بحران آب جدي است
- مجموعه: اخبار اجتماعی
- تاریخ انتشار : دوشنبه, 30 -3443 03:25
اگر مي‌خواهيم به سرنوشت درياچه آرال كه از روي نقشه حذف شد، دچار نشويم بايد با سرعت وارد عمل شويم.اين هشدارها را وقتي از زبان فرستاده فائو مي‌شنوم برايم بيش از هميشه تكان‌دهنده است.
كاهش فزاينده بحران منابع آب و فرسايش خاك كه هر دو مي‌تواند به خالي از سكنه شدن منطقه بينجامد، در صدر همكاري‌هاي فني فائو با ايران قرار گرفته است؛ همكاري‌هايي كه از زمان حضور سرج ناكوزي در ايران به ميزان قابل توجهي افزايش يافته است.
فائو در منطقه خاورميانه و شمال آفريقا مي‌خواهد از طريق «ابتكار عمل كمبود منابع آب» ١٩ كشور اين منطقه را بيش از پيش متوجه عواقب آن كند و با مشاركت اين كشورها با بحران كمبود آب و فرسايش خاك مقابله كند.
سرج ناكوزي هفت ماه پيش بر صندلي نمايندگي فائو در ايران نشست. در همين مدت كوتاه دست‌كم در اخباري كه از سوي اين سازمان منتشر شده است مي‌توان پررنگ شدن همكاري‌ها را احساس كرد. ماموريت ناكوزي در ايران به تاكيد خود او كمك به ارتقاي زندگي مردم ايران از طريق بالا بردن امنيت غذايي و توليد غذاي سالم‌تر است. به نظر در انجام ماموريتش مصمم است. اين ديپلمات تازه به ايران آمده در نخستين ديدار رسانه‌اي خود كه در روزنامه اعتماد انجام شد؛ از آغاز فصل جديد همكاري‌ها گفت.
او تاكيد مي‌كند؛ دولت جديد رويكرد مطلوبي به برنامه‌هاي كشاورزي دارد و مي‌توان جدي بودن مقابله با بحران آب و توفان‌هاي شن و نمك را در برنامه‌هاي دولت ديد. سرج ناكوزي پس از تقديم استوارنامه‌اش به ظريف در شهريور سال گذشته، در خصوص تك تك برنامه‌ها با مسوولان دولت گفت‌وگو كرده است. نماينده ٤٨ ساله فائو كه فارغ‌التحصيل آكسفورد است، به غير از انگليسي به ١٠ زبان ديگر نيز تسلط كامل دارد كه دو زبان را از پدر لبناني و مادر ايتاليايي ارمني‌الاصل خود فراگرفته است اما هنوز فارسي را خوب نمي‌داند.در همين مدت كوتاه البته برخي لغات را آموخته و در لابه‌لاي گفت‌وگويش از آنها استفاده مي‌كند.
برخلاف تمام اخبار اين روزهاي ايران كه پر است از خبرهايي از ناسالم بودن مواد غذايي، در گفته‌هاي ناكوزي مورد تاييد بودن فعاليت‌هاي كشاورزي ايران از سوي فائو به روشني ديده مي‌شد. او تاكيد كرد ايران يكي از ١٣ كشوري است كه توانسته نخستين هدف از مجموعه اهداف توسعه هزاره سازمان ملل متحد در زمينه ريشه كن كردن فقر شديد و گرسنگي را جامه عمل بپوشاند و اين از طرف سازمان فائو به رسميت شناخته شده است.
اينكه او به راحتي ميوه‌هاي آماده شده براي پذيرايي را مصرف مي‌كند هم ذهنيتم در خصوص سلامت محصولات را قوت مي‌بخشد. مي‌گويد انارهاي ايران عالي است و اين ميوه ايراني را بسيار مي‌پسندد.
