قدرت‌گرفتن طالبان صادرات 3 میلیارد دلاری ایران را تهدید می‌کند؟
- مجموعه: اخبار اقتصادی و بازرگانی
- تاریخ انتشار : شنبه, 19 تیر 1400 09:24
تجارت ایران و افغانستان دورنمای خوبی ندارد. سقوط دو گمرک مرزی ایران و افغانستان به دست طالبان، اتفاقی است که نه تنها موجب توقف تجارت دو کشور در مرزهای دوغارون و ماهیرود شده، بلکه می‌تواند هشت درصد از کل صادرات ایران را تحت تاثیر قرار دهد. آمارها حاکی از آن است که در سال گذشته سهم افغانستان از کل صادرات ایران حدود هشت درصد بوده که با توجه به کاهش شدید درآمدهای نفتی، سهم اینچنینی در درآمدهای غیرنفتی به نظر می‌رسد برای بازار ارز ایران اهمیت قابل توجهی داشته باشد.
در واقع از کل ۳۴ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی ایران در سال گذشته، بیش از سه میلیارد دلار سهم افغانستان بوده است در حالی که با تصرف گذرگاه‌های ایران و افغانستان به دست طالبان و توقف تجارت دو کشور از این مرزها و همچنین تداوم این شرایط، این امکان وجود دارد که ایران یکی از مهم‌ترین بازارهای صادراتی خود را از دست دهد و حتی بازار ارز ایران نیز در نتیجه این اتفاقات با تحول روبه‌رو شود.
قیمت دلار در بازار ارز ایران همچنان در کانال ۲۵ هزار تومان در حال نوسان است. در کنار عوامل مختلف تاثیرگذار بر قیمت دلار، عامل جدید دیگر، ناآرامی‌ها در افغانستان است که در تجارت ایران هم تاثیر دارد، چراکه افغانستان در سال‌های اخیر معمولا یکی از پنج کشور اصلی مقصد کالاهای صادراتی ایران بوده است. در این راستا حسین سلیمی رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و افغانستان اواخر سال گذشته حجم صادرات ایران به افغانستان را ۷/۲ میلیارد دلار اعلام و برآورد کرده بود که تا انتهای سال این رقم به میزان سه میلیارد دلار که قبلا هم بود برسد. نکته قابل توجه آن است که طبق اعلام سلیمی، از کل واردات افغانستان ۴۴ درصد سهم ایران است، اما علت عدم رشد صادرات ایران به افغانستان در چند سال اخیر چه بوده است؟
تجار کالا صادر نکنند
درباره این موضوع محمدمهدی جوانمرد قصاب رایزن بازرگانی ایران در افغانستان گفته است: زیرساخت‌های صادراتی در مرزهای شرقی دو کشور ضعیف است. بنابراین به نظر می‌رسد نبود زیرساخت‌ها تاثیر قابل توجهی دارد و در صورت تداوم ناآرامی‌ها در افغانستان و توقف صادرات ایران به این کشور، شوکی در حد هشت درصد به صادرات غیرنفتی ایران وارد خواهد شد که می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر قیمت دلار بگذارد. این در حالی است که همین حالا نیز به تجار اعلام شده که کالایی به افغانستان صادر نکنند.
طبق اعلام مسوولان گمرک ایران به دلیل تحولات امروز افغانستان، تجارت ایران با این کشور در مرز دوغارون و ماهیرود متوقف شده است.
سیدروح‌الله لطیفی سخنگوی گمرک ایران در این باره توضیح داد که متاثر از تحولات صورت‌گرفته در کشور افغانستان در اسلام‌قلعه ولایت هرات در نزدیکی مرز مقابل دوغارون خراسان‌رضوی و بندر ابونصر فراهی در ولایت فراه افغانستان در مقابل مرز ماهیرود در خراسان‌جنوبی روند تجارت کشور با افغانستان متوقف شد. وی افزود: از تجار و بازرگانان درخواست می‌شود تا اطلاع ثانوی از ارسال محموله‌های تجاری به مرزهای «دوغارون» و «ماهیرود» خودداری کنند. لطیفی گفت: مرز میلک در استان سیستان و بلوچستان شامل این محدودیت نیست و فعال است.
