بازگشت اردوغان
- مجموعه: اخبار بین الملل
- تاریخ انتشار : یکشنبه, 27 تیر 1395 07:27
هاله‌اي از ابهام؛ بهترين مصداق براي اتفاق‌هاي ٤٨ ساعت اخير در تركيه همين تركيب است. بيش از ١٩٠ نفر كشته شدند و آمار لحظه‌اي مي‌گويد كه قريب به ٢ هزار نفر هم زخمي شده‌اند. شب غوغا، قطار ترمز بريده تحولات، رژه تانك‌ها در خيابان‌هاي استانبول، هليكوپترهاي جنگي در آسمان و رييس‌جمهوري كه در ساعات اوليه كسي نمي‌دانست كجاست.
بخشي از نظاميان در تركيه تصميم گرفتند پنجمين كودتا در چنددهه اخير را رقم بزنند و تنها چندساعت پس از حضور نظاميان در خيابان‌هاي استانبول بود كه خبرآمد: دولت اردوغان در ١٦ جولاي ٢٠١٦ تمام شد. رجب طيب اردوغان از محلي كه معلوم نبود كجاست با استفاده از تلفن همراه و تماسي تصويري اعلام كرد كه كنارزدني نيست و به پايتخت بازمي‌گردد. اردوغان از مردم خواست كه براي نمايش دموكراسي به خيابان بيايند. آمدند و خون دادند تا شايد يك بار براي هميشه به يونيفرم پوش‌هاي هموطن خود بگويند كه روزگار تغيير قدرت با رژه گذشته است. همه‌چيز از ساعت ١١ شب شنبه آغاز شد. شورش بدنهاي از نظامي‌ها در داخل ارتش صورت گرفت، فرمانده كل ارتش به گروگان گرفته و بازي آغاز شد. سربازان آمدند و مهم‌ترين گذرگاه‌هاي استانبول را با تانك‌هاي خود فرش كردند. مجري شبكه‌هاي خبري در حالي كه ترس در چشم‌هايشان بود و ترديد در اداي كلمات‌شان مقابل دوربين برنامه‌هاي خبري زنده مجبور به تكرار جملاتي مشابه شدند: دولت سياسي مشروعيت خود را از دست داده است و بايد برود. گزارش‌هاي اوليه حاكي از اين بود كه صداي رگبار مسلسل اطراف پارلمان تركيه را در بر گرفته است.
رهبران كودتا دست به قلم شدند. بيانيه‌اي صادر شد: «نيروهاي نظامي تركيه كنترل كل دولت را در دست دارند، قانون اساسي بازنويسي خواهد شد، حقوق بشر و آزادي‌هاي مدني احيا خواهد شد، قانون حرف اول را خواهد زد و امنيت از دست رفته احيا مي‌شود.» رييس‌جمهور كجاست ؟ بازار شايعه داغ شد، عده‌اي از انتقال او به ايران سخن گفتند و برخي ادعا كردند در راه آلمان است. گفته مي‌شد كه اخرين بار در هتلي در مارماريس در حال گذران تعطيلات ديده شده است. بازار شايعات داغ بود كه اردوغان با استفاده از اسكايپ و يك گوشي ساده تلفن همراه با مردم سخن گفت. اعلام كرد كه هنوز رييس كشور است و از مردم خواست به خيابان‌ها بيايند.
ميدان‌هاي اصلي و فرودگاه را به تصرف خود درآورند و با شورش اقليت‌ها در ارتش مبارزه كنند. «هيچ قدرتي بالاتر از قدرت مردم نيست.» شاه كليد سخنان چند دقيقه‌اي اردوغان همين بود. پخش اين تصاوير با واكنش‌هاي متفاوتي در فضاي مجازي و رسانه‌هاي آنلاين همراه شد: عده‌اي اردوغان را رهبر سابقي خواندند كه اكنون از سر ناچاري بايد در گوشه‌اي نامعلوم با اسكايپ با مردم كشورش سخن بگويد و قدرت خود را از دست رفته بخواند. در طيف مقابل هم عده‌اي شجاعت وي براي تن ندادن به كودتا را ستودند. عبدالله گل رييس‌جمهور سابق هم به صراحت اعلام كرد كه بدنه اصلي ارتش تركيه نمي‌تواند پشت سر اين اتفاق باشد.
