چرا سمنو برای حضرت زهرا است؟

مجموعه: متفرقه دینی

چرا سمنو را برای حضرت زهرا می دانند

آیا سمنو برای حضرت زهرا است؟

چرا سمنو برای حضرت زهرا است ؟

سمنوپزان یکی از سنت های آیینی مردم ایران است که سال ها قدمت دارد و در این مراسم در کنار پختن سمنو، ذکر اهل بیت (ع) نیز انجام می شود؛ نذر پخت سمنو ویژه حضرت فاطمه زهرا (س) است.

مراسم سمنوپزان از دیرباز بخشی از مراسم آئینی و مذهبی در شهرهای مختلف ایران بوده است. بنیانگذار اصلی این مراسم حضرت فاطمه زهرا (س) می باشد. این مراسم در فصل پاییز و زمستان و نزدیک بهار و همچنین به مناسبت نوروز و فرارسیدن سال نو برگزار می شود. مراسم سمنوپزان به منظور تهیه سمنوی سفره هفت سین نیز برگزار می شود. پختن سمنوی نذری کاری کاملاً زنانه است که با نام حضرت زهرا (ع) متبرک می شود. زنان برای برآورده شدن حاجات و نیازهای خود نذر می کنند و سمنو می پزند

 سمنو به عنوان نماد زاییدن و باروری گیاهان و سمبل برکت، فراوانی و نیرومندی است که یکی از سین های سفره هفت سین نوروزی ایرانیان را نیز از روزگار قدیم تاکنون تشکیل می دهد.

در شب سمنوپزان، افراد فامیل، آشنا و صاحب نذر با یکدیگر دور دیگ سمنو جمع می شوند و در کنار هم دعا و نیایش می کنند. در این مراسم، افراد نذر می کنند که در صورت برآورده شدن حاجت شان، سهمی از آرد و گندم یا مغز بادام را برای تهیه سمنوی سفره هفت سین به اشتراک بگذارند.

پخت سمنو با اعتقادات مردم همراه است و بسیاری از آن ها اعتقاد دارند که در زمان پخت سمنو، نذری حضرت فاطمه (س) در پای دیگ حضور می یابد.

در زمان پخت سمنو، زنان حاضر در مجلس با خواندن زیارت حضرت زهرا (ع)، دعای توسل، حدیث کسا و نماز حاجت، برای برآورده شدن حاجاتشان اقدام می کنند. همچنین، معمولاً در زمان ناهار روز سمنوپزان، آش پخته می شود که به صورت رسمی درآمده است. زنان حاضر می توانند مواد اولیه آش را با خود بیاورند و یا در پاک کردن سبزی و حبوبات و پخت آش به دیگران کمک کنند.

در پخت سمنوی سنتی غیر از آب و آرد جوانه گندم از مواد دیگری استفاده نمی شود و علت شیرینی آن آرد جوانه گندم و علت رنگ قهوه ای آن سرخ کردن سمنو است.

دم گذاشتن دیگ های سمنو

در هر شهر و استانی مراسم های سمنو پزون کمی متفاوت است که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم.

پس از گذشت حدود 18 ساعت از پخت سمنو، آن قرمز و بدون آب شده که اصطلاحاً به آن حلوای سمنو می گویند، مدتی بدون آب به طور مرتب هم زده می شود تا بوی خومی آردها به خوبی جذب شود. سپس آب به آن اضافه شده و به شربت تبدیل می شود. در این مرحله، همچنان به طور منظم هم زدن ادامه داده تا به غلظت دلخواه برسد. سپس زیر آن خاموش می شود و دو عدد حصون درب پاتیل گذاشته می شود. برای حفظ طعم و بوی سمنو، پارچه ای تمیز بر روی درب پاتیل قرار داده می شود. همچنین، یک سینی حاوی قرآن، آب، شمع، شانه، سورمه، نبات، شکلات و آینه روی پاتیل قرار می گیرد تا سمنو تا صبح دم بکشد.

صبح فردا پس از نماز با ذکر و صلوات بر محمد و آل محمد(ص) درب پاتیل را توسط بزرگان و سادات جمع باز می شود و با هم زدن روغنی که از مایه آن جمع شده مخلوط می کنند و کار تقسیم آغاز می شود.

