قانون اساسی چه می گوید؟

مجموعه: اخبار سیاسی و اجتماعی

تاریخ انتشار : چهارشنبه, 27 مرداد 1395 08:13

استقرار جنگنده های بمب افکن روسی در همدان برای عملیات نظامی علیه داعش در سوریه؛
قانون اساسی چه می گوید؟

روز گذشته خبر مهمی دررسانه های داخلی و خارجی منتشر شد. استقرار جنگنده های روسی در پایگاه هوایی نوژه همدان برای عملیات نظامی علیه گروه های تروریستی داعش و النصره در سوریه. استقرار نیروهای نظامی یک کشور در خاک ایران بعد از انقلاب اسلامی برای اولین بار است که صورت می گیرد. پیش از این شاید نزدیک ترین خاطره حضور نظامی بیگانگان در خاک کشور که البته به شکل اشغال نظامی ایران بود از سوی قوای متفقین به بهانه حضور نیروهای آلمانی با وجود اعلام بی طرفی ایران باشد. و پیش از آن هم می توان به تقسیم ایران میان روسیه تزاری و بریتانیا در طی سالهای 1907 – 1915 اشاره کرد.

اما بعد از انقلاب اسلامی و تدوین قانون اساسی بر پایه های اصل نه شرقی و نه غربی و حساسیت روی این موضوع شاهد چنین چیزی نبوده ایم. حالا بر اساس اصول قانون اساسی به ویژه اصل های 77، 146 و 176 جای این شک و شبهه باقی می ماند که آیا حضور جنگنده های نظامی روسی در خاک کشور قانونی است یا نه؟

اصل 77 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران می گوید
« عهدنامه‏ها، مقاوله‏نامه‏ها، قراردادها و موافقت‏نامه‏‏های بین‏المللی باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد.» و اصل 146 قانون اساسی اینچنین بیان می کند: « استقرار هر گونه پایگاه نظامی خارجی در کشور هر چند به عنوان استفاده‏های صلح‏آمیز باشد ممنوع است.» علاوه بر این در اصل 176 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده است: « به منظور تامین منافع ملی و پاسداری از انقلاب اسلامی و تمامیت ارضی و حاکمیت ملی شورای عالی امنیت ملی به ریاست رییس جمهور، با وظایف زیر تشکیل می‌گرد. 1. تعیین سیاستهای دفاعی - امنیتی کشور در محدوده سیاستهای کلی تعیین شده از طرف مقام رهبری.2. هماهنگ نمودن فعالیت‏های سیاسی، اطلاعاتی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در ارتباط با تدابیر کلی دفاعی - امنیتی.3. بهره‏گیری از امکانات مادی و معنوی کشور برای مقابله با تهدیدهای داخلی و خارجی.» در واقع راجع به حضور جنگنده های روسی در خاک کشور به بند یا وظیفه سوم از وظایف شورای عالی امنیت ملی یعنی بهره گیری از امکانات مادی و معنوی کشور برای مقابله با تهدیدهای داخلی و خارجی نیز می توان استناد کرد. علاوه بر این اصل کلی نه شرقی و نه غربی که در خمیرمایه بسیاری از اصول قانون اساسی ایران را تشکیل داده نیز به صورت یک کلیت یا حکم انتزاحی که به صورت موردی در بسیاری از اصول قانون اساسی جمهوری اسلامی سایه افکنده نیز می تواند در این استدلال کمک کند.

استقرار جنگنده های روسی در همدان
به گزارش فارس« وزارت دفاع روسیه روز سه‌شنبه استقرار بمب‌افکن‌های این کشور در ایران را تائید و اعلام کرد که این هواپیماها برای حمله به مواضع داعش در سوریه به کار گرفته می‌شوند. مقامات وزارت خارجه روسیه نیز این خبر را رسما تایید کردند که تعدادی هواپیمای جنگی به ایران اعزام و در پایگاه هوایی نوژه همدان مستقر کردند.