شايد بيشترين موضعگيري‌ها و واكنش‌ها را بينالي ييلدريم نخست وزير تركيه در ساعات اوليه داشت. وي به صراحت تاكيد كرد كه تلاش‌هايي براي گرفتن زمام امور در آنكارا هم صورت گرفته است و نيروهاي امنيتي به سرعت دست به كار خواهند شد. كودتاچيان خود را شوراي صلح تركيه ناميدند و زمام امور در تلويزيون ملي را هم در اختيار گرفتند. جامعه جهاني هنوز در شوك و ترديد نسبت به جنس واكنش خود بود كه مردم استانبول تصميم گرفتند بازي بخشي از نظاميان وابسته به ارتش خود را متوقف كنند. در ساعات اوليه گفته شد كه حاميان اردوغان به خيابان‌ها آمده‌اند. اما جمعيتي كه آمدند را نمي‌توان تنها مدافعان رجب طيب اردوغان خواند.
همه آمده بودند از مردان و زناني كه خواهان اصلاحات در شيوه زمامداري اردوغان هستند و چه هواداراني كه در انتخابات‌هاي اخير با وجود همه كاستي‌ها و انتقادها باز هم راي خود را به نام اردوغان به سبد انداختند. مردم كه آمدند اردوغان هم تصميم گرفت به استانبول بازگردد. بامداد شنبه بود كه اردوغان به فرودگاه رسيد. خبرهاي اوليه حاكي از اين بود كه جمعيتي حدود ١٠ هزار نفر براي تضمين بازگشت ايمن اردوغان به استانبول در فرودگاه تجمع كرده‌اند. نه هيچ هواپيمايي به استانبول آمد نه هيچ هواپيمايي از استانبول بلند شد. آسمان شهر در قرق دولت و كودتاچيان بود. مردم تركيه در خيابان‌ها سنگ تمام گذاشتند. گروهي از تانك‌ها بالا رفتند و اختيار آنها را در دست گرفتند. يك نفر مقابل تانكي دراز كشيد و تصويرش در جهان دست به دست چرخيد.
سياستمداران از اتحاديه اروپا تا رهبران كشورهاي منطقه و البته امريكا در نخستين ساعات تا پيش از به خيابان آمدن جمعيت قابل توجهي از مردم ترجيح دادند فاصله خود را با فضا حفظ كنند و تنها بر برقراري آرامش و امنيت و ثبات تاكيد كرده و از برهم خوردن اين مولفه‌ها ابراز نگراني كنند. ترك‌ها كه در يك سال اخير بارها و بارها در نتيجه حملات تروريستي يا اختلاف‌هاي داخلي زخمي شده‌اند اين‌بار منتظر توييت وزير امور خارجه امريكا يا بيانيه اتحاديه اروپا يا تصميم‌گيري ناتو كه تركيه عضو آن است، نشدند. مردم تصميم گرفتند، آمدند، كشته دادند و اين‌بار در تحقق هدف يك منظور مدنظر بود: ترجيح دموكراسي بر كودتاي نظامي حتي اگر نتيجه اين كودتا آزادي بيشتر باشد يا دولتي بهتر. از صندوق راي خبري نبود اما مردم تركيه براي حفظ نتيجه انتخابات آمدند. حتي كساني كه دل خونيني از سياست‌هاي اردوغان داشتند هم آمدند تا نشان دهند كه سيستم سياسي سالم مي‌خواهند. جت‌هاي جنگي به كمك دولت آمدند.
هليكوپترهايي كه به خدمت كودتاچيان در آمده بود منهدم شدند. ساعت هشت و نيم صبح بود كه فرمانده ارتش در يك عمليات ضربتي از پايگاه هوايي در حاشيه آنكارا آزاد شد. از همان ساعت وي مسووليت پايان دادن به كودتا را بر عهده گرفت. كمال قليچداراوغلو، رهبر حزب مردم جمهوريخواه، دولت باغچلي، رهبر جنبش ملي‌گرا و صلاح‌الدين دميرتاش، رهبر حزب دموكراتيك خلق كه رهبران احزاب اپوزيسيون تركيه محسوب مي‌شوند نيز كودتا را محكوم كردند، بيانيه‌هاي اين افراد بود كه تمام مردم تركيه را نه براي دفاع از شخص اردوغان كه براي دفاع از دموكراسي به خيابان‌ها آورد.
تركيه، تركيه قديم نيست
اردوغان با اعتماد به نفس بازگشت. مخالفان كودتا احاطه‌اش كرده‌اند. عصبانيت در چهره اردوغان هويدا بود اما از ترس خبري نبود.
