سبک موسیقی جز یا جاز چیست و انواع آن کدامند؟

مجموعه: آکادمی هنر

موسیقی جز یا جاز

سبک موسیقی جز

سبک جاز چیست؟

موسیقی جاز که در ایران با نام جَز هم معروف است، یکی از مشخص ترین و معروفترین سبک های موسیقی در دنیا میباشد. بنیاد کلّی در این سبک از موسیقی، بداهه نوازی میباشد به صورتی که نوازندگان این سبک با استفاده از یک ریتم معلوم، در یک زمان هرچه را که به ذهنشان می رسد را در ساز خود پیاده میکنند و نوازندگان دیگر هم به دنباله ی آنان همین مسیر را ادامه میدهند.

سبک جاز انواع بسیار گوناگونی دارد و عرصه ی پهناوری از زیرمجموعه ها را در بر میگیرد. همین طور یکی از خصوصیات آشکار این سبک، ریتمیک و پرانرژی بودن آن میباشد.

تاریخچه ای از سبک موسیقی جاز

جاز در اواخر قرن نوزدهم تا ابتدای قرن بیستم به عنوان تعبیری از موسیقی کلاسیک آمریکایی و اروپایی عجین شده با ترانه های قومی آفریقایی و اثرات فرهنگ آفریقای غربی سرچشمه گرفت. ترکیب و سبک آن در طی سال ها بارها با تفسیر شخصی و بداهه نوازی هر مجری تغییر نموده است که این هم یکی از بزرگترین جذابیت های ژانر است.

یکی دیگری از سرچشمه های اصلی شکل گیری این سبک موسیقی در آمریکا برده داری است. تا سال 1866، تجارت برده های اقیانوس اطلس یا the Atlantic slave trade، تقریبا 400000 آفریقایی را به آمریکای شمالی آورده بود. بردگان بیشتر از غرب آفریقا و اطراف رودخانه کنگو بودند و سنت های موسیقی قوی هم با آنها به همراه آورده شد. این سنت های آفریقایی در درجه اول از یک ملودی تک خطی و الزام ندا و پاسخ استفاده می کردند و ریتم ها ساختار قرینه داشته و الگوهای گفتار آفریقایی را نمایان می کردند.

خصوصیات موسیقی جاز 

چه چیزی موسیقی جاز را خاص می‌کند؟ سویینگ، نُت‌های بلو، آکوردهای پیچیده، سوال و جواب در آواز، پلی‌ریتم و بداهه‌پردازی. سویینگ شاید مهم‌ترین خصوصیت ریتمیک موسیقی جاز یا جَز باشد؛ نگرشی در اجرای ریتم که در آن نوازنده به شکلی نابرابر ضرب‌ها را تقسیم می‌کند و فیگورهایی مانند چنگ که برابر نوشته شده، به نوبت بلند و کوتاه اجرا می‌شوند.

در سومین دهۀ قرن بیستم سویینگ، ژانری فرعی در دل موسیقی جاز محسوب می شد. مقصود از نُت بلو، همان نغمه‌ای است که با افزودنِ نُت سوم مینور به گام ماژورِ پنتاتُنیک به دست می‌آید. برای درک صدادهی ماژور پنتاتُنیک و نقش نُت بلو، این نُت‌ها را به ترتیب اجرا کنید: لا دو رِ می سُل لا. حال نُت «می‌بِمُل» را میان «رُ» و «می» بگذارید.

جدا از تناوب های آکورد خاص، ساختار و فاصله های به کار رفته در آکوردهای موسیقی جاز  هم، پیچیدگی بیشتری نسبت به آکوردهای مرسوم در آثار بدنۀ موسیقی مردم‌پسند و حتی خیلی از آثار موسیقی کلاسیک غربی دارد. نوازندگان موسیقی جاز توانایی بسیاری در دگرگون کردنِ ریتمِ عبارت‌های موسیقایی دارند، به شکلی که در خیلی از قطعه‌های رپرتوار جَز مترهای پیچیده، همزمانی چند ریتم و تغییر متر به ایده‌های موسیقایی قطعات، صلابت بیشتری می‌ دهد. به جز این یکی از خصوصیات مورد علاقۀ اجراکنندگان موسیقی جز، آزادی آنها در بداهه‌پردازی و اجرای عبارت‌های خلاقانه است. در بداهه‌‌پردازی‌های مبتدیانه، ایده‌های موسیقایی کمرنگ‌تر هستند و  در همراهی قطعه، اجرای گام، ابزار اصلی نوازنده است.