ضمن آنكه پسته و زعفران ايران هم بي‌رقيب و مثال زدني است. وقتي از علاقه‌منديش به غذاهاي ايراني كه با برنج سرو مي‌شود مي‌گويد كمتر با او احساس غريب بودن مي‌كنم. او نيز مانند ايرانيان خونگرم و خوش‌مشرب به نظر مي‌رسد. اين را به راحتي مي‌توان از صداي خنده‌هاي بلند اعضاي تحريريه «اعتماد» در گپ و گفت كوتاه با ناكوزي متوجه شد. مشروح همكاري‌هايي كه فائو با ايران خواهد داشت و تشريح برخي فعاليت‌هاي انجام شده را در گفت‌وگوي «اعتماد» با سرج ناكوزي، نماينده سازمان خواربار و كشاورزي ملل متحد (فائو) در ايران و سازمان همكاري اقتصادي (اكو) مي‌خوانيد:
براي اينكه بتوانيم پاسخ مناسبي به وضعيت درياچه داشته باشيم، بايد با تغيير رويكردي از پروژه محوري به برنامه محوري، همه جوانب و مسائل پيش روي حوزه آبريز درياچه را مورد بررسي قرار دهيم. نه تنها منابع آبي كه وارد درياچه مي‌شود بايد مديريت شود، بلكه بايد نوع محصولي كه در منطقه كشت مي‌شود، سيستم‌هاي آبياري، مشاغل جايگزين براي جوامع محلي، نحوه پاسخگويي اين جوامع به تغييرات و مداخلات، همه و همه مورد ارزيابي قرار گيرد
تغيير الگوي كشت در اصل براي كشورهايي است كه در حال حاضر فشارهاي سنگيني را بر منابع طبيعي خود وارد مي‌كنند. در الگوي پيشنهادي فائو كاهش فشار بر منابع مد نظر است. ما ديگر نمي‌توانيم به مدل نهاده محور با هدف افزايش توليد محصولات غذايي تكيه كنيم، بلكه نيازمند تغيير جهت به سمت سيستم‌هاي سالم‌تر و پايدارتر غذايي هستيم، ما نيازمند بهره‌وري از نهاده كمتر در كشاورزي به ويژه آب و مواد شيميايي هستيم
نامگذاري روز جهاني آب در سال ٢٠١٥ با عنوان «آب و توسعه پايدار» از اهميت اين مقوله در جهان امروز حكايت دارد. بحران آب امروز در منطقه خاورميانه بسيار جدي است و علايم هشداردهنده آن از سوي محافل مختلف تخصصي مدام گوشزد مي‌شود. فائو به عنوان يك مجموعه فني بين‌المللي با توان تخصصي بالا آيا براي مناطقي كه با بحران آب مواجه هستند، برنامه‌اي در نظر دارد؟
همانطور كه مي‌دانيد مساله بحران آب در خاورميانه و شمال آفريقا يك مساله بسيار جدي است. در اين جريان نقش فائو در منطقه، مديريت منابع آب خواهد بود، چرا كه ٨٠ درصد آب مصرفي در كشورهاي اين منطقه در بخش كشاورزي مصرف مي‌شود و در ايران اين سهم بالغ بر ٩٢ درصد است. اين بحران دوچندان مي‌شود وقتي كه افزايش درجه حرارت هوا نيز به آن اضافه شده و تبخير آب بيشتر مي‌شود.
اين مسائل سبب شده دولت جمهوري اسلامي ايران تصميم بگيرد در سال جديد مقوله مديريت آب را به عنوان اولويت اصلي در تمام برنامه‌هاي خود بگنجاند. سوال مهم اين است كه چه كمكي از فائو در اين زمينه مي‌تواند بشود؟ پاسخ فائو معرفي مكانيزمي است كه بر نحوه استفاده كارآمد از منابع آب تاكيد دارد. فائو يك آژانس فني تخصصي سازمان ملل متحد است. بدنه آن نيز شامل بخش‌هاي مختلف فني است كه در چرخه آب مديريت منابع آب نيز مطرح مي‌شود. همانطور كه مي‌دانيد، چرخه توليد آب از كوهستان به عنوان سرچشمه شروع مي‌شود، مسير خود را از جنگل مي‌گذراند و نهايتا به پايين دست مي‌رسد. بنابراين مباحث مربوط به هيدرولوژي، مديريت حوزه آبخيز، مديريت خاك، سيستم‌هاي آبياري و توزيع آب در پايين دست، همچنين نهالكاري، جنگل‌كاري و توسعه جنگل، چراي دام در بالا دست، و معيشت جوامع محلي به طور كل و ابعاد اقتصادي-اجتماعي مساله به طور همه‌جانبه مورد توجه فائو قرار گرفته است. ما از وجود متخصصان بين‌المللي در حوزه خاك، منابع آب، جنگل، كوهستان، و امور دام بهره‌مند هستيم، چراكه ما به مجموعه اين مسائل به طور جامع نگاه مي‌كنيم و به جاي متمركز شدن بر يك بخش خاص از موضوع آب، به كل دورنماي استفاده بهينه از آب و همين‌طور نحوه مطلوب استفاده از آن به شيوه پايدار و كارآمد و به نحوي كه منجر به افزايش بهره‌وري توليد محصول شود، مي‌پردازيم. در مناطقي كه با كمبود آب چه در حوزه سطحي و چه زيرزميني روبه‌رو هستيم براي حل اين مشكل راهكارهاي مختلفي در نظر گرفته مي‌شود.
مثلا در برخي از اين مناطق ما مشوق كاشت گونه‌هاي خاصي از گياهان هستيم كه آب كمتري استفاده مي‌كند. بعضي مواقع عمليات فرسايش خاك بايد به گونه‌اي مديريت شود كه منابع آب آسيب نبيند.
