گیاه فاخره یا خاکستر خاردار چیست و چه فوایدی دارد؟

مجموعه: داروهای گیاهی و طب سنتی

گیاه فاخره طعم دهنده ای تند و تیز با خواص دارویی

خاکستر خاردار: گیاهی با فواید بالقوه برای سلامتی

گیاه فاخره یا خاکستر خاردار (Zanthoxylum) درختی همیشه سبز است که در سراسر جهان رشد می‌کند. نام آن از خارهای ۱.۲ سانتی‌متری که پوست آن را می‌پوشاند، گرفته شده است. این گونه گیاهی بسیار کاربردی است و برای طیف وسیعی از موارد از جمله طب جایگزین تا آشپزی و حتی هنر بونسای مورد استفاده قرار می‌گیرد.

از آنجایی که برخی از فرهنگ‌ها به خاصیت تسکین درد دندان و دهان توسط پوست این درخت اعتقاد دارند، گاهی اوقات از خاکستر خاردار با عنوان «درخت دندان‌درد» یاد می‌شود.

با این حال، شاید برایتان سوال باشد که آیا این اثر توسط آزمایش‌های علمی تأیید شده است و آیا این درخت فواید دیگری هم دارد؟ این مقاله به بررسی فواید، کاربردها و عوارض جانبی خاکستر خاردار می‌پردازد.

گیاه فاخره دارویی سنتی با کاربردهای مدرن

گیاه فاخره چیست؟

جنس گیاه‌شناسی Zanthoxylum شامل بیش از ۲۰۰ گونه گیاه فاخره است که بسیاری از آن‌ها برای مصارف دارویی استفاده می‌شوند. به طور معمول، از پوست این گیاه برای تهیه‌ی دم‌نوش، ضماد و پودر استفاده می‌شود. با این حال، توت‌های فاخره نیز قابل مصرف بوده و علاوه بر خاصیت دارویی، به دلیل عطر و طعم خاصی که دارند به عنوان ادویه نیز به کار می‌روند.

در واقع، تصور عموم بر این است که فلفل سچوآن متعلق به خانواده فلفل است، اما این ادویه چینی از توت یا دانه‌های گیاه فاخره تهیه می‌شود. از نظر دارویی، گیاه فاخره برای درمان بیماری‌های مختلفی به کار رفته است، از جمله :

• دندان درد

• مالاریا

• بیماری خواب

• زخم و معده

• عفونت‌های قارچی

• سرماخوردگی و سرفه

با این حال، لازم به ذکر است که تحقیقات فعلی همه این موارد مصرف را تایید نمی‌کنند.

گیاه فاخره برای درمان دندان درد و سایر دردهای دهان

فواید بالقوه‌ی گیاه فاخره برای سلامتی

گیاه فاخره به دلیل داشتن آلکالوئیدها، فلاونوئیدها و سایر ترکیبات گیاهی، گیاهی بسیار پرخاصیت است. بیش از ۱۴۰ ترکیب از جنس Zanthoxylum جدا شده است. بسیاری از این ترکیبات به عنوان آنتی‌اکسیدان عمل می‌کنند و با رادیکال‌های آزاد که مولکول‌های ناپایداری هستند و می‌توانند منجر به بیماری‌های مختلف شوند، مبارزه کرده و از بدن شما محافظت می‌کنند. تحقیقات فعلی نشان می‌دهد که این درخت ممکن است در واقع چندین فایده‌ی سلامتی داشته باشد.

گیاه فاخره ممکن است به تسکین درد و التهاب کمک کند

از نظر دارویی، گیاه فاخره به طور ویژه برای درمان دندان درد و سایر دردهای دهان شناخته شده است. تحقیقات نشان می‌دهد که این گیاه ممکن است با سرکوب درد ناشی از التهاب، اثر ضد درد داشته باشد.

در یک مطالعه‌ی ۷ روزه به موش‌هایی که دچار التهاب پنجه بودند، تزریق‌هایی حاوی عصاره Zanthoxylum به میزان ۴۵.۵ میلی‌گرم به ازای هر پوند (۱۰۰ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم) وزن بدن داده شد. در این موش‌ها، کاهش تورم و التهاب در پنجه و همچنین تعداد بسیار کمتر گلبول‌های سفید خون مشاهده شد. این یافته‌ها نشان می‌دهد که بدن موش‌ها دیگر برای مقابله با درد به اندازه‌ی قبل فعالیت نمی‌کرد.

مطالعات آزمایشگاهی حاکی از آن است که گیاه فاخره با مهار تولید اکسید نیتریک، مولکولی که گاهی اوقات بدن آن را بیش از حد تولید می‌کند، با التهاب مبارزه می‌کند. تولید بیش از حد اکسید نیتریک ممکن است منجر به التهاب شود.

به طور خاص، این مکمل ممکن است به شرایطی مانند آرتروز کمک کند. این بیماری التهابی افراد زیادی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و می‌تواند منجر به آسیب غضروف و استخوان شود.

