فرونشست؛ بحرانی خزنده بیخ گوش اصفهان
- مجموعه: اخبار اجتماعی
- تاریخ انتشار : شنبه, 20 آذر 1400 10:43
به گزارش ایمنا، فرونشست یک رخداد طبیعی است که زمین برای به تعادل رسیدن انجام می‌دهد، زمانی فرونشست به مرز فاجعه خواهد رسید که مدیریت صحیحی برای کنترل فرونشست و بررسی مشکلات وجود نداشته باشد و اقدامات لازم در زمان طلایی انجام نشود.
فرونشست در اصفهان هنوز به مرز فاجعه نرسیده است، اما با توجه به شرایط به بحران نزدیک هستیم، بنابراین لازم است راهکارهای اساسی و کارآمد برای پیشگیری از بیشتر شدن فرونشست و کنترل صحیح آن هر چه زودتر اجرایی شود، در این زمینه با علی خان نصراصفهانی، دکترای زمین‌شناسی، گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید.
تاریخچه فرونشست در اصفهان به چه زمانی بازمی‌گردد؟
فرونشست رفتار و عکس‌العمل طبیعی زمین نسبت به عملکرد طبیعت و انسان‌ها است؛ شدت گرفتن فرونشست به برداشت بی‌رویه از منابع آب بستگی دارد؛ زمانی که منابع آب بی‌رویه برداشت شود آبی که بین ذرات خاک وجود دارد از بین می‌رود؛ بنابراین به طور طبیعی باعث می‌شود زمین برای رسیدن به پایداری دچار نشست شود. لازم است بدانیم فرونشست زمین تا حدی طبیعی است و اگر بیش از حد شود، به بحران تبدیل می‌شود.
به طور کلی در تابستان با کمبود آب و بارش‌ها روبه‌رو هستیم و بیشتر مصرف می‌کنیم و در زمستان بارش‌ها را داریم و مصرف نیز کمتر است، بنابراین آب مصرفی تأمین می‌شود، با وجود این چرخه به طور طبیعی جلوی هر گونه تغییرات در سطح زمین گرفته می‌شود، اما زمانی که مصرف آب بی‌رویه باشد باعث می‌شود زمین به طور یکنواخت بر اثر وزن خود با نرخی آرام شروع به نشست کند. این نوع نشست خطرناک نیست، در گذشته نیز این نوع نشست وجود داشته است، چرا که امری طبیعی است. به طور مثال بعد از ساخت بنایی حدود شش ماه تا یک سال آن را رها می‌کردند تا نشست خود را داشته باشد.
چگونه می‌توان نرخ فرونشست زمین را در حد طبیعی نگه داشت؟
شکل حاد فرونشست به دلیل این است که با دست‌کاری طبیعت فضاهای بین خاک خالی می‌شود و در دراز مدت فرونشست باعث از بین رفتن تخلخل خاک خواهد شد و به دنبال آن ظرفیت خاک برای جمع کردن آب در خود از بین می‌رود و چرخه مصرف و تأمین آب نیز دچار مشکل می‌شود.
در استان اصفهان بدون حساب آب مصرف می‌شود و در چرخه ورودی آب و خروجی یا مصرف آن تعادلی وجود ندارد. زمین نیز به طور طبیعی عکس‌العمل نشان می‌دهد و بر اثر تراکم، سطح آن پایین خواهد آمد و به دلیل عدم تعادل در مصرف آب، پایین آمدن سطح زمین از نرخ طبیعی آن تجاوز می‌کند و در نتیجه شاهد تغییرات سطح زمین خواهیم بود؛ این در حالی است که چرخه آب نیز در حال آسیب دیدن توسط انسان است و این موضوع می‌تواند خطرناک‌تر از فرونشست باشد زیرا عاملی زمینه‌ای در بروز فرونشست است. باید با کنترل میزان برداشت آب نرخ فرونشست را در حد طبیعی نگه داریم.
از بین رفتن تخلخل خاک چه تأثیری بر فرونشست دارد؟
وقتی بارندگی می‌شود، زمین میزانی از آب باران را می‌بلعد و در خود جمع می‌کند، اگر تخلخل خاک از بین برود و خاک دیگر توانایی جمع‌آوری آب را در خود نداشته باشد، بحران و فاجعه رخ می‌دهد؛ چرا که تراکم خاک آنقدر افزایش یافته که امکان جذب و ذخیره آب در خاک وجود نخواهد داشت در این میان میزان فرونشست تا حدی قابل کنترل است و بعد از اینکه از حدی بالاتر برود دیگر نمی‌توان آن طور که باید فرونشست را کنترل کرد و فرونشست‌ها غیر قابل پیش‌بینی خواهد شد و تبدیل به بحران می‌شود، به طوری که ممکن است گاهی قسمتی از خیابان به صورت نامتعادل دچار فرونشست شود.
در این صورت طبیعت عوامل پیشگیری‌کننده خود را از دست می‌دهد و عکس‌العمل زمین به صورت واضح قابل مشاهده است. این موضوع سبب عدم ایمنی و اعتماد برای ساخت‌وساز خواهد شد، در اصفهان نیز تقریباً به بحران نزدیک شده‌ایم.
راهکار پیشگیری و کنترل فرونشست در اصفهان چیست؟
اینکه فرونشست زمین بحرانی غیرقابل حل است و تا چند سال دیگر اصفهان از خالی از سکنه می‌شود، صحیح نیست، لازم است بدانیم این موضوع بسیار مهم است، اما غیرقابل حل نیست و اصفهان همیشه باقی خواهد بود.