فائو سازمان تخصصي بين‌المللي است كه در حوزه كاهش آثار منفي ناشي از خشكسالي در جهان فعاليت كرده و با بيابانزايي مقابله مي‌كند، به خصوص در مناطقي كه به سرعت سمت خشك‌تر شدن مي‌روند. اين دقيقا يكي از زمينه‌هايي است كه فائو مي‌تواند خدمات ارزشمندي را به كشورهاي عضو ارايه كند. علاوه بر تخصص‌هاي متفاوتي كه فائو دارد؛ تجارب قابل ملاحظه‌اي نيز در بخش‌هاي مختلف از سوي اين سازمان به دست آمده است. به عنوان مثال موضوع كمبود آب كه بخش‌هاي مشخصي از ايران را درگير كرده است يا در زمينه مسائل آبخيزداري و منابع آب‌هاي درياچه‌اي، فائو تجاربي در قاره‌هاي ديگر جهان دارد، مانند درياچه چاد در آفريقا يا حوزه آبريز رود نيل. بايد توجه داشت كه هر موضوعي به مداخله صحيح و فني در آن حوزه نياز دارد.
بر اساس همين رويكرد بايد براي به كارگيري تخصص‌هاي مرتبط در جهت حل مشكلات پس از بررسي كامل وارد عمل شويم. موضوعي كه در اينجا حايز اهميت است اينكه در ايران توانمندي‌هاي تخصصي فني بالا وجود دارد بنابراين ما با آوردن تخصص‌هاي بين‌المللي و تجارب فائو مي‌توانيم توانمندي‌هاي موجود در ايران را تكميل كنيم. براي پاسخگويي به مشكل كمبود آب در ايران نيز نه فقط يك موضوع بلكه تمام مواردي كه به نوعي با اين مقوله در ارتباط هستند بايد مورد بررسي قرار گيرد.
علاوه بر متخصصاني كه در بدنه فائو حضور دارند، سازمان‌هايي نيز با فائو در ارتباط و در حال همكاري هستند كه از ظرفيت‌هاي اين سازمان‌ها نيز مي‌توانيم استفاده كنيم. مساله آب تنها يك موضوع ملي نيست بلكه يك مشكل منطقه‌اي قلمداد مي‌شود. اينجاست كه يك سازمان بين‌المللي با توان تخصصي بالا مي‌تواند وارد عمل شده و هدفمند به تفكيك اين مسائل بپردازد. ما كاملا مطلع هستيم كه موضوع آب مي‌تواند يك موضوع كاملا جدي باشد مخصوصا زماني كه در شكل فرامرزي بروز پيدا مي‌كند.
مانند تالاب هامون بين ايران و افغانستان. در چنين مواردي است كه فائو مي‌تواند براي رفع اين مشكل وارد عمل شود و از تخصص و تجارب خود استفاده كند. در اصل ارتباط بين كشاورزي، تالاب‌ها و منابع آب را به گونه‌اي بهينه برقرار كرده و در كنار آن بحث تنوع زيستي را نيز دنبال كند. اين تجربيات فائو در طول ١٣٠ سال گردآوري شده است، چراكه فائو پيش از سازمان ملل تاسيس شد و جايگزين انيستيتوي كشاورزي در مقر رم شد. مهم‌ترين بهبود وضعيت كنوني كشاورزي و غذا و حفظ منابع طبيعي به شيوه‌اي پايدار است.
به جدي بودن بحران آب در صحبت‌ها اشاره كرديد. آيا اين هشدار به اندازه‌اي هست كه به جنگ آب در منطقه خاورميانه و آفريقاي شمالي آن طور كه بسياري از كارشناسان پيش‌بيني مي‌كنند، بينجامد؟
در ايران از فائو خواسته شده برنامه مشخصي در حوزه مديريت منابع آب ارايه دهد. كه نشانگر توجه ويژه به مساله كمبود آب است. به خاطر همين نيز فائو ابتكار عملي را به كار برده كه تحت برنامه‌اي ١٩ كشور درگير با مساله آب در اين منطقه را پوشش مي‌دهد. در حال حاضر ميزان مصرف آب در بخش‌هاي مختلف بسيار بالاست، لذا مهم آن است كه ريشه‌هاي اصلي اين مشكل را پيدا كنيم. روش فائو سياستگذاري مبتني بر شواهد است. به ابعاد فني موضوع مي‌پردازيم و مسائل مربوط به فرسايش خاك و مديريت منابع آب را به دقت مطالعه مي‌كنيم. ما در حال حاضر در حال تعيين چارچوب كلي يك برنامه هستيم و بر اين اساس در ماه‌هاي آينده تيم تخصصي در بخش‌هاي مختلف از فائو به ايران خواهند آمد تا از نزديك و به طور دقيق موضوع را مورد ارزيابي قرار دهند. در اين حوزه تمام ذي‌نفعان را دور يك ميز جمع خواهيم كرد تا مشخص شود هر يك از آنها در چه حوزه‌اي بايد وارد عمل شوند.
پس هنوز برنامه‌اي در بخش آب تعريف نشده است؟
ما در حال تدوين برنامه‌اي با دولت ايران هستيم. همانطور كه گفتم تيم‌هايي نيز به زودي وارد ايران مي‌شوند كه موضوعات مختلف از جمله درياچه اروميه را مورد مطالعه قرار خواهند داد. حوزه آبريز درياچه اروميه مساله پيچيده‌اي است كه كل كشور را تحت تاثير قرار مي‌دهد.