چشم‌انداز عادی‌شدن روند تجارت مشخص نیست
در این خصوص همچنین مدیرکل گمرک دوغارون گفت: هم‌اکنون نمی‌توان بازه زمانی مشخصی برای ازسرگیری تجارت در مرز افغانستان اعلام کرد.
کوهگرد با تشریح وضعیت فعلی در مرز ایران و افغانستان گفت: با توجه به تحولات اخیر در گمرک اسلام‌قلعه هم‌اکنون فعالیت‌های تجاری و انجام تشریفات گمرکی در مرز دوغارون متوقف شده است.وی همچنین گفت: رایزنی‌ها برای بازگشت امن کامیون‌های ایرانی حاضر در گمرک اسلام‌قلعه افغانستان در جریان است و به‌زودی این فرآیند تکمیل خواهد شد.
به‌گفته این مقام مسوول، در زمان حاضر نمی‌توان چشم‌انداز روشنی از عادی شدن شرایط تجارت و اجرای تشریفات گمرکی در شرایط عادی ارائه کرد. به‌دلیل تحولات دو روز گذشته در گمرک اسلام‌قلعه و ابونصر فراهی افغانستان، تجار تا اطلاع ثانوی از ارسال محموله‌های تجاری در رویه‌های مختلف به مرزهای دوغارون و ماهیرود خودداری کنند.
تاثیر منفی بر تجارت
در این رابطه همچنین رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و افغانستان اظهار کرد: تقاضای سرمایه‌گذاری افغانستانی‌ها در ایران کمی بیشتر شده که ممکن است دلایل دیگری داشته باشد اما با این بی‌ثباتی‌ها همزمان شده است.
حسین سلیمی در مورد تاثیر بی‌ثباتی‌های اخیر در افغانستان بر تجارت با ایران اظهار کرد: وضعیت بی‌ثباتی در افغانستان بر اثر پیش‌روی طالبان به تازگی شروع شده اما در صورت ادامه این روند حتما روند صادرات ایران به این کشور تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. ادامه این روند بر تجارت ایران و افغانستان تاثیر منفی خواهد گذاشت، صادرکنندگان و همین‌طور خریداران در افغانستان در این شرایط صبر می‌کنند تا روند کمی ثبات پیدا کند.
رییس انجمن سرمایه‌گذاری‌های مشترک ایرانی و خارجی اضافه کرد: تعداد مجوزهای صادره برای سرمایه‌گذاران افغانستانی نسبت به مدت مشابه سال گذشته بیشتر شده است. البته تا مراحلی مانند ارائه طرح، مشارکت و… طی و عملیاتی شود دست‌کم چندماه طول می‌کشد و باید دید چه مقدار از آن عملی می‌شود. ارزش سرمایه‌گذاری نیز مهم است. ممکن است ۱۰ نفر سرمایه‌گذاری کنند اما هر کدام ۳۰۰ هزار دلار باشد که با هم سه میلیون دلار شود.
رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و افغانستان با اعلام خبر حل شدن مشکل بیمه کامیون‌های مسیر ایران و افغانستان گفت: مشکل بیمه کامیون‌هایی که از ایران به سمت افغانستان می‌روند حل شده است. بعد از آتش‌سوزی‌هایی که در مرز ایران و افغانستان اتفاق افتاد و خسارات زیادی وارد شد، احتیاط نیز بیشتر شده و کامیون‌ها را بیمه می‌کنند. کار بیمه همین است که با افزایش ریسک، قیمت بیمه بیشتر شود اما این کار را انجام
می‌دهند. قبلا شرکت‌ها اصلا کامیون‌هایی که به سمت افغانستان بودند را بیمه نمی‌کردند.
طالبان کنترل گذرگاه «اسلام‌قلعه» را به دست گرفت
ماجرا از این قرار است که طالبان در یک هفته گذشته چندین ولسوالی ولایت بدخشان در شمال کشور افغانستان را تصرف کرده است به طوری جنگ تا دروازه‌های شهر فیض‌آباد مرکز این ولایت رسیده است.