موسیقی جز

انواع آنسامبل جاز

تعداد نوازندگان گروه‌های جاز می‌تواند خیلی گوناگون باشد اما بیشتر آن‌ها از ترکیب دو بخش ریتم و هُرن – در اینجا منظور بادی چوبی یا برنجی است – تشکیل شده‌اند. تعداد نوازنده به سبک اجراییِ گروه و اندازۀ سالن اجرا بستگی دارد در اندازه ای که آنسامبل می‌تواند از تریو و کوارتت تا گروه‌های بزرگ (Big bands) قابل تغییر باشد.

قسمت ریتم اغلب از سازهای کوبه‌ای، کنترباس یا گیتار باس، و اغلب حداقل یک ساز که بتواند آکورد اجرا کندتشکیل می‌شود؛ یک مثال استاندارد آن پیانو، درامز و باس (گیتار یا کنترباس) است. قسمت هُرن اغلب از سازهای بادی چوبی و برنجی تشکیل می‌شود و ملُدی را اجرا می‌کند.

بعضی هنرمندان معروف سبک موسیقی جز

جلي رول مورتون، كلمن هاوكينگ، لوئيس آرمسترانگ، بيلي هاليدي، جان كولتران، نت كينگ كول، ماليس ديويس، مايكل وايت، كرميت رافينز، ديزي گيلسژاي، اليس مارساليس، وينتون مارساليس، نورا جونز.

انواع سبک های موسیقی جاز

سبک اسموت جاز

در اوایل دهه ۸۰ فرم تجاری سبک jazz fusion به نام Smooth jazz به موفقیت رسید و پخش رادیویی بسیار زیادی بدست آورد.

سبک مدال جاز

موسیقی modal Jazz نیز در اوخر دهه ۵۰ با استفاده از مدهای کلیسایی و گام های موسیقیایی به عنوان پایه ای برای ساختار موسیقایی و بداهه نوازی ایجاد شد.

سبک فری جاز

دهه ۱۹۵۰ زمان بروز سبک Free Jazz بود که از خصوصیت آن نواختن بدون ضرب آهنگ منظم و ساختار قراردادی و معین بود.

سبک بی باب

سبک bebop که در دهه ۴۰ پدید آمد، jazz را بیشتر از حالت قابل رقص بودن به چالشی بودن برای اجرا (موسیقی برای موزیسینها) تبدیل کرد که با ضرب آهنگی زودتر نواخته می شد و بیشتر بداهه نوازی های آکورد محور را داراست. سبک cool jazz نیز در اواخر دهه ۱۹۴۰ بوجود آمد، که دارای صوتی آرامتر، نرمتر و خطوط ملودیک خطی و طولانی است.

سبک باب سخت

همین طور در دهه ۵۰، سبک Hard bop پدید آمد که اثرپذیری خود را از سبک R&B، Gospen و موسیقی بلوز به خصوص در نوازندگی ساکسیفون و پیانو نمایش داد.

سبک Jazz-Rock fusion

موسیقی Jazz-Rock fusion که در اواخر دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ میلادی بوجود آمد، بداهه نوازی jazz را با ریتمهای موسیقی Rock، سازهای الکترونیک و صداهای بلند موسیقی Rock ترکیب کرد.

