زندگینامه ابوحمزه ثمالی یکی از یاران امام سجاد (ع)

مجموعه: زندگینامه بزرگان دینی

بیوگرافی ابوحمزه ثمالی

زندگینامه ابوحمزه ثمالی

چکیده ای از بیوگرافی ابوحمزه ثمالی :

نام: ثابت بن دینار ثُمالی، مشهور به ابوحمزه ثمالی

لقب: ابوحمزه ثمالی

سال تولد: پیش از سال 82 قمری

زادگاه: کوفه

درگذشت: 150 قمری

محل زندگی: کوفه

شناخته شده برای راوی دعای ابوحمزه ثمالی

نقش های برجسته راوی، محدّث و مفسر امامی قرن دوم و از اصحاب امام سجاد (ع)

دین: اسلام

مذهب: شیعه

آثار: تفسیرالقرآن، کتاب النوادر، رسالة الحقوق عن علی بن الحسین (ع)، کتاب زهد

زندگینامه ابوحمزه ثمالی :

ثابت بن دینار ثُمالی، مشهور به ابوحمزه ثمالی، از یاران نزدیک امام سجاد (ع) بود. سال تولد او دقیقاً مشخص نیست اما با توجه به اینکه از زاذان کِنْدی (متوفی 82) روایت نقل کرده است، باید قبل از 82 قمری به دنیا آمده باشد. ابوحمزه اهل کوفه بود.

قبیله :

آل مُهَلَّب او را از موالی خود می دانستند اما نجاشی این ادعا را رد کرده است.

ابن بابویه او را از قبیله طی و تیره بنوثُعَل دانسته و دلیل شهرت ابوحمزه را به ثمالی سکونت وی در محله اقامت قبیله ثُماله از تیره اَزْد ذکر کرده است.

ابوحمزه در کوفه با زیدبن علی مراوده داشته و شاهد دعوت و شهادت او در کوفه بوده است.

زندگی ابوحمزه ثمالی:

ابوحمزه ثمالی، متدین و همراه صالح علی زین العابدین بود . وی همچنین از همراهان محمد باقر و جعفر صادق بود. نجاشی گفت: "او بهترین اصحاب ما و معتبرترین آنها در روایت و سنت بود." به نقل از علی الرضا، وی می گوید: "ابوحمزه در زمان خود شبیه سلمان در زمان خود است." دعای او پذیرفته شد. 

سه فرزند ابوحمزه، یعنی حمزه و نوح و منصور، نیز در قیام زیدبن علی کشته شدند. وی در سال 150 هجری قمری درگذشت.

دعای ابوحمزه ثمالی

آشنایی ابوحمزه ثمالی با امام زین العابدین (ع) :

ابوحمزه ثمالی برای اولین بار امام سجاد (ع) را هنگامی که ایشان از مدینه به کوفه سفر کردند ملاقات کردند و شیفته و علاقه مند ایشان شدند. پس از نماز خواندن وی در مسجد کوفه، از او پرسیدم برای چه اینجا آمدی؟ حضرت فرمودند: برای نماز خواندن؛ اگر مردم می دانستند نماز خواندن در مسجد کوفه چه فضیلتی دارد، مثل کودکان چهار دست و پا به سوی آن می شتافتند. سپس با هم به زیارت قبر امیرالمومنان علی (ع) رفتند. در راه از خرمن معارف امام سجاد بهره برد.

پس از زیارت، امام به مدینه بازگشت و ابوحزه به کوفه. پس از آن ابوحمزه بارها همراه تعدادی از فقیهان شیعه به زیارت قبر امیرالمومنین علی (ع) رفت. او در این سفرها معارف اهل بیت، تفسیر، حدیث و فقه را به همسفران می آموخت.

اعتبار ابوحمزه نزد اهل تسنن :

با اینکه اهل سنت کمتر از روایان شیعی نقل روایت می‌کنند، به ویژه آنگاه که مورد توجه خاص این مذهب باشد، ابوحمزه از کسانی است روایاتش به فراوانی مورد توجه آنان قرار دارد، چنانکه ابن عساکر در جاهای مختلف و ابن کثیر در موارد بسیار با اخبار و روایاتش استناد جسته اند و ابوالفرج اصفهانی نیز در الأغانی روایات فراوانی از او دارد. در میان رجالیون شیعه نیز ابوحمزه مورد ستایش و تعدیل واقع شده است و نجاشی او را از افراد ثقه می داند.

