جلوه هنری ایرانی: اشرفی دوزی یا سکه دوزی
- مجموعه: هنرهای دستی و ترسیمی
اشرفی دوزی
اشرفی دوزی ایرانی: زندگی و هنر از دست رفته در طراحی لباس
سکه دوزی (یا اشرفی دوزی)
سکه دوزی (یا اشرفی دوزی) یکی از صنایع دستی تزیینی مشهور در ایران است. این هنر به ویژه در مناطقی مانند کردستان، بلوچستان و عشایر چهار محال و بختیاری رواج دارد. سکه دوزی اصطلاحاً به دوختن انواع سکه‌ها، دکمه‌ها، صدف، خرمهره، قطعات ریز یا درشت آیینه، پولک و سایر مسکوکات فلزی بر روی پارچه یا لباس اشاره دارد. این هنر اغلب به صورت دستی انجام می‌شود و از مهارت دستی هنرمندان محلی نمایانگری می‌کند.
سکه دوزی یا اشرفی دوزی به عنوان یک تزیینات مخصوصاً در لباس‌های محلی و ملل مختلف به کار می‌رفت. سکه‌ها و دیگر مسکوکات فلزی به وسیله لحیم کاری دستی به پارچه یا لباس دوخته می‌شدند. این تزیینات جلوه‌ی خاصی به لباس‌ها می‌بخشید و معمولاً در جشن‌ها و مراسم‌های خاص مورد استفاده قرار می‌گرفت.
از آن زمان تا امروز، سکه دوزی تغییر کرده و به عنوان یک هنر تزیینی محبوب در تهیه روتختی، زینت دیوارات اتاق‌ها، قسمت‌هایی از لباس، کیف و دیگر محصولات دستی استفاده می‌شود. در این روزها، علاوه بر سکه‌ها، از سنگ‌های نیمه قیمتی و سایر تزیینات برای اشرفی دوزی یا سکه دوزی نیز استفاده می‌شود.
سکه دوزی ایرانی
پارچه مخصوص سکه دوزی (یا اشرفی دوزی)
پارچه‌ای که برای سکه دوزی استفاده می‌شود، بسیار مهم است و باید از جنس مناسب باشد. پارچه‌های مناسب برای اشرفی دوزی باید دارای ویژگی‌های زیر باشند:
پارچه‌های مناسب برای اشرفی دوزی یا سکه دوزی معمولاً از جنس کتان باشند. این نوع پارچه به دلیل سادگی بافت و متانت طولانی مدت، برای سکه دوزی بسیار مناسب هستند.
بافت الیاف پارچه باید ساده باشد و تار و پود آن باید بر هم عمود باشند. این ویژگی‌ها باعث می‌شوند که سطح پارچه مناسب برای سکه دوزی باشد و سکه‌ها و دیگر تزیینات به درستی روی آن متصل شوند.
ضخامت تار و پودهای استفاده شده در پارچه باید با یکدیگر برابر باشد. این از تقارن پارچه اطمینان حاصل می‌کند و در نهایت به جلوه و تنوع مناسب تزیینات کمک می‌کند.
پارچه‌های با بافت کج راه یا خیلی ناهموار معمولاً برای سکه دوزی مناسب نیستند. پارچه‌های با بافتی صاف و ساده بهترین گزینه برای این نوع هنر دستی هستند.
در نتیجه، در انتخاب پارچه برای سکه دوزی، باید به این موارد توجه داشته باشید تا از ایجاد تزیینات دستی با کیفیت و دایمی بر روی پارچه مطمئن شوید.
انواع نخ اشرفی دوزی یا سکه دوزی
سکه دوزی یک هنر دستی زیبا و معمولاً با استفاده از نخ و مواد دیگر انجام می‌شود. در سکه دوزی، نخ‌های مختلف برای تزیین پارچه‌ها و لباس‌ها به کار می‌روند. انواع نخ‌هایی که برای سکه دوزی استفاده می‌شوند، شامل موارد زیر می‌شود:
نخ دمسه (یا دمسی): نخ دمسه یک نخ خیاطی پنبه‌ای با بافتی سنتی است. این نخ به عنوان یکی از مهمترین نخ‌ها برای سکه دوزی استفاده می‌شود. دمسه به دلیل متانت و قابلیت کشیدن، مناسب برای ایجاد تزیینات دستی است.
نخ عمامه: نخ عمامه نیز یک نخ پنبه‌ای است و برای سکه دوزی به کار می‌رود. این نخ معمولاً برای دوختن قسمت‌های خاصی از تزیینات، مانند لبه‌ها یا دیتل‌های نقره‌ای، استفاده می‌شود.
کارگاه : کارگاه به عنوان ابزاری مهم در سکه دوزی به کار می‌رود. این وسیله برای جلوگیری از کیس آمدن و چروک خوردن پارچه‌ها در هنگام سکه دوزی استفاده می‌شود.
ابزارهای دستی: ابزارهای دستی نظیر خرک، سوزن، قیچی، قلاب، انگشتانه و تیغ نیز برای سکه دوزی ضروری هستند و برای دوختن و ایجاد جزئیات تزیینات مورد استفاده قرار می‌گیرند.