در خصوص فرونشست باید از مدت‌ها قبل برای پیشگیری از آن اقداماتی انجام می‌شد تا اینکه در حال حاضر به بحران نزدیک نشویم؛ روال فرونشست در اصفهان طبیعی نیست و از حالت طبیعی خارج شده است، اما قابل کنترل است. برای کنترل و مقابله با فرونشست به مدیریت صحیح و کارآمدی در خصوص جلوگیری از دست‌کاری منابع آب‌های زیرزمینی توسط انسان نیاز است.
در اصفهان اقلیم خشک است و استفاده از مدل‌های غرق آبی برای کشاورزی در اصفهان کار به شدت نادرستی است و باید روش‌هایی از آبیاری کشاورزی در اصفهان انجام شود که کمترین استفاده از آب را در آن داشته باشیم، همچنین در اصفهان به طور جدی باید از ایجاد و توسعه صنایعی که به آب نیاز دارد، خودداری شود؛ چرا که این شهر از هر نظری صنعتی نیست و بیشتر باید به اقدامات فرهنگی و توریستی در آن پرداخته شود.
علاوه بر تغییر نوع کشاورزی و صنایع در اصفهان، به انجام چه اقدامات دیگری برای کنترل فرونشست نیاز است؟
از ایجاد چاه‌های غیرمجاز باید پیشگیری شود و این در حالی است که باید برای باغات و مناطقی که به آب چاه نیاز دارند، آب تأمین شود تا از ایجاد چاه‌های غیرمجاز جلوگیری شود. مدیریت صحیح استخراج آب و توزیع صحیح آب، بازیافت آب در منازل و صنایع و فرهنگ‌سازی برای مصرف کردن بهینه در تمام زمینه‌ها نیز از جمله دیگر راهکارهایی است که باید به طور اساسی به آن پرداخته شود، زیرا فرونشست در اصفهان به مرز فاجعه نرسیده است، اما اگر با شرایط فعلی و عدم مدیریت کارآمد در این زمینه پیش برویم، قطعاً به مرز فاجعه خواهیم رسید.
در کدام مناطق شهر اصفهان شاهد فرونشست هستیم؟
در مناطقی از جمله مرق و مهیار، مناطق شمال و جنوبی و به طور کلی اطراف شهر اصفهان فرونشست در حال رخ دادن است و اگر مدیریت صحیح انجام نشود به مرز فاجعه خواهد رسید.
ورود تکنولوژی‌ها و نوآوری‌های مرتبط و الگو گرفتن از کشورهایی که با بحران فرونشست و آب مقابله کردند، می‌تواند در مدیریت صحیح فرونشست در اصفهان و حتی کشور مؤثر واقع شود. برای حل مشکل باید به جزئیات و کلیات در یک چرخه کاملاً مدیریت شده توجه شود و اقدامات اساسی هر چه زودتر به اجرا درآید تا بتوان به کنترل فرونشست و پیشگیری از رخداد بحران‌ها فکر کرد.
آثار تاریخی اصفهان تا چه اندازه تحت تأثیر شرایط فرونشست و آسیب قرار دارد؟
فرونشست به آثار و ابنیه تاریخی آسیب خواهد زد و متخصصان امر باید مدیریت لازم را برای پیشگیری از خساراتی که ممکن است به آثار تاریخی اصفهان وارد شود، داشته باشند. ساختمان‌ها و آثار تاریخی منطبق با شرایط حاضر زمین ساخته می‌شود، در زمان ساخت ساختمان‌ها فضاهای خالی خاک از بین می‌رود و هر ساختمان مانند وزنه‌ای بر زمین فشار می‌آورد و زمین از حالت تعادل خارج می‌شود، بنابراین زمین می‌خواهد به حالت تعادل برسد.
در خصوص بناهای تاریخی که چند صد سال از ساخت آن‌ها می‌گذرد و با شرایط منطبق با همان دوره ساخته شده است، در شرایط کنونی و در حال حاضر که زمین می‌خواهد به تعادل برسد، فرو می‌نشیند. البته زمانی فاجعه بدتر می‌شود که فرونشست ناهمگن رخ دهد و به صورت نامتعادل شاهد فرونشست به ویژه در آثار تاریخی مانند پل‌های معروف اصفهان باشیم، چرا که زیر زمین اصفهان آبرفت است و در مناطقی مسیر رودخانه‌های قدیمی و در جای دیگر رُس و یا شن داریم، قطعاً این مواد مختلف به صورت یکسان فرونشست ندارد و ممکن است در برخی مناطق فرونشست بیشتر و در برخی کمتر باشد، در این حالت باید به شدت نگران آثار تاریخی باشیم، فرونشست ناهمگن بسیار بیشتر از فرونشست یکنواخت به ابنیه تاریخی آسیب می‌زند.
چه زمانی فرونشست آسیب جدی‌تری به ابنیه تاریخی خواهد زد؟
مصالح برخی از آثار تاریخی نیز به گونه‌ای است که برای پایداری باید در آب غوطه‌ور باشد و در صورت نبود آب ممکن است استحکام و پایداری آن کاسته شود و آثار دچار مشکل شود، البته این موضوع به طور کامل صحیح نیست، اما قطعاً بدون تأثیر نیز نخواهد بود. در صورت عدم وجود آب و کاهش استحکام پایه پل‌های تاریخی و بروز فرونشست ناهمگن احتمال آسیب جدی‌تر به ابنیه تاریخی وجود خواهد داشت. فشارهایی که در اثر فرونشست و نبود آب به پل‌های تاریخی وارد می‌شود، زمینه‌ساز شکست‌های بُرشی است؛ این شکستگی‌ها به راحتی قابل جبران نیست و این آسیب‌ها مانند سونامی سایر آثار تاریخی را در بر بگیرد. همچنین میزان آسیب به آثار تاریخی در مناطق مختلف متفاوت است.