پيش‌بيني شما از زمان اجراي برنامه‌هاي آب در ايران چيست؟
تيم خيلي سريع پيشنهاد خود را ارايه خواهد كرد چون يك مساله حياتي است. اما اينكه اين برنامه چگونه و چه زمان به تصويب رسيده و اجرا شود، به دولت بستگي دارد. ما مي‌دانيم كه اين مساله بسيار جدي است پس تدوين آن بايد به سرعت انجام شود. چيزي كه مهم است اينكه يك برنامه به طور جامع تمام بخش‌ها را تحت پوشش قرار دهد، ضمن آنكه نبايد آرمان‌گرايانه باشد و در عمل بايد به عينيت درآيد. ما عادت داريم در دنياي مدرن كارها را سريع انجام دهيم اما غالبا اين كارها به طور صحيح به اجرا درنمي‌آيد. البته اين به مفهوم آن نيست كه زمان را از دست بدهيم و به كندي پيش رويم. بايد اقدامات را در عين آنكه درست اجرا مي‌كنيم زمان را نيز از دست ندهيم.
با توجه به اينكه در حال ورود به دوره خشكسالي ٣٠ ساله هم هستيم؛ در صورت تعلل دولت‌ها چه آينده‌اي ممكن است در انتظار اين منطقه باشد؟
ما نمونه‌هاي ملموسي در جهان داريم كه به دليل عدم توجه به برنامه‌هاي اساسي و جامع، منجر به فجايع برگشت‌ناپذير شده‌اند. به طور مثال درياچه آرال در آسياي مركزي كامل از بين رفت. زماني كه شما به موقع وارد عمل نشويد، از نظر زيست‌محيطي، اكولوژي و حتي اقتصادي فاجعه به وجود خواهد آمد. زندگي انسان بدون تعامل با محيط زيست امكان ندارد. شايد بسياري از ما توجه نكنيم كه بدون محيط‌زيست امكان ادامه زندگي به طور مطلق وجود نخواهد داشت. زندگي در شهرها بدون محيط زيست يك منظر كاملا كوتاه‌مدت است. در عين حالي كه كيفيت زندگي و برآورده شدن نيازهاي‌مان اهميت دارد، بايد بتوانيم مسووليت شهروندي خود را نيز براي نسل‌هاي ايفا كنيم. دقيقا به همان شكلي كه محيط زيست را از پيشينيان‌مان به ارث گرفته‌ايم. بايد مطمئن شويم كه بهره‌برداري ما از آن به شيوه‌اي پايدار بوده به طوري‌كه به حفظ آن براي نسل‌هاي بعد از ما خواهد انجاميد.
همانطور كه شما هم اشاره‌اي به موضوع پراهميت درياچه اروميه داشتيد؛ خشك شدن اين درياچه مي‌تواند پيامدهاي بسيار ناگواري براي ايران داشته باشد. آيا فائو در زمينه جلوگيري از خشكيدگي درياچه برنامه‌اي اجرا كرده است؟
در مورد درياچه اروميه فائو برنامه‌اي تا به حال نداشته است. در طول زمان آنقدر وضعيت درياچه بد و بدتر شد تا در محور برنامه‌ها قرار گرفت. اوايل سال جديد ميلادي يك تيم متخصص از فائو وارد ايران شد. متخصصان اين تيم فقط در حوزه مديريت منابع آب و زمين نبودند، بلكه متخصصاني در حوزه جنگل‌ها و همين‌طور مسائل اقتصادي - اجتماعي در خصوص معيشت مردم منطقه نيز در اين گروه همراه شده بودند. بايد تاكيد كنم هر يك از اين متخصصان، كارشناس منحصر به فرد در حوزه خود در جهان و به خصوص با تخصص ويژه در منطقه خاورميانه به شمار مي‌روند. پس از سه روز ماموريت براي بازديد از اين مناطق دستاوردها را به طور كامل به ستاد احياي درياچه اروميه ارايه كردند. در حال حاضر فائو آماده است كه در حوزه احياي درياچه اروميه وارد عمل شود و اميدوارم در روزهاي آينده بتوانيم يك رويكرد منسجمي را با ستاد احياي درياچه اروميه به تصويب برسانيم.
اين همكاري از سوي ايران درخواست شده بود؟
بله.
اگر ايران درخواست نمي‌داد فائو پيشنهادي به ايران ارايه نمي‌كرد؟
خير. فائو يك سازمان بين المللي متشكل از دولت‌هاست. فائو هيچ موضوعي را به هيچ كشوري تحميل نمي‌كند.
پيشنهاد با تحميل متفاوت است.
ما پيشنهاد مي‌كنيم. ما توصيه‌هاي تخصصي فني را به دولت ارايه مي‌دهيم. اين بستگي به دولت دارد كه پيشنهاد ما را جدي گرفته و به مورد اجرا بگذارد يا خير.
