گلکاری در ماه
- مجموعه: اخبار علمی و آموزشی
- تاریخ انتشار : شنبه, 29 دی 1397 10:58
دانشمندان همیشه به دنبال کاشت گیاهان در فضا و کره ماه بوده و چندباری هم آن را آزمایش کردهاند که موفقیتآمیز نبوده است. اما چینیها به تازگی ماهپیمای جدیدی موسوم به Chang’E-4 را راهی کره ماه کردهاند که با موفقیت روی سطح ماه فرود آمده و طبق ماموریتی که به آن محول شده در نقطهای دورافتاده در کره ماه مشغول گلکاری و کاشت گیاه شده است. دانههایی که باید در خاک ماه کاشته شوند، داخل یک محفظه کوچک به همراه این سفینه فرستاده شده و حتی برخی دانهها با توجه به جاذبه کمی که در ماه وجود دارد، جوانه زدهاند اما آزمایشها نشان داده این جوانهها با دمای پایین شبهای ماه که به حدود 170 درجه سانتیگراد میرسد، زنده نمیمانند و از بین خواهند رفت. اما هنوز هم دانههایی که درحال جوانه زدن هستند، نقطه عطفی برای تحقیقات پیشروی فضایی در آینده و احتمالا ایجاد پایگاهی در کره ماه به عنوان توقفگاه فضانوردانی هستند که عازم سیارات دیگر خواهند بود.
یکی از محققان آکادمی علوم چین معتقد است که خبر جوانهزدن دانهها در ماه، در سرمای زمستان، دلگرمکننده است. ماهپیمای Chang’E-4، کار پرورش دانهها را روی سطح صخرهای ماه انجام نمیدهد بلکه دانههایی که با خود به ماه آورده، داخل محفظهای قرار دارند که دارای خاک زمین است و دانهها داخل آن کاشته میشود. این دانهها شامل دانه سیبزمینی، گونهای شببو و کلزا به اضافه چند تخم کرم میوه و مخمر هستند که تمام آنها توسط محققان دانشگاه Chongqing برای رفتن به ماه آماده شدهاند. همین دانههای اندک در کره ماه اکوسیستم کوچکی را ایجاد میکنند که با توجه به گیاهانی که در آنجا رشد میدهند، اکسیژن و موادغذایی لازم برای زندهماندن کرمهای میوه را فراهم میکنند.
مشکلات دست و پاگیر در ماه
بهگزارش wired، درحالی که در دهه 1970 میلادی کاوشگر شوروی و فضاپیمای دارای سرنشین ناسا و به تازگی ماهپیمای Chang’E-3 ماموریتهایی را در کره ماه انجام دادهاند، اما ماموریت ماهپیمای چینی Chang’E-4 چیز دیگری است و هیچکدام از آنها ماموریت کاشت گیاهان را روی سطح ماه نداشتند. محققان پیش از اینکه نسبت به این ماموریت خطیر اقدام کنند، آزمایشهایی را روی زمین در وضعیتهای شبیهسازیشده با محیط ماه انجام دادند و حتی با تلاشهایی که انجام دادند، موفق شدند در ایستگاه بینالمللی فضایی، جلبک و قارچ را تا 500 روز زنده نگه دارند. نخستین دانههای گیاهی اولینبار در سال 1982 با فضاپیمای سالیوت هفت به فضا فرستاده شد اما رشد گیاهان در کره ماه حتی در محفظههای دربسته کار متفاوتی است. در ایستگاه بینالمللی فضایی هیچ جاذبهای وجود ندارد. بدون وجود جریان همرفتی گرانشی، ترکیب با هوا در یک محیط دربسته کار دشواری است و آبرسانی و مدیریت این شرایط را دشوار میکند. اما در کره ماه مقداری جاذبه یافت میشود یعنی یکششم جاذبه زمین که وضعیت را کمی بهتر میکند. علاوه بر این، تشعشعات خورشیدی معضل دیگری است که در ماه وجود دارد. کره ماه ذرات تشعشعات بالایی را دریافت میکند که میزان آن حتی از محل استقرار ایستگاه بینالمللی فضایی هم بالاتر است. محفظه دربستهای که دانهها در آن قرار میگیرد تا حد امکان از دانهها محافظت میکند. همچنین در کره ماه نوسانات دمایی بسیار شدید 200 تا 300 درجه سانتیگرادی بین روز و شب آن و بین مناطقی حاکم است که درمعرض نور خورشید یا سایه آن قرار میگیرند. در این محفظه، مکانیسمی وجود دارد که دمای موردنیاز دانهها را بین 20 تا 30 درجه نگه میدارد و مانع از کاهش یا افزایش شدید دمای داخلی میشود. در واقع، سیستم کنترل حرارت این محفظه به برخی منابع حرارتی رادیوایزوتوپیک وابسته است.
