از توسعه به افزایش توان نظامی خود علاقمند است.
ویلیام پری، وزیر دفاع دوران کلینتون و یکی از تاثیرگذارترین متخصصان هسته‌ای در حزب دموکرات، می‌گوید مسکو به زودی از پیمان جامع ممنوعیت آزمایش که در سال 1996 امضا شد بیرون می آید، و با شروع به تکمیل کلاهکهای جدید، آنها را به صورت زیرزمینی آزمایش می کند. (اگرچه آمریکا این پیمان را رعایت کرده، اما سنا هرگز آن را به تصویب نرسانده است)
با همۀ این تفاسیر، دو دهه است که دو قدرت اتمی اصلی جهان ممنوعیت جهانی شکننده بر آزمایشهای هسته‌ای را رعایت کرده‌اند و این پیمان ستون اصلی کنترل تسلیحات هسته‌ای بوده است.
پری در یک مصاحبه در رابطه با طراحان تسلیحاتی روس، گفته است: "من تقریباً مطمئنم که آنها روی یک بمب جدید کار می‌کنند. و مطمئنم که به دنبال آزمایش آن هستند. بقیۀ قضیه به پوتین بستگی دارد."
طرفدارن برنامۀ مدرن سازی هسته‌ای آمریکا، آن را پاسخی منطقی به زیاده‌خواهی‌های پوتین، و به خصوص حملۀ او به کریمه در سال 2014، ارزیابی می‌کنند.
استدلال متخصصان نظامی این است که تسلیحات مینیاتوریزه، قدرت بازدارندگی آمریکا را در مقابل مهاجمان بالقوه افزایش می‌دهد. مثلاً، در گزارشی که سال گذشته از سوی مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل در واشنگتن منتشر شد، آمده است: "ایالات متحده باید گزینه‌های هسته‌ای متناسب با هر درجه از بالا گرفتن آتش جنگ هسته‌ای را در اختیار داشته باشد."
در اواسط زمستان پارسال، کاخ سفید از توسعۀ یک نوع پیشرفته از موشکهای کروز پشتیبانی کرد. این موشکها که از بمب‌افکن پرتاب می‌شوند، قادرند فاصلۀ طولانی‌ای را در نزدیکی سطح زمین پرواز کنند و با گذر از سیستمهای دفاع هوایی دشمن، اهداف را نابود کنند.
پنتاگون در تشریح برنامه‌های اتمی خود، صراحتاً موشک کروز و تسلیحات اتمی مرتبط را برای "مقابله با زیاده‌خواهی روسیه" در شرق اروپا، ضروری برمی‌شمرد.
دولت همچنین به دنبال توسعۀ یک کلاهک جنگی مافوق صوت است و سعی می‌کند تا پیش از چینی‌ها به آن دست یابد. نسخۀ آمریکایی بناست غیراتمی باشد: هدف ساختن سلاحی با چنان سرعت و دقتی است که برای نابودی یک هدف ثابت، نظیر سیلوی موشک، تنها به قدرت برخوردش متکی باشد.
در حالی که چنین کاری، با تعهد اوباما نسبت به اتکای کمتر به تسلیحات اتمی جور درمی‌آید، اما ممکن است دشمنان آمریکا را از فناوری عقب‌تر هستند را ترغیب به اتکای بیشتر به تسلیحات هسته‌ای کند.
پری، وزیر دفاع سابق آمریکا، استدلال می‌کند که قصد دولت اوباما برای امحای تسلیحات هسته‌ای و سلاحهای غیراتمی، خطر اتفاق افتادن جنگ هسته‌ای را بیشتر می‌کند.
او گفت: "این اقدامات این تصور شکستن قبح استفاده از تسلیحات را به وجود می‌آورد، حتی اگر برای جلوگیری از بالا گرفتن تنش پس از استفاده از سلاح اتمی نداشته باشید."
تحلیلگران می‌گویند که هیچ قدرت اتمی عمده‌ای به اندازۀ چین از پیشرفتهای آمریکا احساس خطر نمی‌کند. آنها از این می‌ترسند که آمریکا با یک حملۀ پیشگیرانه بتواند توپخانۀ اتمی نسبتاً کوچک این کشور را از کار بیاندازد.
کریستوفر تومی، متخصص امنیت ملی در دانشگاه نیروی دریایی کالیفرنیا، یک دهه است که به برگزاری دیدارهای غیررسمی میان تحلیلگران، مقامات دولتی و افسران نظامی آمریکا و چین، کمک می‌کند.