یک مطالعه‌ی جوندگان نشان داد که عصاره Zanthoxylum به طور قابل توجهی نشانگرهای درد و التهاب مرتبط با آرتروز را کاهش می‌دهد. با این حال، برای تایید این اثرات، تحقیقات بیشتری روی انسان‌ها مورد نیاز است.

گیاه فاخره ممکن است به مشکلات گوارشی کمک کند

گیاه فاخره ممکن است به درمان چندین مشکل گوارشی از جمله اسهال، گاستریت و زخم معده کمک کند. مطالعه‌ای روی موش‌ها نشان داد که عصاره پوست و میوه Zanthoxylum به طور قابل توجهی شدت و دفعات اسهال را کاهش می‌دهد.

در مطالعه‌ی دیگری، به موش‌های مبتلا به گاستریت مزمن (التهاب پوشش معده) عصاره ساقه و ریشه گیاه فاخره داده شد که هر دو با بهبود حرکات گوارشی به درمان این بیماری کمک کردند. علاوه بر این، این عصاره‌ها به طور مؤثری با زخم معده در موش‌ها مبارزه کردند.

به خاطر داشته باشید که تحقیقات کافی روی انسان انجام نشده است.

گیاه فاخره ممکن است خاصیت ضد باکتری و ضد قارچی داشته باشد

گیاه فاخره ممکن است دارای چندین اثر ضد باکتری و ضد قارچی باشد. در یک مطالعه آزمایشگاهی، مشخص شد که روغن‌های ضروری Zanthoxylum هفت سویه میکروبی را مهار می‌کنند. محققان نتیجه گرفتند که این عصاره‌ها دارای خواص ضد میکروبی قوی در برابر برخی عوامل بیماری‌زا و ارگانیسم‌هایی هستند که باعث فساد مواد غذایی می‌شوند.

مطالعه‌ی آزمایشگاهی دیگری نشان داد که قسمت‌های مختلف درخت، از جمله برگ، میوه، ساقه و پوست، در برابر ۱۱ گونه قارچ از جمله کاندیدا آلبیکانس و آسپرژیلوس فومگاتوس خاصیت ضد قارچی دارند با این حال عصاره میوه و برگ موثرتر بودند. در حالی که این نتایج از استفاده سنتی گیاه فاخره برای درمان چندین عفونت پشتیبانی می‌کند، تحقیقات بیشتری برای تایید نهایی این خواص مورد نیاز است.

گیاه فاخره را به روش‌های مختلفی می‌توان مصرف کرد

چگونه گیاه فاخره را مصرف کنیم؟

گیاه فاخره را به روش‌های مختلفی می‌توان مصرف کرد. ساده‌ترین روش جویدن پوست آن است که اغلب در فروشگاه‌های خاص یا به صورت آنلاین به فروش می‌رسد. به‌عنوان گزینه‌ی دیگر، می‌توانید با جوشاندن ۱ تا ۲ قاشق چای‌خوری پوست خرد شده در یک فنجان (۲۴۰ میلی‌لیتر) آب به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه، یک دمنوش تهیه کنید.

همچنین می‌توانید مکمل‌ها و پودرهای گیاه فاخره را پیدا کنید. به‌طور خاص، از پودر آن علاوه بر تهیه‌ی دمنوش یا تنتور، می‌توان برای ساخت ضماد نیز استفاده کرد که به صورت خارجی برای درمان زخم‌ها، بریدگی‌ها و زخم معده قابل استفاده است.

علاوه بر این، تنتور و عصاره‌های گیاه فاخره از همه‌ی توت‌ها و پوست درخت تهیه می‌شود.

به خاطر داشته باشید که هیچ دستورالعمل خاصی برای میزان مصرف خوراکی این مکمل وجود ندارد. بنابراین، نباید از دوز توصیه‌شده روی برچسب محصولی که انتخاب می‌کنید، تجاوز کنید.

گیاه فاخره هدیه ای از طبیعت برای سلامتی انسان

عوارض جانبی احتمالی گیاه فاخره

مصرف گیاه فاخره در مقادیر متوسط بعید است که عوارض جانبی ایجاد کند.

اگرچه تحقیقات روی موش‌ها نشان می‌دهد که دوزهای بسیار بالا می‌تواند منجر به اسهال، خواب‌آلودگی، آریتمی (نامنظمی ضربان قلب)، مشکلات عصبی-عضلانی و حتی مرگ شود، اما برای تجربه چنین عوارض جانبی، تقریباً به ۳۰۰۰% افزایش مصرف نسبت به دوزهای مورد استفاده در مطالعات نیاز است.

بنابراین، محققان به این نتیجه رسیده‌اند که عصاره‌های گونه‌های Zanthoxyloide که معمولاً برای تهیه‌ی مکمل‌ها استفاده می‌شوند، نسبتاً بی‌خطر هستند. با این حال، برای بررسی عوارض بلندمدت، تحقیقات بیشتری مورد نیاز است.