بر اساس این گزارش، بنا بر اعلام وزارت دفاع روسیه، تهران و مسکو توافقنامه‌ای را امضا کرده‌اند که به روس‌ها اجازه می‌دهد بمب‌افکن‌های راهبردی خود را در پایگاه شکاری «نوژه» همدان مستقر کند. به نوشته وبگاه شبکه «راشاتودی» روسیه همچنین اعلام کرده بمب‌افکن‌هایی که در ایران مستقر شده‌اند، تاکنون چند بار مواضع تروریست‌ها را در سوریه هدف حملات هوایی قرار داده‌اند. علاوه بر بمب‌افکن‌های دوربرد استراتژیک Tu-22، جنگنده-بمب‌افکن‌های پیشرفته سوخو-34 هم در پایگاه هوایی همدان مستقر شده‌اند.

این جنگنده‌ها روز گذشته مواضع داعش و النصره در حلب، دیرالزور و ادلب را هدف قرار داده‌اند. طبق توافق روسیه با ایران برای استفاده از پایگاه نوژه جهت عملیات در سوریه، زمان پرواز جنگنده‌ها و بمب‌افکن‌های این کشور تا 60 درصد کاهش یافته که هم از هزینه‌ی حملات ضد داعش کاسته و هم بر دقت این حملات می‌افزاید. بر این اساس، فاصله پروازی از فرودگاه نظامی «مُدزُک» در جنوب روسیه تا شهر «تدمر» در سوریه حدود 2150 کیلومتر است. که این فاصله از پایگاه نوژه به 900 کیلومتر کاهش می‌یابد. دلیل این امر، مناسب نبودن پایگاه هوایی «حمیمیم» در «لاذقیه» برای فرود چنین بمب‌افکن‌هایی اعلام شده است. بمب‌افکن‌های TU-22M3 یکی از بزرگترین هواپیماهای جنگی در نوع خودش است. هنوز تعداد این هواپیماهای جنگی اعلام نشده و مقامات ایران نیز واکنشی نشان نداده‌اند.»

موافقت یا تایید ضمنی دبیر عالی شورای امنیت ملی با حضور جنگنده های روسی
البته به نظر می رسد دبیر عالی شورای امنیت ملی چنین خبری را به صورت ضمنی تایید کرده است اما به طور صریح در مورد توافق نامه امنیتی – نظامی اظهار نظر نکرد.

به گزارش ایرنا « دبیر شورای عالی امنیت ملی در واکنش به انتشار برخی خبرها مبنی بر استفاده روسیه از فضا و امکانات ایران برای حمله به تروریست‌ها در سوریه گفت: «همکاری‌های تهران - مسکو برای مبارزه با تروریسم در سوریه راهبردی است و ما در این زمینه تبادل ظرفیت و امکانات داریم. وی خاطر نشان کرد: با همکاری های سازنده و گسترده میان ایران، روسیه، سوریه و جبهه مقاومت شرایط برای تروریست ها بسیار دشوار شده و این روند با آغاز عملیات جدید و گسترده تا نابودی کامل آن ها ادامه خواهد داشت.» علاوه بر این ایسنا نوشت: «ویکتور اوزروف رئیس کمیته دفاعی مجلس اعلای روسیه گفت:‌ نمایندگان روس آماده‌اند تا طرح قراردادی با ایران برای استقرار ناوگان هوایی روسیه در پایگاه هوایی همدان را تصویب کنند. این مقام روس افزود: همانند آنچه با سوریه برای استقرار ناوگان هوایی‌مان توافق کردیم انعقاد یک قرارداد با ایران نیز احتمالا ضروری است. من فکر می‌کنم که شورای فدراسیون آمادگی اتخاذ این تصمیم را دارد.»

اصل 77 قانون اساسی و جایگاه مجلس در توافق نامه ها
اکنون این ابهام پیش می آید که وزارت دفاع روسیه از توافقنامه ای میان ایران و روسیه در این زمینه خبر داد که باید طبق اصل 77 از تصویب مجلس شورای اسلامی می گذشت. همانطور که گفتیم . اصل 77 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران می گوید « عهدنامه‏ها، مقاوله‏نامه‏ها، قراردادها و موافقت‏نامه‏‏های بین‏المللی باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد.» اما در همین زمینه با حشمت الله فلاحت پیشه نماینده مردم اسلام آباد و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم صحبت کردیم.