اين‌بار اردوغان كه مردم را با اسكايپ به خيابان‌ها آورده بود مقابل دوربين با مردم سخن گفت: دست در دست ملت ترك به جنايتكاران درس عبرت خواهيم داد. كودتاگران با هر گرايش و وابستگي با پاسخ مناسب روبه رو خواهند شد. كودتاگران وحدت كشور را هدف قرار دادند. برخي در ارتش تركيه از پنسيلوانيا - محل سكونت فتح‌الله گولن- دستور گرفته‌اند. اين كودتا نشان داد كه سازمان گولن تروريستي است. گروهي كوچك از نظاميان مردم را هدف قرار دادند و نيروهاي مسلح تركيه با كمك نيروهاي پليس توانستند بر آنها مسلط شوند و اين كساني كه اين اقدام خائنانه را انجام دادند بهاي كار خود را خواهند پرداخت. دولت تركيه هوشيارانه با پشتيباني مردم به كار خودش ادامه مي‌دهد و ما بار ديگر با دولت قانوني و شرعي خود به كار خود ادامه مي‌دهيم.
اين يك مساله‌اي بود كه باعث شد نيروهاي مسلح تركيه دست به دست هم دهند و كنترل را در دست بگيرند. اين اقدام پيش از نشست نظامي كشور انجام شد و اين سوال را ايجاد كرد كه چرا اكنون اين مساله بايد رخ دهد اما گويا عاملان نمي‌دانستند كه تركيه، تركيه قديم نيست و آنها هر كاري انجام دهند نمي‌توانند به اهداف خود دست پيدا كنند. ما اكنون در فرودگاه آتاتورك هستيم و تنها در مدت كوتاهي اين اتفاقات رخ داد. ما تنها مدت كوتاهي شاهد حملات اين گروه و كنترل آنها بر فرودگاه بوديم. اكنون با وجود اينكه زماني از حملات داعش نمي‌گذرد شاهد قدرت موازي هستيم كه با اقدامات نظامي تلاش مي‌كند به اهداف خود برسد. اما ما اين اجازه را نخواهيم داد.
اردوغان خطاب به ارتش و روساي سه‌گانه قواي نظامي گفت: من به شما اعتماد دارم. شما از جان مردم دفاع مي‌كنيد. برخي از نظامياني كه اين كار را انجام داده‌اند خائنند. اين افسران دون‌پايه در ارتش تركيه جايي ندارند. ارتش تركيه از ملت تركيه دفاع مي‌كند و شما در كنار ملت هستيد و از مردم حمايت مي‌كنيد و ملت تركيه به شما افتخار مي‌كند. ارتش تركيه، ارتشي پاك و شفاف است. به شما مي‌گويم كه ما به شما افتخار مي‌كنيم و نيروهاي مسلح كار خود را مثل گذشته انجام خواهد داد. همانطور كه تركيه را از سازمان‌هاي تروريستي پاك‌سازي كرده‌اند. شما مورد حمايت ملت تركيه هستيد و پيروز خواهيد شد.
برخي نمي‌خواهند تركيه متحد باشد. اما به اهداف خود نمي‌رسند و اين گروه كوچك با ملت تركيه مي‌جنگند و ما با قدرت به كار خود ادامه مي‌دهيم و وزراي دولت، در كابينه حاضر خواهند شد و اينگونه نيست كه شورشيان مي‌خواهند. ما در اينجا حضور داريم و مردم در حمايت از دولت حاضر شده‌اند. مقامات ترك از جمله نخست وزير و رييس‌جمهور در بين مردم حاضر خواهند شد و قدردان شما مردم تركيه خواهند بود. ملت تركيه، ملت هوشيار و متحدي است و هرگز از خواسته‌هاي خود عقب‌نشيني نمي‌كند. مردم تركيه به حضور هوشيارانه خود در خيابان‌ها ادامه خواهند داد و تا زماني كه سربازان به پادگان‌ها بازگردند آنها از خيابان‌ها خارج نخواهند شد. همه‌چيز آشكار خواهد شد كه چه كساني در اين شورش دست داشتند.
سربازان تسليم شدند
سخنان اردوغان در حالي در فرودگاه استانبول ادامه داشت كه مديريت تحولات ميداني در خيابان‌هاي استانبول و آنكارا با مردم بود. مردم با ايستادن در برابر كودتاچيان هزينه ادامه اين كودتا را براي آنها بالا بردند. تداوم كودتا تنها با يك مسير ميسر بود: عبور از روي مردم با تانك. صبح بعد از كودتا، استانبول هنوز در شوك بود. شبكه‌هاي مهم بين‌المللي تصويرهاي زنده از استانبول را نشان مي‌دادند. سربازاني كه دست‌هاي‌شان را بالا برده‌اند، سلاح‌ها را روي زمين گذاشته‌اند، با ترس و لرز به سمت جمعيت مي‌آيند. سربازاني كه چندساعت پيش به آنها دستور داده شد به خيابان‌ها بروند براي ارتقاي دموكراسي و حالا بازداشت مي‌شوند به اتهام نقض دموكراسي.