او سال گذشته در کمیسیون بررسی روابط اقتصادی و امنیتی آمریکا و چین در کنگره، شهادت داد و گزارش داد که پکن روز به روز بیشتر احساس محاصره شدن می‌کند. این کشور موشکهای مافوق صوت سرازیرشوندۀ واشنگتن را راهی برای حمله به چین، بدون عبور از خط قرمز آستانۀ هسته‌ای، می‌داند که به قصد پیچیده کردن معادلۀ تلافی هسته‌ای ساخته شده‌اند.
دکتر تومی گفت که رهبران چین در مورد افزایش شمار سیستمهای ضدموشکی در کشتی‌های جنگی آمریکا در اقیانوس آرام و همچنین پایگاه‌های کالیفرنیا و آلاسکا نیز، نگرانی‌ای مشابه دارند.
او در نهایت افزود که پکن با "شک شدیدی" برنامۀ مدرنیزاسیون هسته‌ای واشنگتن را دنبال می‌کند. او به خصوص از برنامه‌های ساخت بمب هدایت‌شوندۀ جدید و موشک کروز پیشرفته نام برد.
تومی گفت: "پکن به این تغییرات واکنش نشان داده است و احتمالاً در طول یک دهۀ آینده نیز به این رویه ادامه خواهد داد."
چین همین حالا بسیاری از موشکهای دوربرد خود را بازمهندسی کرده تا بتوانند چند کلاهک جنگی را حمل کنند و در واقع با پس زدن رویکرد اوباما، مسیر پوتین را در پیش گرفته است. این گام از سوی چین بیشتر از این نظر تحلیلگران را به واهمه انداخته است که پکن دهه‌هاست که دانش ساخت کلاهکهای مینیاتوریزه و قرار دادن دو یا چند کلاهک مینیاتوریزه روی یک موشک را در اختیار دارد.
و حالا، چین ظاهراً به دنبال گامی حتی ترسناکتر از این است.
دهه‌هاست که واشنگتن و مسکو نیروهای هسته‌ای خود را در وضعیت هشدار نگاه داشته‌اند، با این پیشفرض که اگر شبکه‌های راداری، ماهواره‌ای و رایانه‌ای حمله‌ای قریب‌الوقوع را تشخیص دادند، مسئولان نظامی به سرعت اقدام به شلیک موشک کنند. هدف از این تاکتیک، جلوگیری از یک حملۀ فلج کننده‌ای است که قابلیت تلافی یکی از دو طرف را از بین ببرد.
منتقدان تاکتیک "شلیک در پی هشدار" معتقدند که این روش به شدت خطر وقوع یک جنگ تصادفی را افزایش می‌دهد. آنها به این نکته اشاره می‌کنند که در گذشته، هشدارهای کاذب بارها جهان را در آستانۀ یک فاجعه قرار داده‌اند.
سال گذشته، ارتش چین در یک سند رسمی اعلام کرد که این کشور به دنبال "بهبود هشدار زودهنگام استراتژیک" برای نیروهای هسته‌ای خود است.
اوایل سال جاری میلادی، اتحادیۀ دانشمندان نگران، که گروهی خصوصی در کمبریج ماساچوست است و از کنترل تسلیحاتی حمایت می‌کند، گزارشی در مورد بحث داغ "شلیک در پی هشدار" منتشر کرد. در این گزارش آمده است که طرح مدرنیزاسیون تسلیحاتی دولت اوباما، "مهمترین عامل خارجی‌ای است که بر تصمیمات تصمیم‌گیران چینی اثر می‌گذارد."
مدافعان کنترل سلاح می‌گویند که حوزۀ آنها نیازمند بازنگری است. آنها صرف شمارش کلاهکهای جنگی و وسائل پرتابشان (یعنی اهرمهای سنتی) را برای متوقف کردن روند تولید سلاحهای جدید کافی نمی‌دانند.
مارک گوبراد، متخصص سلاحهای هسته‌ای از دانشگاه کارولینای شمالی، برای شکل‌گیری گفتگو حول ممنوعیت جهانی آزمایش سلاحهای فراصوت تلاش می‌کند. او اخیراً در مقاله‌ای پیش‌بینی کرده بود که اگر این مسیر ادامه یابد، در طول یک دهۀ آینده کلاهکهای جنگی قابل هدایت به یک واقعیت جهانگیر بدل شوند.
دکتر گوبراد می‌گوید: "جهان در بازگرداندن غول هسته‌ای به چراغش ناکام مانده است و حالا سر و کلۀ غولهای جدید نیز پیدا شده است.
اخباربین الملل - فرارو
