کال جنی؛ دره جن‌های یزد

مجموعه: عجایب گردشگری

دره جن یزد

کال جنی در یزد

علت نامگذاری این مکان به کال جنی چیست؟!

نام این دره نیز قصه ای دارد. کال جنی از دو قسمت کال و جنی تشکیل شده است. کال به دره یا مسیر به ایجاد شده توسط سیلاب ها و جریان آب گفته می شود. قسمت دومِ نام به این دلیل که افراد روستاها این مکان را ترسناک و محل حضور جن ها می دانسته اند را به آن اضافه کرده اند. این اثر شگفت انگیز با نام دره جنی نیز شناخته می شود.

مسیر دسترسی به این حفره ها خیلی سخت است. در مسیر این حفره ها تونل هایی دیده می شد که احتمالا راه های ارتباطی آنها با هم بوده است.

برای دست پیدا کردن به کف دره احتیاج به آشنایی با منطقه است. دره دارای دیواره های بلند و پرشیب است که وارد شدن به آن می تواند خطراتی به دنبال داشته باشد. وجود تونل ها و خانه هایی به نام خانه گبرها در دل دیواره ها که برای سکنای زرتشتیان زمان خود ساخته شده است از دیگر جذابیت های این دره است. ساخت این تونلها و حفرها احتمالا به زمان ساسانیان بازمیگردد. این حفره ها و تونلها در دامنه جداره های این دره قرار گرفته اند.

دره اجنه یزد

به دلیل اینکه رسیدن به کف دره برای افرادی دشوار است افراد حرفه‌ای‌ دو مسیر را پیشنهاد می‌کنند. مسیر اول این است که پس از پایان جاده آسفالت و دوراهی استخر شاعر و گذشتن حدود 5کیلومتر جاده خاکی به دره می‌رسیم، پس از آن می‌توان از انتهای جاده خاکی که به نوعی ابتدای دره و در مجاورت کوه است حرکت کرد.

راه دیگر این است که از شکافی که در میان راه خاکی است وارد دره شد. هر چند راه اول بهتر است و در کنار آن چشمه آبی نیز دیده می‌شود. کسانی که آشنا هستند به همراه گردشگر‌ها مسیر آب را دنبال می‌کنند و در مسیر، درخت‌های نخل و نیزار‌ها همین طور حالت U و گاهی V شکل شدن دره برای آنها بسیار جالب خواهد بود.

محلی‌ها به چشمه‌های کوچک میان راه شلن می‌ گویند و در تابستان و اوایل پاییز می‌توان در آنها آبتنی و خستگی راه را رفع کرد.

برخی عقیده دارند حفره‌های داخل دیواره‌ها که ساخته دست انسان است و دیدن برخی علامت ها نیز این را تأیید می‌کند. برای نمونه در قسمتی از کال‌جنی و در ارتفاع 2‌متری از سطح زمین یک چاه ورودی وجود دارد که می‌توان به داخل آن رفت. در چاه که 7 تا 8 متر بلندی دارد جای دست‌ها و حفره‌هایی وجود دارد که می‌توان از آنها برای بالا رفتن استفاده کرد.

در بالای آن به تالاری بر می‌خوریم که 2 دالان دارد و هر کدام شامل چندین اتاق است. آنجا می‌توان مطمئن شد که همه اینها به وسیله انسان و در دل دیواره این دره شگفت، به وجود آمده است؛ تا جایی که هنوز رد تیشه معمار‌های منسوب به دوره ساسانیان بر در و دیوار اتاقک‌ها باقی مانده است.

کال جنی در یزد

معماری بی نظیر دو هزار ساله در دره جن ها

در این مکان فرسایش آب نقش ها و برجستگی ها و خلل و فرج عجیبی را در کف رودخانه به وجود آورده است.

قدری جلوتر منطقه دیگر دره خشک و بی آب و علف می شود. آب به داخل قنات رفته و دره دیگر آب ندارد.

در این قسمت و در ارتفاع 2 متری از سطح زمین چاه ورودی قرار دارد که با کمک یک همراه می توان به داخل آن رفت و آنگاه از این چاه که حدود 7-8 متر ارتفاع دارد و به وسیله جای دست ها و حفرات بدنه آن، بالا بروی به تالاری می رسی که در دو سوی این تالار دو دالان قرار دارد و هر کدام شامل چندین اتاق است.

معماری بی نظیر دره جن یزد

دیدنیهای کال جنی

هنگامی که به دره کال جنی وارد می‌شوید، دنیایی عجیبی را می‌بینید که ساعت‌ها شما را از همه نگرانی های دنیای شلوغ و پر از استرس دور می‌کند و لذت تجربه طبیعتی دست نخورده را به شما نشان می‌دهد. در سفر به این دنیای افسانه‌ای با دیدنی‌های خیلی جالب و گوناگونی روبرو خواهید شد که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.

نقش و نگارهای فوق العاده دره کال جنی

بعد از وارد شدن به دره متوجه نقش و نگارهایی روی دیواره‌های بلند می‌شوید؛ نقش و نگارهایی که به وجود آمدن این دره در طول هزاران سال و در اثر فرسایش آبی و بادی و حضور سیلاب را به شما نشان می‌دهند و حس و حالی از دوران باستان را در ذهن شما به وجود می آورد. شواهد همین طور نشان دهنده این هستند که شاید در گذشته رودخانه‌ای خروشان هم از اینجا می گذشته است.