اینکه آیا توافق نامه ای نظامی- امنیتی میان دو کشور به مجلس اعطا شده است؟ این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس اظهار کرد: «قرارداد و توافق نامه نظامی به طور رسمی میان دو کشور شکل نگرفته و بعید می دانم پاراف شده باشد و چنین چیزی به مجلس تحویل داده نشده است، بنابراین قراردادی هم بسته نشده است . اما احتمالا همکاری نظامی – امنیتی میان دو کشور برقرار است و ایران هم می تواند مانند روسیه از خاک روسیه استفاده این چنینی ببرد.» اما به نظر می رسد و با توجه به گزارشی که ایسنا نوشت و البته با توجه به گزارش فارس پارلمان روسیه و نمایندگان آنها از قرارداد نظامی برای ایجاد پایگاه نظامی در ایران صحبت می کنند. این شبهه باقی می ماند که اگر توافق شده چرا به تصویب مجلس نرسیده، اگر نشده چرا جنگنده های روسی در خاک حضور دارند و اگر توافق شده و جنگنده ها بر اساس آن حضور دارند جایگاه مجلس شورای اسلامی کجاست.

اصل 146 قانون اساسی و ممنوعیت استقرار پایگاه نظامی خارجی در کشور
شبهه بعدی که پیش می آید بر اساس اصل 146 قانون اساسی است. یعنی « استقرار هر گونه پایگاه نظامی خارجی در کشور هر چند به عنوان استفاده‏های صلح‏آمیز باشد ممنوع است» البته اینکه حضور جنگنده های روسی در پایگاه هوایی نوژه همدان را استقرار پایگاه نظامی تفسیر کرد جای بحث دارد، چرا که این حضور می تواند به صورت موقت و بر حسب شرایط حساس فعلی انجام شده باشد.

حشمت الله فلاحت عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم در همین زمینه به «ابتکار» گفت: «باید ملاحظه کنیم که پایگاه نظامی روسی در وهله اول در ایران مستقر نشده است و در وهله بعدی در اینجا همکاری امنیتی – نظامی میان ایران و روسیه علیه گروه های تروریستی و داعش و دیگر تهدیدات خارجی در جریان است که این بصورت متقابل وجود دارد و اگر دو طرف بتوانند از امکانات و توانایی های مادی و معنوی یکدیگر برای مقابله با تهدیدات خارجی استفاده کنند ما باید از چنین همکاری هایی استقبال کنیم. بنابراین شکل گیری تفاهم نامه های متقابل بویژه در حوزه امنیتی می تواند در این شرایط سود مند باشد.» اما با وجود این پاسخ چنین به نظر می رسد که حضور جنگنده های روسی در خاک کشور بر اساس اصل 146 با ابهام مواجه است.

چون می توان پذیرفت که بر اساس اظهارات نماینده مجلس شورای اسلامی ایران پایگاه نظامی روسیه در ایران مستقر نشده است و اصل 146 از استقرار پایگاه نظامی سخن گفته اما ابهام اینجا شکل می گیرد این اصل در مورد حضور موقت نیروهای نظامی کشوری ثالث در خاک ایران پیش بینی های لازم را نکرده است. چرا که در هر صورت نیروی نظامی کشوری دیگر ولو برای استفاده در راستای اهداف ما و سرکوب تروریست ها در خاک ما حضور یافته و این یا نیازمند روشن تر شدن اصل 146 است یا نیازمند افزودن تبصره است.

اصل 176 و توجیه حضور جنگنده های روسی در همدان
البته بر اساس اصل 176 یعنی بند یا وظیفه سوم «بهره‏گیری از امکانات مادی و معنوی کشور برای مقابله با تهدیدهای داخلی و خارجی.» که بر عهده شورای عالی امنیت ملی است می توان گفت که ایران به این واسطه امکانات مادی و معنوی اش را برای مبارزه با تهدید گروه های تروریستی و داعش در اختیار روسیه قرار داده است. فلاحت پیشه در این زمینه می گوید: « ایران در این مرحله و شرایط حساس می تواند برای مبارزه و دفع خطر تروریسم با دیگر کشورها همکاری کند و از این حیث منع قانونی ندارد.» اما مسئله ای که اینجا پیش می آید بحث شعار قدیمی و اصل معروف نه شرقی و نه غربی است که روسیه یکی از مهمترین طرف های این شعار بود. آیا اکنون روسیه خود را از این اصل رهانیده است؟

