امپراتوری قدرتمند و طولانی ترابوزان

مجموعه: تاریخ و تمدن

امپراتوری طولانی ترابوزان

امپراتوری طولانی ترابوزان

امپراتوری ترابوزان در اثر شورشی که نوهٔ آندرونیکوس یکم برای مبارزه با تاج و تخت امپراتوری برپا کرده بود، به وجود آمد. پس از فروپاشی امپراتوری روم شرقی (بیزانس)، این سرزمین در نواحی یونانی‌نشین بیزانس به قدرت رسید و در جنگ صلیبی چهارم، به همراه امپراتوری نیقیه و فرمانداری اپیروس، شرکت کرد.

سلطنت ترابوزان، نسبت به سایر ممالک پیشین بیزانس، عمر طولانی‌تری داشت. در حالی که فرمانداری اپیروس در سده‌های ۱۳ و ۱۴ به تدریج تحت کنترل دوبارهٔ روم شرقی درآمد و امپراتوری نیقیه با سقوط قسطنطنیه در سال ۱۴۵۳ توسط امپراتوری عثمانی پایان یافت، امپراتوری ترابوزان تا سال ۱۴۶۱ هنوز وجود داشت. در آن زمان، سلطان عثمانی محمد دوم با محاصره‌ای یک‌ماهه این امپراتوری را فتح کرد و تحت کنترل خود قرار داد. با این حال، در ناحیهٔ کریمه، شاهزاده تئودور تا سال ۱۴۷۵ میلادی مقاومت کرد و پس از چهارده سال، این سرزمین نیز به قلمروی خلفای عثمانی پیوست.

سلطنت ترابوزان

بررسی اجمالی

امپراتوری ترابوزان، به لحاظ جغرافیایی، شامل یک نوار باریک در امتداد سواحل جنوبی دریای سیاه و نیمهٔ غربی آلپ پونتیک بود که به همراه برخی نقاط جداگانه مانند کریمه قرار داشت. پس از فتح عثمانی در سال ۱۴۶۱، این سرزمین به مدت طولانی علیه مسلمانان مقاومت کرد و جمعیت قابل توجهی از ارتدکس‌های یونانی را تا سال ۱۹۲۳ در خود جای داد. این افراد معمولاً با عنوان یونانیان پونتیک شناخته می‌شدند. همچنین، برخی یونانی‌تباران در قارص و گرجستان وجود دارند که اغلب به عنوان یونانیان قفقاز شناخته می‌شوند. در کریمه نیز، کاترین کبیر جمعیت یونانی-رومیکایی را در شمال سواحل دریای آزوف اسکان داد.

یونانیان پونتیک در سال‌های پس از جنگ جهانی اول، در امتداد شرقی ساحل دریای سیاه و حوزهٔ نفوذ آن در رشته‌کوه‌های آلپ و همچنین در شمال شرقی آناتولی، حضور چشمگیری داشتند. با این حال، در این دوره، کسانی که تا به حال ایمان مسیحی و ارتدوکس یونانی و هویت خود را حفظ کرده بودند، مجبور به فرار شدند یا در نسل‌کشی‌هایی که در سال‌های ۱۹۱۷ تا ۱۹۲۱ رخ داد، به قتل رسیدند. بسیاری از این پناهندگان در مقدونیهٔ یونان اسکان یافتند. هنوز در قارص، گرجستان و کریمه، اندکی از یونانیان باقی مانده‌اند که حتی زبان اصلی خود را حفظ کرده‌اند.

پس از چهارمین جنگ صلیبی، امپراتوری بیزانس به چهار بخش تقسیم شد: امپراتوری نیقیه (با رنگ آبی)، امپراتوری لاتین (با رنگ صورتی)، امپراتوری ترابوزان (با رنگ ارغوانی) و فرمانداری اپیروس (با رنگ سبز). با این حال، مرزبندی‌های این بخش‌ها چندان دقیق نبودند.

امپراتوری ترابوزان دارای هستهٔ اصلی و خاک مرکزی در سواحل جنوبی دریای سیاه، از دهانهٔ رود یشیلرماک در غرب تا شهر باتومی در شرق بوده است. مرزهای جنوبی این امپراتوری شامل کوه‌های آلپ پونتیک بود که به عنوان یک مانع برای مهاجمان جنوبی به کار می‌رفت و نخستین بار به ترکان سلجوقی و سپس به ترکمن‌های غارتگر اجازهٔ ورود به این قلمرو را نمی‌داد.

این امپراتوری امروزه قسمت‌هایی از چندین استان ترکیه را شامل می‌شود، از جمله سینوپ، سامسون، اردو، گره‌سون، ترابزون، بیبورت، گوموش‌خانه، ریزه و آرتوین. برخی از کارشناسان باور دارند که در قرن ۱۳ میلادی، امپراتوری ترابوزان کنترل شهرهای چرسون و کرچ در شبه‌جزیرهٔ کریمه را کسب کرد که قبلاً تحت کنترل گازاریان پراتیا بودند.

