احکام زکات حیوانات چیست؟

مجموعه: اصول و فروع دین

احکام زکات حیوانات چیست ؟

آشنایی با احکام زکات حیوانات:

زکات صدقه مقدر به اصل شرع می باشد. زکات عنوان بابى مستقل در فقه است که مباحث و مسائل آن به تفصیل در این باب آمده است.

زکات چیست؟

زکات در اصطلاح عبارت است از صدقه اى که به اصل شرع - و نه با نذر و قسم - واجب شده است. زکات به حقى واجب در مال که رسیدن آن به حدّ نصاب شرط وجوب آن است؛ صدقه اى که در اصل به نصاب تعلّق گرفته؛ قدر معین ثابت در مال یا در ذمه براى حصول پاکی و رشد آن و اخراج بعض مال براى زیادت و نمو باقى مانده آن نیز تعریف شده است. البته اختلاف در تعبیر ناشى از اختلاف در معناى شرعى زکات نیست؛ بلکه رویکرد همه تعریف هاى یاد شده کشف اجمالى معناى شرعى آن است.

زکات به نه چیز تعلّق می گیرد: شتر، گاو، گوسفند (انعام ثلاث)؛ طلا، نقره (نقدین)؛ جو، گندم، خرما و کشمش (غلّات اربع). در غیر این نه چیز زکات واجب نیست. از بعضى قدما وجوب زکات در محصول پیمانه‌اى زمین عشریه مانند گندم، جو، برنج، ذرت، عدس و سایر حبوبات و نیز زیتون به عمل آمده از زمین عشریه، همچنین روغن آن و نیز عسل به دست آمده از زمین عشریه نقل شده است.

به کدام حیوانات زکات تعلق می گیرد ؟

حيوانات (شتر، گاو و گوسفند) به آن ها زکات تعلق می گیرد.

مسأله : زكات شتر و گاو و گوسفند غير از شرط هايی كه گفته شد، دو شرط ديگر دارد:

اوّل: حيوان در تمام سال بيكار باشد و اگر در تمام سال يكی دو روز كاركرده باشد، زكات آن واجب است. ملاک تشخیص بیکار بودن نظر مردم و عرف است.

دوم : در تمام سال از علف بيابان بچرد، پس اگر تمام سال يا مقداری از آن را از علف چيده شده، يا از زراعتی كه ملک مالک يا ملک كس ديگر است بچرد زكات ندارد. ولی اگر در تمام سال يک روز يا دو روز از علف مالک بخورد، بنابر احتياط زكات آن واجب می باشد.

شرایط زکات حیوانات

برای زکات دام (شتر، گاو، گوسفند) چهار شرط وجود دارد:

۱. گذشتِ سال

۲. چریدن از علف بیابان نه علوفه چیده شده

۳. بی کار بودن حیوان در طول سال

۴. رسیدن به مقدار نصاب. نصاب اول شتر 5 نفر است که یک گوسفند زکات آن است. زکات اول گاو 30 رأس است که زکات آن یک گوساله دو ساله است. زکات اول گوسفند 40 رأس و زکات آن یک گوسفند است.

منظور از حیوانات سائمه چیست و آنان در فقه اسلامی چه ویژگی هایی دارند ؟

واژه «سائمه» از ریشه «سوم» به معنای دنبال چیزی رفتن است و به حیوانی که برای چریدن به هر سوی می رود و به آن علوفه داده نمی شود، «سائمه» می گویند.

یکی از شرایطی که برای تعلق گرفتن زکات به شتر، گاو و گوسفند بیان شده است، سائمه بودن آن حیوان در طول سال است؛ یعنی اگر آن حیوانات در طول سال و یا بیشتر ایام سال که عرفاً سائمه بودن بر آن صدق کند، به صحرا رفته و از علف صحرا تغذیه کنند، به آنها زکات تعلق می گیرد. دلیل این حکم، روایاتی است که در این زمینه وجود دارد، مانند:

«... إِنَّمَا الصَّدَقَةُ عَلَى السَّائِمَةِ الْمُرْسَلَةِ فِی مَرْجِهَا عَامَهَا الَّذِی یَقْتَنِیهَا فِیهِ الرَّجُلُ فَأَمَّا مَا سِوَى ذَلِکَ فَلَیْسَ فِیهِ شَیْ‏ءٌ ...»؛  صدقه (زکات) تنها بر حیوانات سائمه ای تعلق می گیرد که در طول سالی که صاحبشان آنها را نگهداری می کند، روانه صحرا شده و در آن جا بچرند و در غیر این صورت، زکاتی به آنها تعلق نخواهد گرفت.