در این خصوص مقامات محلی در غرب افغانستان تایید می‌کنند که کنترل گذرگاه اسلام‌قلعه در مرز ایران و افغانستان به طور کامل در اختیار طالبان قرار گرفته است. البته پیش از این کاربران در فضای مجازی از تصرف گذرگاه اسلام‌قلعه در مرز ایران و افغانستان خبر داده بودند اما برخی مقامات محلی در ولایت هرات نیز تاکید کرده‌اند که این گذرگاه به طور کامل در اختیار طالبان قرار دارد. گفته می‌شود از دو روز گذشته که درگیری‌ها در اسلام‌قلعه تشدید شد، برخی از نیروهای امنیتی و حتی تعدادی از کارمندان گمرکات اسلام‌قلعه به مرزهای ایران پناه آورده‌اند.
در حالی که کاربران فضای مجازی تصاویر مختلفی را از سقوط اسلام‌قلعه منتشر کرده‌اند اما «طارق آرین» سخنگوی وزارت کشور افغانستان این گزارش‌ها را رد کرده است. یک مقام ولایت هرات نیز به بی‌بی‌سی گفته است که اوضاع در گمرک اسلام‌قلعه عادی نیست. پس از سقوط گذرگاه‌هایی در مرز تاجیکستان و ازبکستان، این سومین گذرگاه مرزی افغانستان است که طالبان در یک هفته اخیر تصرف می‌کند. اسلام‌قلعه در ۱۲۰ کیلومتری شهر هرات یک مسیر مهم ترانزیتی بین افغانستان و ایران است. تاجیکستان نیز سه روز پیش اعلام کرد که به دلیل ادامه درگیری در ولایت بدخشان در شمال افغانستان و هم‌مرز با تاجیکستان ۱۰۳۷ سرباز افغان وارد تاجیکستان شده‌اند.
تهدیدی علیه همسایگان وجود ندارد
تصرف گذرگاه‌های مشترک ایران با افغانستان از سوی طالبان حتی این نگرانی را برای کشورهای همسایه به وجود آورده که طالبان برای آنها نیز تهدید امنیتی به وجود بیاورد. اگرچه به نظر می‌رسد تجارت ایران بخشی است که تحت تاثیر این تحولات در افغانستان، آسیب جدی خواهد دید. در این رابطه اما سرپرست هیات طالبان در مسکو به خبرنگاران گفت که تا پایان «اشغال» مبارزه می‌کنیم و به همسایگان افغانستان نیز اطمینان می‌دهیم که هیچ تهدیدی علیه آنها صورت نخواهد گرفت.
شهاب‌الدین دلاور سرپرست هیات سیاسی طالبان به خبرنگاران در مسکو گفت که به همسایگان افغانستان و همه کشورهای جهان اطمینان می‌دهیم که تهدیدی علیه آنها از خاک افغانستان صورت نخواهد گرفت. وی مدعی شد که دست‌کم ۸۵ درصد خاک افغانستان تحت تسلط طالبان است و در این مناطق تمام مدارس، بیمارستان‌ها، ادارات دولتی و نهادها فعال هستند.
دلاور همچنین اظهار کرد که همکاری جهانی و موسسات کمک‌کننده باید فعالیت‌ها و کمک‌های خود را در مناطق تحت کنترل طالبان ادامه دهند و این گروه حاضر است که به تمام نگرانی‌ها پاسخ دهد و آنها را برطرف کند.
عضو ارشد طالبان درباره اهداف این گروه در افغانستان تصریح کرد که طی ۲۰ سال گذشته بر دو هدف عمده در این کشور تمرکز شده است، یکی پایان اشغال و دیگری برپایی نظام اسلامی که به آن نیز نزدیک هستیم. وی در ادامه همچنین درباره مذاکرات بین‌الافغانی نیز گفت که مذاکرات ادامه خواهد یافت و نسبت به حقوق بشر، موادمخدر و حقوق زن و مرد نیز متعهد هستیم. دلاور با انتقاد از عملی‌نشدن توافقنامه دوحه با آمریکا نیز خاطرنشان کرد که زندانیان طالبان آزاد نشده‌اند، فهرست سیاه سران طالبان همچنان وجود دارد در حالی که این گروه به تمام موارد توافقنامه نیز پایبند بوده است.