حاکمان سلطنت ترابوزان خود را به نام «کمنوس کبیر» (Megas Komnenos) معرفی می‌کردند و همانند همتایان خود در دو جانشین دیگر بیزانس (نیقیه و اپیروس)، خود را به عنوان امپراتور روم می‌شناختند. پس از سال ۱۲۶۱، استفاده از لقب «امپراتور» در این سلطنت رایج شد، با این حال برخی از حاکمان این خاندان خود را امپراتور نمی‌دانستند.

آثار بنیاد امپراتوری ترابوزان به آوریل ۱۲۰۴ برمی‌گردد؛ زمانی که آلکسیوس اول ترابوزان و برادرش دیوید، از دغدغهٔ حکومت مرکزی بیزانس سوءاستفاده کردند و با استفاده از سربازان جنگ صلیبی چهارم، در خارج از دیوار شهر مستقر شدند (ژوئن ۱۲۰۳ – اوایل آوریل ۱۲۰۴) و به تصرف شهر ترابوزان و استان چالدیه پرداختند. نیروهای نظامی ارائه شده توسط تامار از گرجستان نیز در این نبرد آنان را یاری کردند. از این پس، ارتباط حسنه‌ای میان ترابوزان و گرجستان وجود داشت که در میزان و کیفیت آن، اختلاف نظر وجود داشت.

امپراطوری طرابوزان

رشد امپراتوری و جنگ‌های داخلی

آلکسیوس و دیوید، نوادگان آخرین امپراتور بیزانس از سلسلهٔ کمنن و فرزندان مانوئل (شاهزادهٔ کمنن) و روسودان (دختر جرج سوم) بودند. این عقبه باعث شده بود که گرجی‌ها از شورش ترابوزان حمایت کنند. با این حال، برخی از مورخان بر این باورند که ملکه تامار (حاکم گرجستان) هدف دیگری در سر می‌پرورانده و قصد داشته دولتی را بین سرزمین خود و بیزانس قرار دهد.

پس از حمایت گرجستان و ملکه تامار از آلکسیوس و دیوید، آن‌ها در آوریل ۱۲۰۴ از زندان آزاد شدند. در همان ماه، آلکسیوس که در سن ۲۲ سالگی بود، به عنوان امپراتور ترابوزان اعلام شد و این لحظه را مورخین به عنوان تأسیس امپراتوری ترابوزان می‌دانند.

واسیلیف اشاره می‌کند که برادران ترابوزانی نه تنها با سرعت به اشغال شهر پرداختند و امپراتوری جدیدی را بنا کردند، بلکه به صلیبیونی که قصد تسخیر قسطنطنیه را داشتند و آن شهر را محاصره کرده بودند، سریعاً پاسخ دادند. به زودی، قسطنطنیه فتح شد و برادران ترابوزانی وارد رقابت با امپراتوران رقیب خود، یعنی اپیروس و نیقیه، شدند.

در طول سدهٔ ۱۳ میلادی، کومننوس در درگیری‌های مستمر با سلطان‌نشین سلجوقی در روم بودند و سپس با ترکان عثمانی و همچنین جمهوری‌های ایتالیایی قسطنطنیه، به ویژه جمهوری جنوا، وارد نبردهایی شدند. امپراتوری‌های کوچک آناتولی نیز مجبور بودند برای رقابت با یکدیگر، شاهزادگان خود را با جهیزیه‌های گرانبها به ازدواج با یکدیگر درآورده و ازدواج‌های سیاسی با تجار ونیز و جنوا راه‌اندازی کنند تا به نحوی که بتوانند از لحاظ سیاسی قدرت بیشتری کسب کنند و برای نگهداری از استقلال خود، در ارتباط با دیگر امپراتوری‌ها باشند.

پسر دوم آلکسیوس، مانوئل اول، (۱۲۳۸–۱۲۶۳) به عنوان بزرگ‌ترین حاکم تاریخ ترابوزان، در حفظ امنیت داخلی و جنگاوری بسیار مهارتمند بود. او در سال ۱۲۵۴ میلادی، شهر سینوپ را به دست آورد و نخستین سکه‌های نقره‌ای آسپرون را ضرب کرد.

بعد از سقوط بغداد به دست هولاکو خان در سال ۱۲۵۸، جادهابریشم و جادهٔ ابریشم و تبریز به یکی از معدن‌های تجاری مهم تبدیل شدند. مسافران اروپایی و غربی سفرهای خود به سمت شرق زمین را از ترابوزان آغاز می‌کردند و با عبور از تبریز به جادهٔ ابریشم می‌رفتند. این مسیر باعث رشد اقتصادی ترابوزان شد، به ویژه در دوران حکومت آلکسیوس دوم.

گردآوری: بخش فرهنگ و هنر بیتوته