چه کسانی باید از مصرف گیاه فاخره اجتناب کنند؟

در حالی که مصرف برخی قسمت‌های گیاه فاخره به طور گسترده ایمن در نظر گرفته می‌شود، برخی افراد ممکن است بخواهند از آن اجتناب کنند.

کودکان و زنان باردار یا شیرده به دلیل کمبود اطلاعات ایمنی یا دستورالعمل‌های مصرف، نباید از آن استفاده کنند.

علاوه بر این، گیاه فاخره ممکن است دفع مدفوع و هضم را تحریک کند. در حالی که بسیاری از افراد ممکن است از این اثرات بهره‌مند شوند، افراد مبتلا به مشکلات گوارشی باید احتیاط کنند یا ابتدا با پزشک مشورت نمایند.

شرایطی که ممکن است با مصرف گیاه فاخره تشدید یا تحت تاثیر منفی قرار گیرند عبارتند از: بیماری التهابی روده (IBD)، سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)، بیماری کرون و کولیت اولسراتیو (UC).

گیاه فاخره دارای خواص مفید متعددی برای سلامتی است

سوالات متداول درباره گیاه فاخره

1. گیاه فاخره چه نام‌های دیگری دارد؟

فلفل ژاپنی ، فلفل سچوان ، پوست خاردار ، Zanthoxylum americanum ، خاکستر خاردار ، 

Zanthoxylum clava-herculis

2. گیاه فاخره چه طعمی دارد؟

طعم گیاه فاخره تند، مرکباتی و کمی خنک است. طعم آن شبیه به فلفل سچوان است، اما کمی تندتر و گس‌تر است.

3. آیا گیاه فاخره برای سلامتی مفید است؟

بله، گیاه فاخره دارای خواص مفید متعددی برای سلامتی است، از جمله: ضد درد ، ضد التهاب ، ضد باکتری ، ضد قارچ ، کمک به هضم غذا و تقویت سیستم ایمنی بدن

4. چه عوارضی جانبی برای گیاه فاخره وجود دارد؟

مصرف گیاه فاخره در حد اعتدال بعید است که عوارض جانبی ایجاد کند. با این حال، مصرف بیش از حد آن ممکن است منجر به اسهال، خواب‌آلودگی، آریتمی (نامنظمی ضربان قلب) و مشکلات عصبی-عضلانی شود.

5. چه کسانی باید از مصرف گیاه فاخره اجتناب کنند؟

کودکان ، زنان باردار یا شیرده و افراد مبتلا به مشکلات گوارشی

6. چگونه می‌توان از گیاه فاخره استفاده کرد؟

می‌توان از گیاه فاخره به روش‌های مختلفی از جمله موارد زیر استفاده کرد: جویدن پوست گیاه ، دم کردن چای با پوست یا برگ گیاه ، استفاده از پودر گیاه به عنوان چاشنی و مصرف مکمل‌های گیاه فاخره

7. بهترین روش مصرف گیاه فاخره کدام است؟

بهترین روش مصرف گیاه فاخره به نیازها و ترجیحات شما بستگی دارد. اگر به دنبال تسکین درد یا التهاب هستید، می‌توانید از مکمل‌های گیاه فاخره استفاده کنید. اگر به دنبال طعم و مزه گیاه فاخره هستید، می‌توانید از آن به عنوان چاشنی در غذاها استفاده کنید.

8. گیاه فاخره را از کجا می‌توان تهیه کرد؟

می‌توان گیاه فاخره را از فروشگاه‌های مواد غذایی آسیایی، فروشگاه‌های گیاهان دارویی و به صورت آنلاین تهیه کرد.

9. هنگام خرید گیاه فاخره به چه نکاتی باید توجه کرد؟

گیاه فاخره را از یک منبع معتبر خریداری کنید.

مطمئن شوید که گیاه فاخره تازه و عاری از هرگونه آلودگی باشد.

قبل از مصرف گیاه فاخره با یک پزشک متخصص مراقبت‌های بهداشتی مشورت کنید.

نتیجه‌گیری

پوست و توت‌های گیاه فاخره مدت‌هاست که به عنوان داروهای طبیعی مورد استفاده قرار می‌گیرند. تحقیقات علمی امروزی چندین مورد از این کاربردهای سنتی را تایید می‌کند، از جمله کمک به درمان مشکلات گوارشی مانند اسهال و همچنین تسکین درد و التهاب.

شما می‌توانید مکمل‌های گیاه فاخره را به اشکال مختلف، از جمله پوست کامل، پودر پوست، قرص و عصاره‌های مایع پیدا کنید.

اگر علاقه‌مند به افزودن گیاه فاخره به برنامه‌ی روتین خود هستید، بهتر است قبل از مصرف با یک پزشک متخصص مراقبت‌های بهداشتی مشورت کنید تا در مورد موارد مصرف احتمالی و عوارض آن صحبت کنید.

گردآوری: بخش سلامت بیتوته