بر این اساس، اگر حیوانات در بیشتر ایام سال و یا نصف آن، برای تغذیه به صحرا نروند، بلکه به صورت دستی به آنها علوفه داده شود، دیگر سائمه نبوده و به آن زکات تعلق نمی گیرد.

علاوه بر روایاتی که در این زمینه وجود دارد، اجماع فقهای شیعه نیز همین موضوع را تأیید می کند.

حیواناتی که زکات به آن ها تعلق می گیرد

تعداد حیوانات مذکور، به حدّ نصاب برسد شامل زکات می شوند. حدّ نصاب آن ها شامل :

مسأله : «شتر» دوازده نصاب دارد :

اوّل: «5» شتر و زکات آن یک گوسفند است و تا تعداد شترها به این مقدار نرسد، زکات ندارد.

دوّم: «10» شتر و زکات آن «2» گوسفند است.

سوّم: «15» شتر و زکات آن «3» گوسفند است.

چهارم: «20» شتر و زکات آن «4» گوسفند است.

پنجم: «25» شتر و زکات آن «5» گوسفند است.

ششم: «26» شتر و زکات آن یک شتری است که داخل سال دوم شده باشد.

هفتم: «36» شتر و زکات آن یک شتری است که داخل سال سوم شده باشد.

هشتم: «46» شتر و زکات آن یک شتری اسـت که داخل سال چهارم شده باشد.

نهم: «61» شتر و زکات آن یک شتری است که داخل سال پنجم شده باشد.

دهم: «76» شتر و زکات آن «2» شتری است که داخل سال سوم شده باشند.

یازدهم: «91» شتر و زکات آن «2» شتری است که داخل سال چهارم شده باشند.

دوازدهم: «121» شتر و بالاتر از آن است که باید یا برای هر «40» شتر، یک شتری بدهد که داخل سال سوم شده باشد و یا برای هر «50» شتر یک شتری بدهد که داخل سال چهارم شده باشد و یا با «40» و «50»، هر دو حساب کند و در بعضی موارد هم مخیّر است که با «40» یا «50» حساب کند مانند «200»، ولی در هر صورت، باید طوری حساب کند که چیزی باقی نماند یا اگر چیزی باقی می ماند، از «9» شتر بیشتر نباشد؛ مثلاً اگر «140» شتر دارد، باید برای «100» شتر، «2» شتری که داخل سال چهارم شده و برای «40» شتر، یک شتری که داخل سال سوم شده، بدهد.

مسأله : زکات ما بین دو نصاب واجب نیست، پس اگر تعداد شترهایی که دارد از نصاب اول که «5» است بگذرد، تا به نصاب دوم که «10» است نرسیده باشد، فقط باید زکات «5» شتر آن را بدهد و حکم در نصاب های بعد نیز همین طور است.

مسأله : «گاو» دو نصاب دارد :

نصاب اول: 30 رأس است که زکات آن یک گوساله‏ که داخل سال دوم شده می باشد و احتیاط واجب است که آن گوساله نر باشد و تا تعداد گاوها به 30 رأس نرسیده، زکات واجب نیست.

نصاب دوم: 40 رأس است و زکات آن یک گوساله ی ماده ای است که داخل سال سوم شده باشد و زکات ما بین 30 و 40 رأس واجب نیست، مثلاً کسی که 39 رأس گاو دارد، فقط باید زکات 30 رأس گاو را بدهد.

* اگر از 40 رأس گاو زیادتر داشته باشد، تا به 60 نرسیده، فقط باید زکات 40 رأس گاو را بدهد و بعد از آنکه به 60 رأس رسید چون دو برابر نصاب اول را دارد، باید دو گوساله ای که داخل سال دوم شده بدهد.

* همچنین، هر چه بالا رود، باید یا بر اساس عدد 30رأس یا 40 رأس، یا هر دو حساب کند و زکات آن را به دستوری که گفته شد بدهد؛ ولی باید طوری حساب کند که چیزی باقی نماند، یا اگر چیزی باقی می ماند از 9 رأس تا بیشتر نباشد، به عنوان مثال اگر 70 رأس گاو دارد، باید با 30 رأس و 40 رأس حساب کند، چون اگر فقط بر اساس عدد «30» حساب کند، 10 رأس گاو زکات نداده می ماند، و در بعضی موارد مانند 120 رأس، مخیّر است.

«گوسفند» 5 نصاب دارد:

اول: 40 رأس است و زکات آن یک گوسفند است و تا تعداد گوسفندان به عدد «40» نرسیده است، زکات ندارد.