فائو پيش از بحراني شدن وضعيت اين درياچه به ايران پيشنهاد اجراي برنامه‌هايي را داده بود؟
فائو اين مساله را به صورت منطقه‌اي كاملا رصد مي‌كرد و پيش از اين مشكلات منطقه را گوشزد كرده بوديم. در نقشه منابع حوزه‌هاي آبريز درياچه‌ها به طور مشخص، نشان مي‌دهيم كه در كدام قسمت بحران وجود دارد و بايد مورد توجه قرار گيرد. فائو در نهايت مي‌تواند با پيشنهاداتش وارد عمل شود و زماني كه تقاضا براي دولت‌ها در خصوص مطالعات انجام شده فائو مطرح شود؛ دقيق مي‌شويم روي تك‌تك جزييات آن منطقه و در نهايت متخصصان از بخش‌هاي مختلف كه مرتبط با حل آن بحران هستند را وارد عمل مي‌كنيم.
به عنوان مثال در موضوع مديريت منابع خاك، ما متخصصاني داريم كه روي تركيبات خاك كار مي‌كنند و طي مطالعات خود به دلايل و چگونگي فرسايش خاك مي‌رسند. با اين مطالعات مي‌توان برنامه‌ريزي كرد كه چگونه جلوي اين فرسايش را بگيريم و دوباره با سبز كردن فضا با گسترش خشكسالي و بيابانزايي مقابله كنيم. براي ايجاد مناطق سبز نيز كار را به عهده متخصصان مربوط به اين بخش مي‌گذاريم. ما زماني اين پيشنهادات را مي‌دهيم كه شواهد عيني مشخص را در مورد آن موضوع خاص در دست داشته باشيم.
فائو روي متدها و فعاليت‌هاي علمي كه انجام مي‌شود، بسيار جدي است. بنابراين براي هرچه مي‌خواهيم مطرح كنيم، بايد شواهد مشخص داشته باشيم. حتي پيش از اينكه بخواهيم طرح اوليه را براي راه‌حل مشخص ارايه دهيم. براي اينكه بتوانيم پاسخ مناسبي به وضعيت درياچه داشته باشيم، بايد با تغيير رويكردي از پروژه محوري به برنامه محوري، همه جوانب و مسائل پيش روي حوزه آبريز درياچه را مورد بررسي قرار دهيم. نه تنها منابع آبي كه وارد درياچه مي‌شود بايد مديريت شود، بلكه بايد نوع محصولي كه در منطقه كشت مي‌شود، سيستم‌هاي آبياري، مشاغل جايگزين براي جوامع محلي، نحوه پاسخگويي اين جوامع به تغييرات و مداخلات، همه و همه مورد ارزيابي قرار گيرد.
مي‌توانم از صحبت‌هاي شما اين برداشت را داشته باشم كه در سال‌هاي قبل زمينه حضور كارشناسان فائو در ايران براي بررسي بحران درياچه اروميه فراهم نشده بود تا پيشنهادات خود را ارايه دهند؟
در گذشته اقدامات گسترده‌اي در سطوح مختلف انجام شده است. اما چون اقدامات در چارچوب واحدي نبوده نتوانسته نتيجه مورد نظر را حاصل كند. كارشناسان فائو هم در اواخر سال گذشته به محض درخواست ستاد احيا به ايران سفر كردند.
منظور اقداماتي است كه ايران انجام داده است؟
در گذشته نه تنها اقدامات دولت بلكه كل اقداماتي كه براي نجات درياچه اروميه انجام شد متمركز و هماهنگ در قالب يك چارچوب نبوده است. اما با رويكرد دولت كنوني اين مساله كه نياز به يك ساختار هماهنگ وجود دارد، به رسميت شناخته شده و يكي از كارهاي خوبي كه انجام شده، تشكيل ستاد احياي درياچه اروميه است. وظيفه اين ستاد هماهنگي تمام فعاليت‌هاي احياست. در اين حوزه بازيگران متعددي وجود دارند. چيزي كه مهم است هماهنگي بين بخشي در اين حوزه خواهد بود.
مي توانيد به بخشي از جزييات اين برنامه كه طي روزهاي آينده ارايه مي‌شود، اشاره كنيد؟
ما در زندگي خواسته‌هايي داريم. اما بهتر است در مورد خواسته‌ها تا پيش از آنكه واقعا به مرحله عمل نرسيده، صحبت نكنيم. زماني كه نهايي شد، بسيار علاقه‌منديم درباره آن با تمام جزييات با شما صحبت كنيم. چيزي كه براي ما مهم است اينكه در مورد درياچه اروميه مشخص وارد عمل شويم و نتيجه بگيريم. اين البته فقط منحصر به درياچه اروميه نيست و تمام حوزه‌هاي آبريز درياچه‌هاي ايران را دربر مي‌گيرد.