مردم چنددسته‌اند با عكس العمل‌هاي متفاوت به كودتا. عده‌اي تنها اسلحه نظاميان را جمع مي‌كنند و آنها را در سكوت به ماشين‌هاي مخصوص انتقال‌شان مي‌رسانند. عده‌اي آنها را روي پل‌هايي كه تا چندساعت پيش ميزبان تانك‌هاي كودتاچيان بود رديف مي‌كنند و با شلاق بر تن آنها مي‌كوبند. عده‌اي تلاش مي‌كنند خود را سپر ضربه‌هاي هموطنان كنند تا سربازها كمتر آسيب ببينند. تصاوير كلاه‌هاي سربازي روي زمين، صورت‌هاي خونين سربازان، بدنهاي در خون معترضان، اردوغان كه فرياد مي‌كشد وحدت ما را هدف گرفته‌ايد و تركيه‌اي كه از اين پس هرگز مانند صبح ١٦ جولاي نخواهد بود. تحليلگران مي‌گويند كه مردم تركيه يك بار در چند دهه به خيابان‌ها آمدند اما نسخه كودتاي نظامي براي هميشه در تركيه بسته شد. آن سوي ميدان تحليل‌هاي جدي‌تري وجود دارد كه مي‌گويد اين كودتاي هرچند ناموفق، تركيه را كه عضوي از ناتو است ضعيف كرده است.
تركيه‌اي را كه متحد امريكا در منطقه است. تركيه‌اي كه ميان اتحاديه اروپا و بحران در سوريه قرار گرفته است. تركيه‌اي كه شهروندانش بارها و بارها قرباني حملات تروريستي داعش شده‌اند و همان تركيه‌اي كه كردها و ترك‌هاي آن با هم سرسازگاري ندارند. اردوغان يك بار در سال ٢٠١٣ مردان و زناني را كه مي‌گفتند آزادي بيشتر سياسي و اجتماعي مي‌خواهند سركوب كرد و حالا شايد يكي از همان‌ها مقابل تانكي دراز كشيد و نگذاشت اردوغان هرگز به وطن بازنگردد. تركيه به راحتي ارام نخواهد گرفت. كودتاچي‌ها بازداشت شدند، دولت آرام آرام كنترل امور را در دست مي‌گيرد و تركيه شايد هيچگاه شامگاه شنبه‌اي را فراموش نكند كه مردمانش مصداق اين شعر ناظم حكمت، شاعر خوش آوازه ترك بودند: سرزمينم را دوست مي‌دارم/ بر چنارهايش تاب خورده‌ام، در زندان‌هايش خفته‌ام/ هيچ چيز مانند ترانه‌ها و تنباكوي سرزمينم/ دلتنگي‌ام را كم‌رنگ نمي‌كند
اردوغان طلبكار است يا بدهكار؟
از نخستين ساعات به راه افتادن كودتا در استانبول، رجب طيب اردوغان با محمد مرسي، رييس‌جمهور بركنار شده مصر در نتيجه كودتاي نظامي‌ها مقايسه شد. وال استريت ژورنال در اين خصوص مي‌نويسد: زماني كه سه سال پيش، ارتش كودتايي را عليه دولت دموكرات و برآمده از انتخابات مصر برگزار كرد، جمعيت قابل توجهي در خيابان‌ها و بسياري از چهره‌هاي اپوزيسيون ليبرال در مصر از كودتاچيان حمايت كردند. آنجا مصر بود و بركناري محمد مرسي در عين حالي كه به نوعي با قدرت نرم بود اما خونين هم بود.
از همان زمان زنگ‌هاي خطر براي اردوغان به صدا درآمد و با توجه به اينكه مرسي متحد همفكر سياسي او بود وي بسيار نگران تكرار سناريو مشابهي براي خود بود. اما شنبه استانبول و آنكارا با آن روزهاي قاهره تفاوت بسيار داشت. عكس‌العمل مردم كاملا متفاوت بود. اعلام حكومت نظامي شده بود اما مردم به خيابان‌ها آمدند. تمام گروه‌هاي اپوزيسيون حتي آنها كه اردوغان زماني آنها را توطئه چين يا تروريست خوانده بود براي ادامه دموكراتيك دولت در تركيه به خيابان‌ها آمدند. در پايان روز، اين مخالفان متعدد كودتا بودند كه با كمك شبكه‌هاي اجتماعي با هم قرار گذاشتند و مانع از كودتايي شدند كه قرار بود اردوغان را به حاشيه براند.