پس از پختن سمنو روی دیگ مسی، یک سینی بزرگ قرار می دهند و روی آن آیینه، شانه و سرمه، مهر جانماز و تسبیج می گذارند و معتقدند نباید آدم ناپاک از روی آن گذر کند.

اگر نذر به نیت امامان معصوم باشد روی سینی آیینه و قرآن قرار می دهند و دو رکعت نماز با نیت نذر می خوانند و باور دارند هنگامی که سر دیگ برداشته می شود روی آن جای پنجه حضرت فاطمه (س) افتاده است.

در خراسان، پس از دم کردن سمنو، 12 شمع به نیت دوازده امام دورتادور دیگ روشن می شوند. وقتی شمع ها به پایان می رسند، صاحب نذر به همراه مشارکت کنندگان در مراسم، که مرادی دارند، به کنار دیگ می آیند و جانمازشان را پای دیگ پهن می کنند. سپس دسته جمعی دو رکعت نماز حاجت می خوانند و از حضرت فاطمه (س) برای برآورده شدن حاجتشان التماس می کنند. در ادامه، صلوات گویان در دیگ را برمی دارند. برخی افراد نیز روی در دیگ شمع روشن می کنند یا در هنگام دم کردن سمنو، روی سینی آینه و قرآن می گذارند و معتقدند که حضرت زهرا (س) به مراسم آنان می آید و سمنو را تبرک می کند.

در قزوین، برای پخت سمنو، روی در دیگ یک سجاده پهن می کنند و بر روی آن، آینه، ظرف آب، سرمه دان و قرآن قرار می دهند. سپس تا 4 ساعت، به باور مردم در زمان آمدن حضرت زهرا (س)، به آن دست نمی زنند. صاحب نذر ابتدا آیاتی از قرآن را قرائت می کند، سپس با قاشق چای خوری، از آب متبرک به حاضران می دهد و از سرمه دان، سرمه بر چشمان خود می کشد. پس از باز کردن در دیگ سمنو، زنان با احترام و حالتی منقلب و متأثر، وارد محل پخت سمنو می شوند. آنان معتقدند که حضرت زهرا (س) در آن مکان حضور داشته و گویی معجزه ای رخ داده است.

پس از برداشتن درِ دیگ، معمولاً برآمدگی و فرورفتگی هایی شبیه به اثر و جای مهر و تسبیح بر سطح سمنو مشاهده می شود که به باور حاضران، آثار مهر و تسبیح حضرت زهرا (ع) است و نشانه ی آن است که سمنو نظر کرده است و حاجت صاحب نذر برآورده می شود. 

در شهر مهاباد، رسم سمنوپزان را "خضر زنده" یا "خِدِر زیندوک" می نامند و آن را در اواخر سال برگزار می کنند. مردم بر این باورند که خضر نبی نزدیک صبح بر سر دیگ سمنو می رود و از آن می خورد و دستش را برای تبرک روی سمنو می گذارد و اثر پنجه اش به جا می ماند؛ این نشانه برآورده شدن نیت افرادی است که در زمان پخت سمنو دور دیگ حلقه زده اند. در زمان پخت سمنو، یک نفر با صدای بلند به حضرت خضر خطاب می کند و می گوید: "ای خضر زنده! ما که به دور سمنوی مقدس تو جمع شده ایم، هرکدام نیاز، نیت و مطلبی داریم که تو از همه ی آنها باخبری؛ تو را به خدایی که تا ابد زنده ای، آرزوی ما را برآورده کن." این رسم، مرتبط با خضر (ه‍ م) است و در شهر مهاباد پرطرفدار است.

می گویند روزی امام حسن و امام حسین از مادرشان حضرت فاطمه (ص) می خواهند که برایشان حلوا یا به روایتی شیرینی بپزند ایشان هم با گندم این حلوا (سمنو) را می  پخت. به همین دلیل به آن حلوا نیز گفته می شود.

شیعیان معتقدند هنگام پخت سمنو، حضرت فاطمه زهرا (س) آن شب به خانه می آید و در کار بهم زدن سمنو شرکت می کند.

گردآوری: بخش مذهبی بیتوته