چه كشورهايي درگير پاسخگويي به مشكل در حوزه آبريز درياچه هستند؟
مساله اين نيست كه كدام كشورها با طرح در گذشته همكاري داشته‌اند يا در حال حاضر دارند. مهم چتر واحدي است كه براي پاسخگويي به مساله درياچه اروميه ايجاد شده و بسيار حايز اهميت است كه ستاد كليه دست اندركاران و همكاري‌ها و مداخلات فني و تخصصي را هماهنگ كند.
منظورم اين است كه موضوع درياچه اروميه طرحي ملي است يا فراسرزميني؟
در گام اول كاملا يك مساله ملي است.
موضوع ريزگردها ولي يك بحران فراملي است. اضافه برداشت از آب دجله و فرات كه در كشورهاي عراق و سوريه اتفاق مي‌افتد باعث كاهش ورود آب اين رودها به محيط زيست، تالاب‌ها و اراضي اين كشورها شده است. اين مساله موجب شدت گرفتن پديده گرد و غبار به عنوان يك تهديد جدي براي استانداردهاي زندگي در اين كشورها و ايران خواهد شد. فائو به عنوان سازماني بين‌المللي براي مسائل بين‌سرزميني چه برنامه‌هايي دارد به ويژه در خصوص موضوع ريزگردها كه در ١٠ سال آينده جدي‌ترين تهديد براي زندگي ساكنان اين مناطق است؟
موضوع آب يك موضوع است و موضوع فرسايش خاك يك بحث ديگري است اما اين دو بسيار به هم مرتبط هستند. همانطور كه گفتم در بحث آب به صورت منطقه‌اي عمل كرده‌ايم ولي به طور مشخص در هر كشور نيز وارد عمل مي‌شويم. يكي از مسائل مورد پيگيري موضوع كمبود آب در رودخانه اروند است. چيزي كه ممكن است در كشور تركيه، سوريه و عراق پيرامون حوضه آبريز اروند رخ دهد، دقيقا در ايران با آن مواجه خواهيم بود؛ بنابراين مديريت اين رودخانه مرزي بين كشورها مساله بسيار مهمي است.
مساله فرسايش خاك و مواردي كه باعث شوري خاك مي‌شود، نهايتا گرد و غبار را به همراه خواهد آورد. اين مساله شامل موارد مختلفي است كه بايد به آن بپردازيم؛ يكي از آنها ارتباط با سازمان محيط زيست است. بنابراين همين ارتباط را با تيم همكاران‌مان در عراق داريم تا ببينيم آنها چگونه اين موضوع را ارزيابي مي‌كنند. ما در تلاش هستيم آثار منفي گرد و غبار را پيش از اينكه وارد ايران شود در عراق از بين ببريم. اقداماتي كه انجام آنها موجبات پيشگيري از گرد و غبار را فراهم خواهد آورد تا در نهايت روي پيامدهايي كه اين توفان‌ها به دنبال خواهد داشت، بتوانيم اثرگذار باشيم. اين توفان‌ها مي‌تواند اثرات مخربي را بر كشاورزي منطقه داشته باشد. همچنين روي سلامت دام‌ها و مستقيما بر زندگي ساكنان اين مناطق اثر خواهد داشت. زماني كه وارد عمل شويم، از همكاري ساير سازمان‌ها مانند سازمان بهداشت جهاني نيز بهره خواهيم برد.
برنامه‌هايي كه در اين زمينه پيش‌بيني شده توضيح دهيد. اين برنامه‌ها براي عراق با چه جزيياتي ديده شده و در ايران قرار است چگونه اين طرح پيگيري شود؟
برنامه ما در دو بخش انجام مي‌شود. در بخش اول عواملي را كه منجر به بروز اين پديده مي‌شود مورد بررسي قرار مي‌دهيم كه مهم‌ترين آن فرسايش خاك در مناطق روستايي است. بخش دوم نيز آثار اين پديده را مورد ارزيابي قرار مي‌دهد. مداخله در سطوح مختلف اعم از مقابله با خشكسالي و بيابانزايي، نهالكاري در مناطقي كه عملا از كشت خارج شده‌اند و ايجاد مناطقي كه به صورت حايل بتوانند جلوي توفان شن را بگيرند، ديده شده است. اين روشي است كه فائو در بحث ريزگردها دنبال مي‌كند. توفان‌هاي گرد و غبار روز به روز در حال گسترش است و بايد حتما محدود شود و از وقوع آن در آينده جلوگيري شود. ما الان توفان شني داريم كه از آفريقا بلند مي‌شود و اروپا را تحت تاثير قرار مي‌دهد. به همين دليل ضمن انجام ابتكاراتي در سطح ملي به دنبال رويارويي با مشكلات فراتر از مرزهاي كشورها هستيم.