مساله دیگر اینجاست که مناطق تاریک کره ماه که به Mare معروفند، حاوی ترکیبات مغذی معدنی مانند بازالت هستند که بسیار مطلوب گیاهان است و در این نواحی تاریک به خوبی میتوانند رشد کنند. خاکهای بازالتی مانند آنچه در نزدیکی آتشفشانها در کره زمین وجود دارد، بخش زیادی از زمینهای کشاورزی را تشکیل میدهند اما بازالت، آب را جذب نکرده و در خود نگه نمیدارد.
شرایط انتخاب گیاهان
به دلیل شرایط خاص جوی و تفاوت دمایی بسیار خاص در کره ماه، گونههای گیاهی که برای این آزمایش انتخاب شدهاند، مقاومت بالایی در برابر دماهای بالا و پایین دارند اما با تمام این اوصاف، برای زنده ماندن به نور خورشید نیاز دارند. محفظههایی که دانهها در آن قرار میگیرند، از آلیاژ آلومینیوم ساخته شده اما نور از طریق لولهای که در قسمت بالای شیشه محفظه تعبیه شده، به داخل آن هدایت میشود. برای تامین آب موردنیاز دانهها هم، ماهپیما حدود 18 میلیلیتر آب با خود حمل کرده است و به محض اینکه روی سطح خاک ریخته میشود، پمپ تعبیه شده در آن آب را به سمت دانهها پمپاژ میکند. مکانیسم این پمپ مانند سرنگ عمل کرده و آب را به مقدار کم برای دانهها آزاد میکند. هدف از ایجاد این سیستم، برقراری فرآیند مناسب فتوسنتز و تنفس برای دانههاست. محققان هنوز به درستی نمیدانند آیا کرمهای میوه در چنین فضایی سر از تخم درمیآورند یا نه اما آنها اکسیژن موردنیاز برای تنفس را از طریق فتوسنتز دانهها بهدست میآورند و مشکل اینجاست اگر این آزمایش برای مدتی طولانی در شبهای ماه انجام شوند، فتوسنتز رخ نخواهد داد و این به معنای نابودی کرمهای میوه است.
این آزمایشها شاید نمونه کوچکی باشد تا دانشمندان از این طریق بتوانند روی امکان تولید موادغذایی موردنیاز انسانها مطالعاتی انجام دهند. به عنوان مثال، سیبزمینی یکی از منابع اصلی غذایی بشر به شمار میرود که حتی رشد دانههای آن در ماه میتواند این نوید را به دانشمندان بدهد که اگر زمانی شرایط برای حیات بشر در کره ماه فراهم شود، حداقل میتوانند از این ماده غذایی برای زنده ماندن تغذیه کنند. دانههای گونهای از شببو هم ساختار ساده و چرخه رشد کوتاهی دارند و حتی در شرایطی با جاذبه کم هم، امکان رشد دارند به طوری که حتی در ایستگاه بینالمللی فضایی هم رشد میکنند.
روزنامه فرهیختگان