دوم: 121 رأس است و زکات آن 2 رأس گوسفند می باشد.

سوم: 201 رأس است و زکات آن 3 رأس گوسفند می باشد.

چهارم: 301 رأس است و زکات آن 4 رأس گوسفند می باشد.

پنجم: 400 رأس و بالاتر از آن است که باید برای هر 100 رأس گوسفند یک گوسفند بدهد.

مسأله : زکات ما بین دو نصاب واجب نیست، پس اگر تعداد گوسفندهای کسی از نصاب اوّل که 40 است بیشتر باشد، تا به نصاب دوّم که 121 است نرسیده باشد، فقط باید زکات 40 گوسفند را بدهد و زیادی آن زکات ندارد و حکم در نصاب های بعد نیز همین طور است.

مسأله : اگر یک نفر در چند جا، گاو یا شتر یا گوسفند داشته باشد و روی هم به اندازه نصاب باشند، باید زکات آنها را بدهد.

مسأله : برای واجب شدن زکات حیوانات، در مورد زکات شتر، شتر عربی و غیر عربی، در مورد زکات «گاو»، گاو و گاومیش و در مورد زکات «گوسفند»، گوسفند و بز و میش و شیشک، یک جنس محسوب می شود و نر یا ماده بودن حیوانات هم فرقی ندارد.

مسأله : اگر گاو، گوسفند و شتری که دارد همه مریض یا معیوب یا پیر باشند، می‌تواند زکات را از خود آنها بدهد، ولی اگر همه سالم و بی‌عیب و جوان باشند نمی‌تواند زکات آنها را از حیوان مریض یا معیوب یا پیر بدهد، بلکه اگر بعضی از آنها سالم و بعضی مریض و دسته‌ای معیوب و دسته دیگر بی‌عیب و مقداری پیر و مقداری جوان باشند، مستحب آن است که برای زکات آنها، همه را در مجموع و به‌طور متوسط در نظر بگیرد، گرچه اظهر آن است که پرداخت آنچه که اسم حیوان بر او صدق کند کافی است.

مسأله : اگر قبل از تمام شدن ماه یازدهم، گاو، گوسفند و شتر را با چیز دیگر عوض کند، یا نصابی را که دارد با مقدار نصاب از همان جنس عوض نماید، مثلاً چهل گوسفند بدهد و چهل گوسفند دیگر بگیرد، زکات بر او واجب نیست.

آشنایی با احکام زکات حیوانات

پرسش و پاسخ های زکات حیوانات :

آیا می توان زکات حیوانات را از مال دیگری مثلا حیوان دیگر یا پول پرداخت نمود ؟

لازم نيست زكات را از خود گوسفندان بدهد، بلكه اگر گوسفند ديگرى بدهد جايز است و همچنين می تواند به جاى گوسفند و گاو و شتر پول آنها را بدهد، مگر آن كه دادن خود حيوان براى مستحق مفيدتر باشد در اين صورت احتياط واجب آن است كه خود آن را بدهد.

چنانچه دامدار برای پرورش حیوانات مخارجی کرده باشد می تواند آن را کسر کند ؟

اگر براى اين حيوانات چراگاهى كه كسى نكاشته بخرد يا اجاره كند، يا براى چراندن در آن متحمل مخارجى شود بايد زكات را بدهد، البتّه هزینه ها از آن کسر می شود.

گوسفندی که به عنوان زکات داده می شود باید چه سنی داشته باشد ؟

گوسفندى را که براى زکات مى دهد احتیاط واجب آن است که حداقل سال اول آن تمام شده باشد اگر بز مى دهد دوسال آن تمام شده باشد.

آیا به گوساله زکات تعلّق می گیرد ؟

زکات به گوساله تعلق می گیرد و مانند گاو می باشد.

کسی 121 رأس گوسفند دارد؛ در حالی که وقتی 40 رأس گوسفند داشته، زکات آن را پرداخت کرده است؛ آیا اکنون باید 40 رأس اول گوسفند را هم در نصاب دوم محاسبه کند ؟

با توجه به آنچه نوشته اید، چهل رأس اول هم در نصاب دوم لحاظ می شود.

پرداخت حیوان بر اساس قیمت به عنوان زکات چه حکمی دارد ؟

گوسفندى را كه براى زكات مى‏دهد اگر قيمتش از گوسفندهاى ديگر او كمتر باشد اشكال ندارد، ولى مستحب است گوسفندى كه قيمتش بيشتر است بدهد، يا لااقل حدّ وسط را در نظر بگيرد و همچنين در گاو و شتر.

گردآوری: بخش مذهبی بیتوته