تحقيقي از سوي فائو صورت گرفته كه ريزگردها چقدر اقتصاد كشاورزي منطقه را تحت تاثير قرار داده و چه ميزان خسارت به وجود آورده است؟
مطالعات دقيقي را در حوزه تاثير اين ريزگردها و توفان شن بر معيشت مردم محلي در مناطق مختلف انجام داده‌ايم. به ويژه تاثيري كه بر معيشت مردم روستايي گذاشته است، هم مطالعات كلي صورت گرفته و هم مطالعات ريزتري در زيربخش‌ها، اما هنوز در ايران مطالعه‌اي مشخص انجام نشده است. اجازه بدهيد روي اين نكته تاكيد كنم كه فائو از سال گذشته در حال درگير شدن و تعامل بيشتر با ايران در زمينه‌هاي مختلف مرتبط با مسائل كشاورزي، منابع طبيعي و محيط زيست است. ما براي سال‌هاي سال بنا به دلايلي درگير مسائل ايران نبوديم.
براي چند سال؟
براي سال‌هاي زياد. براي مدتي نماينده‌اي براي ايران نداشتيم. ضمن آنكه رويكرد نماينده‌اي كه انتخاب مي‌شود نيز براي پيگيري مسائل اهميت دارد.
روش من همگرايي و مشاركت است. مواردي كه امروز در ايران با آن مواجه هستيم، بحران آب، مديريت منابع خاك، امنيت غذايي، غذاي سالم و بهبود وضعيت كشاورزي خرد در اين كشور به سمت كشاورزي اقليم هوشمند است. به طوري كه همزمان با افزايش بهره‌وري توليد بتوانيم كمترين آسيب را به منابع طبيعي برسانيم و من بسيار خرسندم كه دولت كنوني تصوير دقيق و رويكرد مناسبي به اين مسائل دارد و نسبت به اين موارد حساس است. فائو نيز كاملا به توانمندي‌هايي كه در ايران وجود دارد، واقف است و با ارايه تجارب بين المللي و راهكارهاي فني و تخصصي به تقويت توانمندي‌هاي داخل كشور كمك مي‌كند.
از بحث ريزگردها فاصله گرفتيم. آيا ايران درخواستي داشته كه محصولات قابل كشت منطقه‌اي را از فائو پيشنهاد بگيرد؟ و آيا ريزگردها امنيت غذايي را در آينده با مخاطره مواجه مي‌كند؟
دو چيز را بايد در مورد امنيت غذايي به شما بگويم. ايران يكي از ١٣ كشوري است كه توانسته نخستين هدف از مجموعه اهداف توسعه هزاره سازمان ملل متحد كه همان ريشه‌كن ساختن فقر شديد و گرسنگي است را جامه عمل بپوشاند و اين امر توسط فائو به رسميت شناخته شده است. مهم اين است كه امنيت غذايي به شيوه‌اي پايدار در ايران ايجاد شود. هم اكنون با ايران در حال تبيين استراتژي بلندمدت براي ١٥ سال آينده هستيم و اين استراتژي تمام بخش‌هايي كه مربوط به امنيت غذايي مي‌شود را در بر مي‌گيرد.
و تاثير ريزگردها بر امنيت غذايي؟
توفان‌هاي شن هميشه تاثير خود را دارند. اين موضوع نه تنها با وزارت جهادكشاورزي بايد مورد بررسي قرار گيرد بلكه سازمان حفاظت از محيط زيست نيز بايد به اين جريان بپيوندد، تا مطمئن شويم كه ايران در بلندمدت مي‌تواند امنيت غذايي داشته باشد. نه تنها مساله توفان‌هاي شن بلكه مسائل مربوط به آب و خاك مي‌تواند تهديدكننده امنيت غذايي باشد.
پيش از اينكه بحث ريزگردها را ببنديم، مي‌خواهم نظر شما را درباره خالي از سكنه شدن بخش قابل توجهي از مناطق درگير توفان‌ها طي دو دهه آينده كه از سوي محافل كارشناسي گفته مي‌شود را بدانم. اين اظهارنظر را چقدر نزديك به واقعيت مي‌دانيد؟
بايد در ابتدا بدانيم اين اطلاعات بر چه مبنايي ارايه مي‌شود. اما آنچه مشخص است درصد بالايي از مهاجرت از روستاها به شهرها وجود دارد و در ايران اين رتبه بسيار بالاست كه البته در مقايسه با ساير كشورها به دليل مسائل اقتصادي غيرمعمول نيست. اما در چنين شرايطي قطعا تغييرات منابع طبيعي هم مي‌تواند اين مهاجرت را شدت دهد.
تغيير الگوي كشاورزي از برنامه‌هاي مورد تاكيد فائو است. ابتدا درباره الگويي كه فائو مد نظر دارد توضيح دهيد و بفرماييد اين الگو چگونه در ايران قابل اجر است؟ آيا اساسا ظرفيت چنين تغييري در كشاورزي ايران وجود دارد؟
اين تغيير الگوي كشت در اصل براي كشورهايي است كه در حال حاضر فشارهاي سنگيني را بر منابع طبيعي خود وارد مي‌كنند. در الگوي پيشنهادي فائو كاهش فشار بر منابع مد نظر است. ما ديگر نمي‌توانيم به مدل نهاده محور با هدف افزايش توليد محصولات غذايي تكيه كنيم، بلكه نيازمند تغيير جهت به سمت سيستم‌هاي سالم‌تر و پايدارتر غذايي هستيم، ما نيازمند بهره‌وري از نهاده كمتر در كشاورزي به ويژه آب و مواد شيميايي هستيم. در گذشته اين نهاده‌ها بيش از حد نياز استفاده كرده‌ايم كه نتايج مطلوبي به همراه نداشته است. در حال حاضر فائو طرح خود را با عنوان كشاورزي اقليم- هوشمند مطرح كرده است كه در آن از حداقل ميزان نهاده استفاده خواهد شد.
