کرونا بر زلزله‌ها اثر گذاشته است؟

مجموعه: اخبار اجتماعی

تاریخ انتشار : دوشنبه, 01 ارديبهشت 1399 08:46

از یازدهم دی‌ 98 تا 30 فروردین 99 تعداد روزهای سپری‌شده از سال جدید میلادی 2020 بر 110 روز بالغ می‌شود که حدود بیش از نیمی از آن (56 روز) را با تعطیلات آموزشی به دلیل بروز همه‌گیری ویروس کرونا مواجه بوده‌ایم. تعطیلات آموزشی و فاصله‌گذاری اجتماعی در بازه زمانی نسبتا مشابه در بسیاری از کشورهای دنیا اجرا شده است.

در روزهای اخیر خبری منتشر شد که در آن نشان داده شده بود  دانشمندان در بلژیک، انگلستان و آمریکا گفته‌اند بعد از همه‌گیری کرونا و محدودشدن فعالیت‌های انسانی و صنعتی به دلیل فاصله‌گذاری اجتماعی در مناطق مختلف دنیا، تعداد زلزله‌های ثبت‌شده محدود شده است. گفته شد پژوهشگران رصدخانه سلطنتی در بلژیک اولین مشاهده را در این زمینه انجام داده‌اند. از طرف سایت بنگاه خبرپراکنی بریتانیا مطرح شد «کاهش لرزش پوسته و حرکات زمین در فرکانس‌های یک تا ۲۰ هرتز کمتر از دوره قبل از به‌اجراگذاشتن محدودیت‌های کرونایی است. زلزله‌شناسان در نپال متوجه کاهش در فعالیت زمین شدند.

یکی از کارکنان انستیتوی فیزیک زمین در پاریس گفته این کاهش در پایتخت فرانسه چشم‌گیر است و یکی از پژوهشگران انستیتوی تکنولوژی کالیفرنیا در آمریکا میزان این کاهش در لس‌آنجلس را «بسیار زیاد» توصیف کرد. در امپریال کالج دانشگاه لندن، این کاهش را در لندن به ترافیک کمتر در مسیر بزرگراه ام-۴ بین لندن و ولز نسبت دادند. این تغییر در سطح ارتعاشات پس‌زمینه نتیجه مستقیم اقداماتی از قبیل ماندن در خانه و قرنطینه است. 

دستگاه‌های ثبت امواج لرزه‌ای، ارتعاشات را در پوسته زمین شناسایی می‌کنند و کاهش‌هایی مشابه در پاریس، بروکسل، لس‌آنجلس و اوکلند کالیفرنیا گزارش شده است». ولی آیا این کاهش ارتعاشات در سطح زمین که در زلزله‌شناسی به عنوان cultural noise یا «نویزهای روزمره» شناخته می‌شوند، با زلزله‌های زمین‌ساختی و مشخصا زلزله‌های ناشی از فعالیت گسل‌ها مربوط‌اند؟ پاسخ صریح و سریع آن است زلزله‌هایی که با جابه‌جایی گسل‌های فعال ربط دارند، با تغییرات فعالیت‌های انسانی دچار تغییر زیادی نمی‌شوند؛ به‌ویژه هنگامی که از زلزله‌های با بزرگای 3 به بالا صحبت می‌کنیم و وقتی زلزله‌های شدید (با بزرگای 6 یا بیشتر) مد نظر است، عملا تعطیلی فعالیت‌ها و... یا افزایش فعالیت‌های شهری و صنعتی، نمی‌تواند مستقیما موجب وقوع زمین‌لرزه‌ای زمین‌ساختی شود.

بنابراین آنچه به زمین‌لرزه‌های حاصل از فعالیت‌های انسانی –زلزله‌های مصنوعی، نویزهای روزمره، خردلرزه‌ها- مربوط مي‌شود، با کم‌شدن نوسانات سطح پوسته زمین و عمدتا نواحی نزدیک به شهرها در اثر تعطیلات ناشی از همه‌گیری کرونا به‌ویژه در نواحی شهری کمتر شده‌اند، ولی زلزله‌های طبیعی که به گسلش و فعالیت‌ها و جابه‌جایی‌های ژرف در پوسته زمین مربوط است، با تعطیل‌شدن فعالیت‌های انسانی نه بیشتر می‌شوند و نه کمتر.

جالب آن است که اگر به بازه 110روزه اخیر (از 11 دی‌ 98 به بعد) از نظر آمار لرزه‌خیزی نگاه بیندازیم، می‌بینیم 195 زلزله با بزرگای بیش از 3.5 در ایران ثبت شده است که 9تای آنها بزرگایی بیش از 5 داشته‌اند. حال اگر به همین پنجره زمانی ولی برای سال قبل نگاه کنیم (از 11 دی‌ 1397 به مدت 110 روز) تعداد زلزله‌های با بزرگای بیش از 3.5 در ایران 138 تا بوده که 3تای آنها بزرگای بیش از 5 داشته‌اند. این به آن معنی است که در بازه زمانی محدودشدن فعالیت‌های انسانی به دلیل کرونا در ایران، لرزه‌خیزی -به معنای تعداد رخداد زلزله‌ها که اکثرا کوچک بوده‌اند- 1.5 برابر بیشتر هم شده است! این موضوع به معنی اثر کرونا بر بیشترشدن لرزه‌خیزی ایران نیست، بلکه نگارنده بر آن است که عملا وجود یا عدم همه‌گیری کرونا اثری بر این تغییرات در لرزه‌خیزی ایران نداشته است.

حال اگر همین بازه زمانی 110روزه از ابتدای سال 2020 را با زمان مشابه در ابتدای سال 2019 در محدوده سه کشور ترکیه، فرانسه و ژاپن مقایسه کنیم، تغییرات لرزه‌خیزی کمابیش شبیه ایران است: در ترکیه در 110 روز اخیر 110 زلزله با بزرگای بیش از 3.5 رخ داده است، ولی همین آمار در 110 روز ابتدای سال 2019 به 79 رخداد می‌رسد. در ژاپن در ابتدای سال 2020 تعداد 198 رخداد زلزله با بزرگای بیش از 3.5 ثبت شده که در مقایسه با ابتدای سال 2019 تعداد رخداد مشابه ثبت‌شده 118 تا است و در فرانسه در ابتدای سال 2020 تعداد 11 رخداد با بزرگای بیش از 3.5 رخ داده که برای ابتدای سال 2019 به هفت رویداد می‌رسیم. همین آمار از طبیعت نشان می‌دهد  در ابتدای سال کرونایی 2020 لرزه‌خیزی طبیعی ناشی از گسلش و زلزله‌های طبیعی در دنیا از 1.4 تا 1.7 برابر بیشتر نیز شده است! ارزیابی زلزله‌های رخ‌داده در کل جهان و تغییرات آن در 30 سال 1990 تا 2019 نشان می‌دهد چه بسا سال 2020 شروع دوره‌ای با لرزه‌خیزی بالاتر در جهان با آمار رخدادهای فراوان‌تر و ثبت زلزله‌های شدید پرتکرارتر نیز باشد. چنین روند افزایش آماری در محدوده ایران نیز قابل مشاهده است.

* استاد پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي و مهندسي زلزله

شرق/مهدی زارع