دره عمیق کال جنی گاهی به‌شکل U و گاهی به‌شکل V به نظر می‌رسد. در این دره به بالا که نگاه کنید فقط قسمت کوچکی از آسمان را در فاصله دو دیواره بلند می‌بینید؛ بخش کوچکی که در بعضی از نقاط دره به‌ علت نزدیک شدن دو دیواره به یکدیگر دیده نمی شود .

نقش و نگارهای زیبای دره جن یزد

دودکش‌ها و تنورهای جن

غارهای فرسایشی طبیعی، تنورهای جن و دودکش‌ها قسمتی از زیبایی‌های کال جنی هستند که به وسیله فرسایش آبی و بادی در دیواره‌های رودخانه ایجاد شده اند.

دودکش‌ها و تنورهای جن از جمله شکل ها و مناظر فرسایشی در این دره هستند که در نامگذاری آن نقش مهمی داشته‌اند. دودکش‌های جن به ستون‌های فرسایشی گفته می‌شود که نتیجه فرسایش آبی در دیواره رودخانه هستند.

تنورهای جن هم استوانه‌های تو خالی نتیجه فرسایش هستند که در اثر ورود جریان‌های آب سطحی به داخل دره و فرسایش شدید در داخل رسوبات آبرفتی دیواره ایجاد شده اند. در گذشته هیچ کس از دلیل طبیعی ایجاد شدن این اشکال خبر نداشت؛ به همین علت این دودکش‌ها و تنورها را به جن‌ها نسبت دادند و نام آن‌ها را دودکش و تنور جن گذاشتند.

دود کش ها و تنور های دره جن یزد

آب در کال جنی

برعکس دیگر بیابان‌های استان خراسان جنوبی در کال جنی، آب پیدا می شود.

با جلو رفتن در دره کال جنی می بینید که این دره با دیگر نقاط بیابان طبس تفاوت دارد. وجود آبشارهایی کوچک و زیبا که در زبان بومی «شُلَن» خوانده می‌شوند، به‌ جز حوضچه‌هایی کم‌عمق (۰٫۵ تا ۱٫۵ متر) برای آب‌تنی و خلاصی از گرمای زیاد دره جنیان، لذت گردش در این دره تاریخی را دو برایر می‌کنند.

جریان آب در دره کال جنی به‌ طور کاملا مهندسی شده به درون قنات راهنمایی می‌شود؛ به‌ طوری که فرد احساس می‌کند این تونل به وسیله بشر ساخته شده‌اند. در همین قسمت دره، فرسایش به اوج خود می‌رسد و زیباترین و عجیب‌ترین نقش ها، نگاره‌ها و برجستگی‌های کف دره ایجاد می شود؛ نقش هایی که نشان از جریان آب در سال‌های گذشته دارند. از این قسمت به بعد با قطع شدن آب تا چشم کار می‌کند بیابان است و بی‌آب و علف.

آب در دره جن یزد

حفره‌های شگفت‌انگیز

بعد از گذشتن از گودال‌های آب در کال جنی همه‌چیز طبیعی به چشم می‌ آید؛ البته تا وقتی که به حفره‌های داخل دیواره‌ها برسید؛ حفره‌هایی که در ذهن بیننده سوال به وجود می آورند و به نظر می‌رسد که در اثر فرسایش و به‌ طور کاملا طبیعی به وجود آمده‌اند؛ ولی در حقیقت در این دره نشانه‌هایی از تمدن هستند.

قدری جلوتر بروید تا چاهی را ببینید که در ارتفاع دو متری از سطح زمین قرار گرفته است و می‌توان به داخل آن رفت؛ البته چنانچه شجاعت لازم را داشته باشید. با استفاده از جای دست‌ها و حفره‌های داخل بدنه چاه، حدود هفت تا هشت متر بالا بروید تا وارد دنیای جدیدی شوید؛ دنیایی شگفت انگیز . در این نقطه از دره با تالاری مواجه می‌شوید که در دو سمت آن دو دالان قرار دارد. این دالان‌ها هریک به اتاق‌هایی ختم می‌شوند. خطوط روی دیوارها هم نشانی از تیشه‌ها هستند؛ علامتهایی که با لمس کردن آن‌ها از نزدیک بیشتر شگفت‌زده خواهید شد و این سوال ذهن در شما خطور خواهد کرد که چه کسی از چه سرزمین به اینجا رسیده و چنین اثر فوق العاده ای را خلق کرده است؟

بعد از عبور از تالار گویی حفره‌ها دوباره تکرار می‌شوند؛ ولی از یک قسمت به بعد دیگر خبری از چاه یا راه ورودی نیست و مانند این است که طبیعت آن‌ها را با فرسایش و سیلاب‌های موسمی از بین برده است. 

گفته می‌شود که به احتمال زیاد تونل‌ها و حفره‌های کال جنی دست‌کنده هستند و محل سکونت و چله‌نشینی زرتشتیان و یکتاپرستان (معروف به گبریان) بوده‌اند. تحقیقات همین طور نشان داده‌اند که زمان ساخت این تونل‌ها به دوره ساسانیان و بعد از حمله اعراب به ایران برمی‌گردد. یکی از جالب‌ترین نکات مربوط به این حفره‌ها و تونل‌ها، شباهت زیاد و مرتبط بودن آن‌ها به یکدیگر است.

حفره های شگفت انگیز دره جن یزد

گردآوری: بخش گردشگری بیتوته