ساز های مهم در سبک جز

ساکسیفون

ساکسیفون از زنده‌ترین سازهای جاز است و به‌ دلیل صدای انعطاف‌پذیرش از اول تولد موسیقی جاز تا به حال در آن حضور زیادی داشته است. ساکسوفون یک ساز تک‌صدا است که در یک زمان تنها می‌تواند یک نت به وجود آورد. کاربرد آن اجرای ملودی یا قطعه اصلی است و به‌صورت تک‌نوازی نیز اجرا می‌ گردد.

ساز سکسیفون

ترومپت

ترومپت قبل از هر ساز دیگری با موسیقی جاز ترکیب شده است. این ساز از ابتدای شکل‌گیری موسیقی جاز تا به حال یک ساز اصلی در این سبک از موسیقی بوده است. ترومپت جزء سازهای بادی برنجی است.

ساز ترومپت

ترامبون

ترومبون مانند ترومپت از سازهای بادی برنجی است. این ساز از همان آغاز در موسیقی جاز وجود داشته است. این ساز در سبک سویینگ یک جزء ضروری بود ولی با پیدایش بی‌باپ به‌ مرور کمتر از آن استفاده شد.

سازهای ترومپت، ساکسوفون، ترومبون و کلارینت در موسیقی جاز کار نواختن ملودی را برعهده دارند و سازهایی مانند پیانو، گیتار و درامز سازهای همراهی‌کننده و مسئول ریتم‌ هستند .

ساز ترامبون

پیانو

پیانو در بخش ریتم جاز سازی چندکاره است و به‌ علت قابلیت‌های ملودیک و هارمونیک خود از آغاز شکل‌گیری موسیقی جاز از سازهای اصلی آن بود. این ساز در کنار گیتار نقش مهمی در همراهی گروه‌های جاز دارد.

هماهنگی گیتار و پیانو در اجرای موسیقی جاز بسیار مهم است و نوازنده برای اینکه احساس موسیقی جاز را به مخاطب تلقین کند باید به شیوه های هماهنگ شدن این دو ساز تسلط کافی داشته باشد. مسئولیت اصلی پیانیست این است که آکوردها را به‌ روشی زنده و ریتمیک بنوازد.

ساز پیانو

گیتار

در ابتدای شکل‌گیری موسیقی جاز، از گیتار آکوستیک استفاده می‌شد، ولی امروزه بیشتر حضور گیتار الکتریک را در این موسیقی می‌بینیم. گیتاریست‌ها در جاز اغلب از گیتار هالوبادی به‌ علت صدای خوبی که دارد استفاده می‌کنند.

ساز گیتار

کورنت

کورنت شباهت زیادی به ترومپت دارد، ولی رنگ صوتی لطیف‌تری دارد. کرنت در حقیقت ویولن بادی برنجی است و یک نوازنده حرفه‌ای می‌تواند صدایی آوازمانند از آن در بیاورد.

ساز کورنت

درامز

درام ست در بخش ریتم موسیقی جاز اهمیت بسیاری دارد و مانند موتوری است که گروه را راهنمایی می‌کند. درام‌ ست که اغلب از سازهای کو‌به‌ای بسیاری تشکیل شده است، در موسیقی جاز از سازهای کمتری استفاده می‌کند. طبل اسنیر با استیک نواخته می‌شود و صدای تیزی دارد. در کناره‌های ست اغلب یک سنج کرش قرار دارد که لحظه‌های اوج را قطع می‌کند و یک سنج راید که برای رنگ بخشیدن به صدای کلی به‌طور پیوسته نواخته می‌شود.

ساز درامز

کنترباس

در آغاز تولد موسیقی جاز در نیوارلئان،‌ انجمن‌های سیاهپوست در نوازندگی خود از ساکسوفون باس استفاده می‌کردند. با وارد شدن موسیقی جاز به بارها و کلاب‌ها، ساکسوفون باس جای خود را به ساز کنترباس داد. در موسیقی جاز برای نواختن این ساز دیگر از آرشه استفاده نمی‌شود و آن را با تکنیک پیتزیکاتو می‌نوازند.

ساز کنترباس

گردآوری: بخش فرهنگ و هنر بیتوته