پرطرفدارترین کالاهای ایرانی در افغانستان
گفتنی است اتاق بازرگانی تهران در جدیدترین گزارش خود به بررسی وضعیت تجارت ایران و افغانستان در سال‌های گذشته پرداخته که نشان‌دهنده جایگاه مطلوب اما متزلزل ایران در این کشور است.
هر چند اقتصاد افغاستان در طول سال‌های گذشته تحت تاثیر جنگ‌های داخلی و مشکلات گسترده با محدودیت‌های جدی مواجه بوده اما همچنان این کشور به عنوان یکی از اصلی‌ترین اهداف صادراتی ایران، می‌تواند در آینده نقشی کلیدی در واردات کالاهای ایرانی داشته باشد.
افغانستان در سال‌های گذشته توانسته رشد مثبت اقتصادی خود را حفظ کند و همچنین نرخ تورم کمتر از پنج درصد در این کشور نشان‌دهنده ثبات نسبی در شرایط اقتصادی این همسایه شرقی کشور است.
ایران در طول سال‌های گذشته توانسته نقش خود به عنوان اصلی‌ترین تامین‌کننده کالا در افغانستان را حفظ کند، هرچند آمارهای کاهشی سال‌های گذشته و افزایش نقش‌آفرینی کشورهای رقیب در این حوزه، زنگ خطر صادراتی جدیدی برای ایران به صدا در آورده است.آمارها نشان می‌دهد که ایران در فصل نخست سال ۱۴۰۰، توانسته ۵۷۰ میلیون دلار با وزن ۱۴۰۰ تن به افغانستان کالا صادر کند. این عدد در قیاس با مدت مشابه سال قبل، از نظر ارزش افزایشی حدودا ۷۵ میلیون دلاری را نشان می‌دهد اما از نظر وزنی صادرات ایران حدودا ۷۲ هزار تن کاهش یافته است.
ترکیب صادراتی ایران به افغانستان در سال ۱۳۹۹ نشان می‌دهد که چدن، آهن و فولاد اصلی‌ترین گروه صادراتی ایران به این همسایه شرقی بوده و در رتبه‌های بعدی، شیشه، مواد پلاستیکی، فرآورده‌های سبزیجات و میوه و غلات قرار دارند.
در آمارهای صادراتی به تفکیف کالا نیز میله‌های آهنی، شیرینی، سیب تازه، سیب‌زمینی، رب گوجه‌فرنگی و کف‌پوش‌های غیر مخملی بالاترین رتبه‌ها را به خود اختصاص داده‌اند.
در سال ۲۰۱۹ میلادی، ایران سهم ۱۸ درصدی از کل واردات افغانستان را به خود اختصاص داده و صدرنشین تامین‌کننده کالا در این کشور بوده است و در رده‌های بعدی چین، پاکستان، هند، روسیه و امارات متحده عربی قرار گرفته‌اند. در سال ۲۰۲۰ اما سهم ایران به ۱۷ درصد کاهش یافته و پاکستان پیشرفتی قابل توجه را به ثبت رسانده که می‌تواند برای صادرکنندگان ایرانی یک زنگ خطر مهم باشد.
ایران همچنین در سال ۲۰۱۹، از افغانستان حدودا ۱۵ میلیون دلار کالا وارد کرده که دو درصد از کل صادرات این کشور به شمار می‌رود. در سال ۲۰۲۰ اما میزان این واردات به هشت میلیون دلار کاهش یافته و سهم ایران از کل صادرات افغانستان به حدود یک درصد کاهش یافته و به این ترتیب تراز تجاری مثبت قابل توجهی برای کشور به وجود آورده است.
جهان‌صنعت