اردوغان هراندازه هم كه مورد نظر همه مردم تركيه نباشد اما باز هم رييس‌جمهوري برآمده از انتخاباتي است كه دو سال پيش برگزار شد و گزينه بهتري از ديكتاتوري نظامي است. در مصر دقيقا برعكس اين اتفاق رخ داد. اردوغان از زمان كودتا در مصر و روي كار آمدن ژنرال السيسي هيچگاه دولت وي را به رسميت نشناخت و مدام به هموطنان خود يادآوري مي‌كرد كه وضع مصر بعد از كودتا حتي بدتر از روزهاي حضور حسني مبارك در قدرت است. استانبول شامگاه شنبه به قاهره آن روزها بسيار شبيه است. برخي از معترضاني كه به خيابان‌هاي استانبول آمده بودند چهارانگشت خود را به شيوه حاميان اخوان در مصر كه مخالف كودتاي مرسي بودند به سمت آسمان گرفته بودند.
اين چهارانگشت براي ترك‌ها تصوير بيگانه‌اي نبودند چرا كه پس از كودتا عليه مرسي در آگوست ٢٠١٣ در مصر به دستور اردوغان، تصاوير مقاومت اخوان در برابر ارتش در كوچه و خيابان‌هاي استانلول و آنكارا تا چندماه آويزان بود. اردوغان مزيت‌هاي بسياري به نسبت محمد مرسي داشت. وي يك دهه در قدرت بود و البته يك دهه‌اي كه با موفقيت‌هاي بسياري همراه بود و به رشد سياسي و اقتصادي طبقه متوسط در تركيه كمك بسيار كرد. همين مسائل بود كه باعث شد وي در انتخابات پارلماني سال گذشته هم اكثريت را در اختيار بگيرد. اردوغان از همان سال ٢٠٠٣ كه به روي كار آمده است تمام تلاش خود را به كار گرفت تا قرباني كودتا نشود. اردوغان از تكرار خاطره نجم‌الدين اربكان براي خود به‌شدت واهمه داشت.
برخلاف كودتاهاي گذشته در تركيه اين‌بار مخالفان نظامي‌ها نتوانستند كانال‌هاي ارتباطي دولت با ملت را به شكل كامل قطع كنند و اردوغان در بهترين زمان ممكن با مردم سخن گفت و از آنها خواست به خيابان‌ها بيايند. اشتباه نظامي‌هاي كودتاچي اين بود كه تنها اردوغان را هدف قرار ندادند بلكه به سمت پارلمان هم حمله كردند و همين اقدام تير خلاص به ترديد بسياري از ترك‌ها بود. ارتشي‌هاي مخالف زماني به پارلمان رسيدند كه نمايندگان تمام احزاب رسمي از جمله مخالفان اردوغان در پارلمان بودند. يكي از تبعات احتمالي كودتا و دستگيري‌هاي گسترده در ارتش تركيه مي‌تواند كاستن از تمركز نيروهاي امنيتي و ارتش تركيه بر پرونده‌هاي منطقه‌اي چون سوريه و عراق و همچنين كاهش مبارزه نظامي با كردهاي تركيه باشد. سوال اصلي اين است كه از اين پس اردوغان با مخالفان سياسي خود چه مي‌كند؟ مخالفاني كه به وقت عسرت به كمك آقاي رييس‌جمهور آمدند.
مخالفان درست در روزهايي اردوغان را مديون خود كردند كه وي به دنبال اصلاحات در قانون اساسي، به حاشيه بردن بيشتر كردها و افزودن بر بازوي اجرايي خود بود. اردوغان دو راه دارد: يا از فرصت به دست آمده و قدرت در اختيار استفاده كند و طرح‌هاي پيشين براي انحصار بيشتر قدرت را پيش ببرد يا اين كودتا و حوادث آن را به پلي براي نزديك شدن بيشتر به مخالفان و تعامل با آنها تبديل كند. ٤٨ ساعت از آغاز بحران گذشته اما رييس‌جمهور تركيه هنوز نشانه‌اي قوي كه حكايت از انتخاب مسير جديد را داشته باشد از خود بروز نداده است. البته كسي حسن سابقه‌اي از اردوغان در پل‌سازي در جامعه چندتكه تركيه را ندارد. پرسش همچنان همان است؛ آيا اين كودتا اردوغان را تغيير داد؟
اخباربین الملل - اعتماد/سارا معصومي