در بیان مقام وی، حتی کرامتی برایش ذکر کرده و گفته‌اند که او دعای آموخته از امام سجاد(ع)‌ را بر دست شکسته فرزندش خواند که به یکباره خوب شد، به گونه ای که یحیی بن عبدالله شکسته بند نتوانست تشخیص دهد کدام دست او شکسته بود.

دعای ابوحمزه ثمالی :

ابوحمزه در اثر مناجات هاى عارفانه، عبادت هاى عاشقانه، نغمه هاى شبانه، اطاعت خالق يگانه و شاگردى مكتب ائمه عليهم السلام صاحب كرامت شد.

ابوحمزه ثمالى در اثر زحمات طاقت فرسا و فعاليت هاى شبانه روزى در كسب علم و حكمت، به مرحله‌اى رسيد كه به عنوان استاد علم حديث و فقه و تفسير، بر كرسى تدريس تكيه زد و معارف اهل بيت عليهم السلام را به شيعيان آموخت.

ابوحمزه ثمالی بيشتر وقت خود را به عبادت و تدريس علوم اسلامی ‌‌می گذراند. او از كسب فيوضات معنوى و تربيتى از محضر ائمه عليهم السلام به ويژه امام زین العابدین (ع) غافل نبود. از سند دعاى معروف به «ابوحمزه ثمالى» معلوم می شود كه ابوحمزه در آن شب هاى نورانى همدم، همراز و نوکر محضر پيشواى چهارم امام سجاد علیه السلام بود.

وی در اين رابطه می گويد: امام سجاد (ع) شب هاى ماه مبارک رمضان تا سحر مشغول به نماز بود. و زمانی که وقت سحر می شد دعای ابوحمزه را می خواندند: «إِلٰهِى لَاتُؤَدِّبْنِى بِعُقُوبَتِكَ، وَلَا تَمْكُرْ بِى فِى حِيلَتِكَ، مِنْ أَيْنَ لِىَ الْخَيْرُ يَا رَبِّ وَلَا يُوجَدُ إِلّا مِنْ عِنْدِكَ ...».

دعاى ابوحمزه طولانى و برابر با دو جزء قرآن كريم است. فرازهاى آخر دعا با اين مضامين عرفانى به پايان می‌‌رسد: «...اللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ إِيماناً تُباشِرُ بِهِ قَلْبِى، وَيَقِيناً صادِقاً حَتَّىٰ أَعْلَمَ أَنَّهُ لَنْ يُصِيبَنِى إِلّا مَا كَتَبْتَ لِى، وَرَضِّنِى مِنَ الْعَيْشِ بِمَا قَسَمْتَ لِى، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ».

آثار ابوحمزه ثمالی

آثار ابوحمزه ثمالی:

– کتاب تفسیر القرآن الکریم (یک تفسیر از قرآن ).

– کتاب النوادر (کتابی درباره موارد نادر).

– کتاب الزهد (کتاب زهد).

– رسالة الحقوق عن علی بن الحسین

خصوصیات تفسیر ابوحمزه :

در بعضی کتب از کتاب تفسیر ابوحمزه و در بعضی کتب از تفسیر القرآن الکریم، در تفسیر ابوحمزه، بر خلاف تفاسیر مأثور دیگر، احادیث مرسل کم‌تری دیده می‌شود. ابوحمزه به اسباب نزول توجه داشته و ضمن توجه به فضائل اهل بیت (ع)، از شیوه تفسیر قرآن به قرآن استفاده کرده و به اجتهاد، قرائت، لغت، نحو و نقل آرای مختلف در معنای آیات اهتمام ویژه داشته است.

دعای ابوحمزه ثمالی :

ابوحمزه ثمالی نقل کرده است که در ماه رمضان ، علی زین العابدین بیشتر شب را در نماز می گذراند و وقتی زمان شروع روزه بود ، دعایی را خواند که بعداً معلوم شد. به عنوان دعا ابی حمزه ثمالی (دعای ابی حمزه ثمالی). این دعا در کتاب مصباح المتهجید شیخ طوسی ثبت شده است.

چند روایت درباره‌ی عظمت مقام ابوحمزه :

• روزی حضرت صادق (ع) به او فرمود: «من هر گاه تو را می ببینم، احساس آرامش می کنم.»

• امام صادق (ع) فرمود: «ابو حمزه در زمان خودش مانند سلمان در زمان خودش بود.»

• امام رضا (ع) فرموده اند: «ابو حمزه ثمالی در زمان خودش مانند لقمان در زمان خودش بوده است.»

گردآوری: بخش مذهبی بیتوته