اصل نه شرقی و نه غربی و حضور جدی روسیه در ایران
اس و اساس شکل گیری جمهوری اسلامی ایران و تدوین قانون اساسی کشور بر مبنای شعار « نه شرقی و نه غربی» شکل گرفته است. در هر اصل و بندی از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران می توان رد پای این اصل و رد هر گونه سلطه پذیری و هرگونه سطله جویی را مشاهده کرد. این اصل نیز در زمان دولت های مختلف بعد از انقلاب اسلامی مورد تاویل تفسیر و برداشت های مختلفی قرار گرفته است. و آنچه که امروز وجود دارد نیز فارغ از آن نیست. در آن زمان که در جنگ سرد به سر می بردیم و وجود دو ابرقدرت و غول جهانی که در تمام مناطق و کشورهای دنیا نفوذ و تاثیر داشتند شعار انقلاب اسلامی رد هر گونه همکاری با این دو ابرقدرت البته به معنای سلطه بر کشور بود.

چیزی که در قبل از آن بارها در قالب موازنه مثبت یا منفی مطرح می شد و نشان دهنده موقعیت ژئوپلیتیک ایران و ناگریزی از رقابت ابرقدرت ها بود. اما امروز وضعیت به گونه ای دیگر رقم خورده است. با فروپاشی شوروی و تاسیس جمهوری های استقلال یافته و تشکیل حکومت فدرالیسم روسیه گویا شرق معنای گذشته اش را از دست داد اما غرب یا به گونه ای بهتر آمریکا کماکان وجود دارد. ایران و آمریکا در خاورمیانه جدال ها و تعارض های مختلفی دارند و منافع آنها به هیچ وجه همسو نیست به خصوص این وجه را می توان در مساله سوریه دید. اما روسیه آن وجه شیطانی گذشته اش را از دست داده و اکنون بیش از بیش به ایران نزدیک شده است.

هر چند روسیه در مورد پرونده هسته ای بارها با رای دادن به تحریم ایران وفاداری اش را نشان داد اما در هر صورت همکاری راهبردی بعد از توافق هسته ای با ایران کشور به خصوص در حوزه نظامی امنیتی و بویژه در حوزه سوریه در جریان است. اکنون حضور جنگنده های روسی در پایگاه نیرو هوایی همدان را باید پایان سیاست و شعار نه شرقی بدانیم یا نه جای ابهام وجود دارد. حتی اگر نیروهای نظامی هوایی یا همان جنگنده های روسی به طور موقت در کشور حضور یافتند نشان از تغییری تاریخی در رابطه ایران و روسیه است.

در همین زمینه نماینده مردم اسلام آباد گفت: «اصل نه شرقی و نه غربی در قالب سیستم قدیم و رقابت بین ناتو و ورشو در جنگ سرد میان آمریکا و شوروی مطرح شد و اگر چنین همکاری هایی در جهت همسویی با هر کدام از طرفین بود ناقض قانون اساسی بود. اکنون نیز اگر چنین همکاری های به زیان منافع ملی باشد و باعث سلطه کشوری بیگانه شود مخالف قانون اساسی است. اکنون ما در شرایط حساس بین المللی و امنیتی قرار داریم و اجازه دهید که ما تحقیقاتمان را در این زمینه کامل کنیم.» آنچه که مشهود است روسیه جای ابرقدرت آمریکا در خاورمیانه را پر می کند. ایجاد پایگاه نظامی در کشورهای سوم از استراتژی ابرقدرت ها است. به تعداد پایگاه های نظامی آمریکا در کشورهای عرب خاورمیانه و ترکیه نگاهی بیاندازید. به پایگاه های نظامی آمریکا در شرق دور و اروپا توجه کنید.

اکنون در یکی از این مناطق روسیه عرض اندام کرده است. روسیه در لاذقیه سوریه پایگاه نظامی ایجاد کرده است و به بهانه منافع مشترک و همسویی از پایگاه هوایی ایران استفاده نظامی می کند. گویا در نظر دارد از پایگاه های نظامی ترکیه برای سرکوب داعش نیز بهره ببرد و گزینه عراق را نیز از نظر دور نمی دارد.

به نظر می رسد مجلس و پارلمان روسیه بیشتر در جریان ماجراست که اعلام می کند همانگونه که در روسیه پایگاه نظامی دارند نیازمند انعقاد قراردادی در همین زمینه با ایران هستند.

 اخبار  سیاسی -  ابتکار