الگوها و طرح‌ها: برای سکه دوزی، از الگوها و طرح‌های مختلف استفاده می‌شود. این الگوها می‌توانند شامل بته جقه، گل بوته، شمسه، ترنج، ستاره، گل‌ها و اشکال هندسی دیگر باشند. این الگوها به هنرمندان سکه دوز کمک می‌کنند تا تزیینات دستی زیبا و منحصر به فرد ایجاد کنند.
معمولا سکه دوزی را با هنرهای دیگر مانند دندان موشی، گره فرانسوی، شبکه دوزی، ستاره دوزی، تور دوزی، زنجیره دوزی، ساتن دوزی و.. تلفیق سکه دوزی با این هنرها و تکنیک‌های دستی می‌تواند به تنوع و زیبایی زیادی در تزیینات دستی منجر شود و آثار هنری بسیار زیبا و چشم‌گیری را به وجود آورد.
هنر اشرافی دوزی
کاربردهای اشرفی دوزی یا سکه دوزی
سکه دوزی در گذشته و در جامعه روستایی انتشار و استفاده وسیعی داشت. زنان بسیاری از سکه دوزی بر روی روبندهای خود بهره می‌بردند و این هنر زیبا را بر روی روبندها اعمال می‌کردند. همچنین، جلیقه‌ها و روپوش‌های خود را با استفاده از سکه دوزی زینت می‌دهند و به آنها جلوه‌ای خاص می‌بخشند.
مردم روستایی از پوشاک سکه دوزی شده‌ی خود به طور معمول در مراسم‌ها و مهمانی‌ها بهره می‌بردند و مانند جواهراتی در جمع به چشم می‌خوردند. امروزه، این هنر در طراحی انواع شال و روسری‌ها نیز به کار می‌رود. گیوه‌های محلی، که نسخه‌های مدرن‌تر آنها وارد بازار شده است، همچنان با سکه دوزی تزیین می‌شوند و طرفداران زیادی پیدا کرده‌اند. سکه دوزی روی پوشاک مجلسی نیز در برخی از لباس‌های امروزی مشاهده می‌شود.
نگهداری از اشرفی دوزی یا سکه دوزی
در مورد نگهداری سکه دوزی، باید از رطوبت مداوم، حرارت و آتش، نور مستقیم خورشید، سفید‌کننده‌های شیمیایی و اشیای نوک تیز و برنده پرهیز کرد. بهترین روش نگهداری از این تزیینات از خشک‌شویی استفاده کردن و جلوه دستی هنری آنها را حفظ کرد.
سوالات متداول درباره اشرفی دوزی یا سکه دوزی
اشرفی دوزی چیست؟
اشرفی دوزی یا سکه دوزی یک هنر تزیینی است که در ایران رواج دارد. در این هنر، از سکه‌ها و نقره‌های کوچک برای تزیین لباس‌ها و پارچه‌ها استفاده می‌شود.
چگونه اشرفی دوزی انجام می‌شود؟
در اشرفی دوزی، ابتدا یک مربع سه در سه بر روی پارچه رسم می‌شود و سپس به هشت قسمت تقسیم می‌شود. سکه‌ها و نقره‌ها در این قسمت‌ها دوخته می‌شوند. سپس با استفاده از سوزن و نخ، مشغول خفتن نخ‌ها می‌شویم و تزیینات را انجام می‌دهیم.
اصلی‌ترین کاربرد اشرفی دوزی چیست؟
کاربرد اصلی اشرفی دوزی در تزیین لباس‌ها و پارچه‌هاست. این هنر به ویژه در لباس‌های محلی و در جشن‌ها و مهمانی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آیا اشرفی دوزی در دیگر صنایع دستی تزیینی به کار می‌رود؟
بله، اشرفی دوزی معمولاً با دیگر هنرهای تزیینی مانند دندان موشی، گره فرانسوی، شبکه دوزی، ستاره دوزی، تور دوزی، اشرفی دوزی، زنجیره دوزی، ساتن دوزی و ... تلفیق می‌شود تا محصولات زیبا و چشم‌گیری به وجود آید.
آیا اشرفی دوزی امروزه همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرد؟
بله، اشرفی دوزی امروزه نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما با تغییر در مد و مزون‌ها، به سمت سکه‌های بدلی با کمترین وزن و سنگ‌های نیمه قیمتی گرایش دارد. این هنر همچنان برای تزیین رو تختی، زینت دیوارات اتاق، قسمت‌هایی از لباس، کیف و موارد دیگر استفاده می‌شود.
سخن پایانی مقاله ی اشرفی دوزی یا سکه دوزی
هنر اشرفی دوزی یا سکه دوزی ایرانی ارزش‌های فرهنگی و هنری ایران را به تمامی نقاط جهان منعکس می‌کند. امروزه با توسعه تکنولوژی، می‌توانید از این هنر زیبا برای تزیین انواع محصولات و لباس‌های خود استفاده کنید. با دقت و حوصله، می‌توانید طرح‌های خلاقانه‌تری به وجود بیاورید. هنر اشرفی دوزی یا سکه دوزی یک جزء ارزشمند ارثیه فرهنگی ایران است که باید حفظ و ترویج شود.
گردآوری: بخش فرهنگ و هنر بیتوته