در پاسخ به اين پرسش شما كه آيا ايران ظرفيت اجراي اين طرح را دارد؛ بايد بگويم بله. ما نمونه‌هاي ملموسي در ايران ديده‌ايم كه نشان مي‌دهد ايران مي‌تواند اين تغيير الگو را داشته باشد. ما در حوزه مديريت يكپارچه سموم شيميايي در حال مطالعه هستيم كه در نهايت طرح‌هاي اجرا شده منجر به بهره‌وري بالا شده است و از طريق اين طرح‌ها توليدات ارگانيك بيشتري توليد خواهد شد. ايران كشوري است كه ظرفيت اجراي طرح اقليم- هوشمند را دارد و حتي مي‌تواند يك نمونه مثال‌زدني در جهان باشد.
اجراي برنامه كشاورزي اقليم- هوشمند در ايران آغاز شده است؟
بله، پروژه‌هاي خوبي در اين زمينه در ايران به مرحله اجرا رسيده و نتايج خوبي نيز به همراه داشته است. به عنوان مثال در توليد گوجه فرنگي آفتي به نام «مينوز گوجه فرنگي» وجود داشت كه يك نوع حشره است. با مبارزه بيولوژيك با استفاده از يك تله نوري و يك تشت آب در زير اين تله نوري تمام اين آفات از بين رفت و به صورت كاملا ارگانيك با اين آفت مقابله شد. يا ترويج كشت كينوآ كه يك نوع غله از خانواده گندم، سويا و برنج است و آب بسيار كمي مصرف مي‌كند در ايران انجام خواهد شد. اين محصول از نظر پروتئين سرشار بوده و سال‌هاي سال در كشورهاي امريكاي لاتين كشت شده است. كاشت كينوآ در حال حاضر در برخي استان‌هاي ايران مانند استان‌هاي البرز، سيستان و بلوچستان به صورت آزمايشي آغاز شده است. چنين فعاليت‌هايي همگي متناسب با اقليم، بدون فشار به منابع طبيعي و نهاده‌هاست.
مشكل طرح‌ها در ايران اين است كه اغلب به صورت كوتاه‌مدت انجام مي‌شود و جامع‌نگر نيست. به طور مثال برنامه سيستم آبياري تحت فشار اجرا مي‌شود اما هنوز يك سال نگذشته به دليل مشكلاتي كه طرح دارد كل سيستم از سوي كشاورزان كنار گذاشته مي‌شود. اين موضوع اغلب زيان‌هاي قابل توجهي نيز به بار مي‌آورد. چگونه فائو مي‌تواند به پايدار شدن طرح‌هاي اجرا شده در ايران كمك كند؟
به دليل وجود همين مشكلات ما تمركز خود را در ايران به جاي پروژه محوري بر برنامه‌محوري گذاشته‌ايم. تاكيد داريم كه برنامه به صورت متوالي باشد و تمام بخش‌ها را پوشش دهد.
نماينده فائو كه هفت ماه است در ايران حضور تقريبا دايم دارد، كدام محصول كشاورزي ايران را مي‌پسندد؟
ايران انارهاي بسيار عالي دارد. محصولات ايران از پسته تا زعفران همه عالي هستند.
و كدام غذاي ايراني را مي‌پسنديد؟
غذاهاي ايراني بيشتر غذاهاي سنتي هستند مخصوصا انواعي كه با برنج سرو مي‌شود. غذاهايي هم كه با ميوه همراه است و شور و شيرين را مخلوط مي‌كنيد، جالب است.
چه نظري درباره مردم ايران داريد؟
من بسيار دريافت مثبتي از مردم ايران داشته‌ام. وقتي شما خارج از ايران هستيد نگاه كاملا متفاوتي داريد. آنچه بيشتر درباره ايران مي‌دانستم درباره تاريخ و سابقه ايران بوده كه بسيار هم غني است. اما وقتي به ايران آمدم، ديدم فرهنگ مردم ايران نيز به اندازه سابقه تاريخي آن غني است. گرم بودن و صميمي بودن مردم ايران اين حس را مي‌دهد كه ايران خانه خودم است. واقعا عاشق تجربه‌ام در اينجا هستم. وظيفه من در ايران كمك به بهبود زندگي مردم ايران است و اميدوارم در آينده ايران نقش هدايت‌كننده را در منطقه ايفا كند.
اخبار اجتماعی - اعتماد
