آیا نرخ دلار بی تاثیر است؟

مجموعه: اخبار اقتصادی و بازرگانی

تاریخ انتشار : دوشنبه, 30 -3443 03:25

نزدیك به دو هفته از تك نرخی كردن نرخ ارز توسط بانك مركزی می گذرد و مسوولان امر معتقدند كه قیمت دلار تك نرخی شده است.

۱ـ نزدیك به دو هفته از تك نرخی كردن نرخ ارز توسط بانك مركزی می گذرد و مسوولان امر معتقدند كه قیمت دلار تك نرخی شده است.

تك نرخی به معنای آنكه بانك مركزی دلار را به یك قیمت می فروشد و بازار فرعی وجود ندارد، نه به آن معنا كه بازار آزادی وجود نداشته و هرشخص به هر دلیلی ارز بخواهد با همان قیمت در دسترس است.

به هر حال به نظر می رسد كه نظر مسوولان با آنچه از دیدگاه علم اقتصاد تك نرخی خوانده می شود، متفاوت است و اصولا اگر قرار بود تك نرخی به معنای وجود یك نرخ در بازار رسمی باشد كه دیگر نباید آن را یكی از دستاوردهای بانك های مركزی دانست. زیرا بانك مركزی می تواند دلار خود را به هر قیمتی عرضه كند و توجهی به قیمت های بازار هم نداشته باشد و در آن صورت هم اعلام كند كه نرخ دلار، تك نرخی است. در این میان همچنین اظهار نظرهایی از سوی برخی مسوولان صورت گرفته كه نشان می دهد اعتقادی به تاثیرگذاری نرخ بازار آزاد بر اقتصاد كشور ندارند. این در حالی است كه اتفاقا نرخ بازار آزاد حتی دارای اثرگذاری بیشتری از نرخ بازار رسمی است.

۲ـ بازار آزاد برای ارز در هر صورت وجود دارد، اگر این بازار به صورت قانونی به فعالیت بپردازد، می شود بازار آزاد و اگر به صورت غیرقانونی و قاچاق اعلام شود، می شود بازار سیاه! اما حذف نمی شود، دلیل حذف نشدنش هم آن است كه نیازها از طریق بازار رسمی تامین نمی شود كه اگر تامین می شد، اصولا نیازی به تهیه دلار از بازار سیاه نبود، حتی به منظور سفته بازی. چون زمانی كه نرخ رسمی برای همه در دسترس باشد، انگیزه ای برای سفته بازی هم باقی نمی ماند. همان طور كه در دهه ۸۰ این انگیزه به لطف تك نرخی كردن ارز وجود نداشت و نگه داشتن دلار مانند نگه داشتن پول نقد در خانه بود.

قاچاق اعلام كردن مبادلات دلار و بازداشت دلالان و بستن صرافی ها و... نیز، تنها بازار سیاه دلار را سیاه تر می كند و دستیابی به ارز خارجی را با ریسك بالاتری مواجه می سازد كه در نتیجه مجددا باعث افزایش نرخ دلار در بازار می شود؛ اما به هیچ وجه باعث حذف بازار سیاه و مبادلات در بازار سیاه نمی شود. شاهد این ماجرا نیز حجم ۱۴ میلیارد دلاری برآورد قاچاق كالا در سال ۸۹ است كه یك چهارم واردات كالا در این سال بوده است؛ یعنی هرچند كه قاچاق است، اما با این حجم در حال انجام است، آن هم قاچاق كالا كه باید از مرزهای ورودی كشور عبور كند و به لحاظ حجمی نیز قابل مقایسه با دلار نیست. بنابراین می توان متصور بود كه قاچاق اعلام كردن مبادلات دلار نیز نمی تواند تاثیر چندانی بر مبادلات این ارز خارجی و سایر ارزها باشد.

۳ـ برخی از مسوولان اقتصادی كشور معتقدند كه نرخ دلار آزاد در اقتصاد بی تاثیر است. در این خصوص اولین سوالی كه مطرح می شود آن است كه اگر نرخ دلار آزاد بی تاثیر است، چرا دلار آزاد قاچاق اعلام شده و دلالان جمع آوری می شوند؟ چه دلیلی دارد با نرخی مبارزه كنیم كه هیچ تاثیری در اقتصاد ندارد؟ اما نكته دوم در خصوص اثرات نرخ ارز آزاد بر اقتصاد است.

فرض كه نرخ ارز بازار آزاد یا سیاه به همان ۱۰ هزار تومان برسد كه از سوی مسوولان اقتصادی كشور بی تاثیر خوانده شده است، در این صورت بسیار واضح است كه دستیابی به دلار بازار رسمی تا چه اندازه سودآوری خواهد داشت. تلاش ها برای دستیابی به این رانت افزایش یافته و تقاضا برای واردات با نرخ رسمی نیز افزایش می یابد. در خوش بینانه ترین حالت كه تصور كنیم دلار رسمی تنها به واردكنندگان تعلق گرفته و صرف واردات می شود (كه تصورش اندكی دور از ذهن است)، واردكننده به راحتی می تواند كالای موردنظر خود را در بازار داخلی برمبنای نرخ دلار غیررسمی به فروش برساند و از سود سرشاری بهره مند شود كه هم باعث افزایش سطح عمومی قیمت ها شده و هم انگیزه های رانت جویی را افزایش می دهد.

در این حالت می توان متصور بود كه تعزیرات حكومتی وارد شده و تلاش كند مانع از افزایش قیمت ها شود.

این موضوع خود از دو جنبه تاثیرات وجود نرخ بازار آزاد را نشان می دهد، اولین اثر آنكه دولت هزینه زیادی را بابت افزایش نیروهای تعزیرات و بازرسی می پردازد (كه اگر نرخ بازار آزاد نبود، چنین هزینه هایی تحمیل نمی شد) و دوم آنكه به رغم همه این بازرسی ها قیمت ها افزایش خواهند یافت، چون اگر قرار بود قیمت ها به وسیله بازرسی های تعزیراتی افزایش نیابند، اقتصاد ایران تورم های دورقمی و در برخی مواقع بالای ۳۰ درصد را هیچ گاه تجربه نمی كرد. هزینه هایی كه برای تشخیص واردكنندگان واقعی، تشخیص كالاهای اساسی، رصد كالاهای وارد شده به كشور و قیمت فروش آنها و... صورت می گیرد همه از اثرات اولیه وجود بازار غیررسمی است. در مرحله بعد نیز، افزایش انگیزه های رانت جویی، جذب نیروی كار به سمت فعالیت های واسطه گری و اتلاف منابع ارزی، فساد اداری و... نیز از هزینه های به مراتب سنگین تری است كه به واسطه وجود بازار غیررسمی به كشور تحمیل می شود..... /   تحلیل : روزنامه دنياى اقتصاد