حریم برق فشار قوی چقدر است؟خطرات و مضرات احتمالی

مجموعه: اخبار علمی و آموزشی

تاریخ انتشار : شنبه, ۲۲ آذر ۱۴۰۴ ۱۱:۳۳

پرسش‌هایی مثل «آیا فاصله خانه‌ام با سیم برق امن است؟»، «آیا ساخت‌وساز در این زمین قانونی است؟»، یا «میدان مغناطیسی برای سلامت ضرر دارد؟» موضوعاتی هستند که باید با اطلاعات معتبر پاسخ داده شوند.
در این مقاله یک راهنمای کاملاً علمی، عملی و استاندارد ارائه می‌شود تا دقیقاً بدانید حریم برق فشار قوی چقدر است، چرا رعایت آن ضروری است، و چگونه می‌توانید بفهمید ملک شما داخل حریم قرار دارد یا خیر. 

برق فشار قوی چیست و چرا تعیین حریم آن مهم است؟

به خطوطی که ولتاژ آن‌ها ۶۳ کیلوولت و بالاتر باشد، برق «فشار قوی» گفته می‌شود. این خطوط معمولاً برای انتقال انرژی در مسیرهای طولانی استفاده می‌شوند و نسبت به خطوط فشار ضعیف یا متوسط، میدان الکتریکی و مغناطیسی قوی‌تری تولید می‌کنند.
برای اینکه بهتر موضوع را درک کنید، شبکه برق به‌صورت کلی به سه سطح تقسیم می‌شود:
•    فشار ضعیف (۲۲۰–۳۸۰ ولت): همان برق مصرفی خانه‌ها
•    فشار متوسط (۲۰–۳۳ کیلوولت): مناسب توزیع شهری
•    فشار قوی (۶۳–۴۰۰ کیلوولت): خطوط انتقال بین‌شهری و سراسری

هرچه ولتاژ بالاتر باشد، احتمال وقوع قوس الکتریکی بیشتر است و میدان مغناطیسی نیز شدت بیشتری دارد. به همین دلیل رعایت فاصله ایمن از این خطوط یک الزام ایمنی و قانونی است، نه یک توصیه ساده.
استانداردهای بین‌المللی مثل IEC و HSE انگلستان و همچنین مقررات شرکت توانیر، حریم مشخصی را برای هر سطح ولتاژ تعیین کرده‌اند تا خطرات به حداقل برسد. 

فاصله استاندارد از دکل برق فشار قوی 

میزان حریم به نوع خط، ولتاژ، نوع دکل و منطقه شهری/غیرشهری بستگی دارد. جدول زیر یک نسخه ساده‌شده و قابل فهم از استانداردهای رایج است:

حریم درجه یک:

حریم درجه یک نزدیک‌ترین فاصله به خط یا دکل برق فشار قوی است و به‌طور مستقیم در معرض میدان الکتریکی و خطرات ناشی از قوس الکتریکی قرار دارد. در این محدوده، هرگونه ساخت‌وساز دائمی، احداث بنا، کاشت درختان بلند و فعالیت‌هایی که حضور مستمر انسان ایجاد کند ممنوع است.
از نظر فنی، حتی بدون تماس مستقیم با سیم، در ولتاژهای بالا امکان تخلیه الکتریکی، القای جریان و ایجاد جرقه وجود دارد. در تجربه‌های اجرایی، مواردی مشاهده شده که سازه‌های فلزی یا داربست‌ها در این محدوده بدون تماس مستقیم، دچار تخلیه ناگهانی و حادثه شده‌اند. به همین دلیل، قانون‌گذار این محدوده را کاملاً غیرقابل استفاده برای ساخت‌وساز در نظر می‌گیرد.

حریم درجه دو:

حریم درجه دو فاصله‌ای ایمن‌تر نسبت به خط برق است که شدت میدان الکتریکی در آن کاهش یافته، اما همچنان کنترل و نظارت فنی ضروری است. در این محدوده، برخی فعالیت‌ها مانند احداث ساختمان با ارتفاع محدود، پارکینگ، انبار یا کاربری‌های غیرمسکونی با اخذ مجوز و رعایت ضوابط ایمنی امکان‌پذیر است.
در عمل، شرکت برق معمولاً محدودیت ارتفاع، نوع سازه، فاصله افقی از خط و حتی جنس مصالح را بررسی می‌کند. در پروژه‌های واقعی، بارها دیده شده که با کاهش ارتفاع ساختمان یا تغییر محل استقرار بنا، مجوز ساخت در حریم درجه دو صادر شده است؛ موضوعی که نشان می‌دهد این حریم «ممنوع مطلق» نیست، بلکه قابل مدیریت و کنترل‌شده است.
اگر خط به‌صورت دکل مهاری باشد، حریم آن متفاوت است.

چرا رعایت حریم ضروری است؟ خطرات واقعی که اتفاق می‌افتند

رعایت حریم خطوط برق فشار قوی فقط یک توصیه مهندسی نیست؛ بلکه یک ضرورت حیاتی برای جلوگیری از حوادثی است که در چند ثانیه می‌توانند خسارت‌های جانی و مالی جبران‌ناپذیری ایجاد کنند. خطوط برق با ولتاژ بالا حتی بدون تماس مستقیم نیز خطرناک‌اند و کوچک‌ترین بی‌توجهی در فاصله ایمن ممکن است منجر به قوس الکتریکی، برق‌گرفتگی یا آسیب به سازه‌ها شود.در ادامه به مهمترین خطرات اشاره خواهیم کرد :

۱. قوس الکتریکی (Arc Flash)

در خطوط ولتاژ بالا حتی بدون تماس جسم با سیم، اختلاف پتانسیل می‌تواند باعث ایجاد قوس شود. این قوس ممکن است از چند سانتی‌متر تا چند متر طول داشته باشد و بسیار مرگبار است.
در شرایطی مانند رطوبت زیاد، آلودگی هوا یا باد شدید، احتمال قوس بیشتر می‌شود.

 ۲. برخورد تجهیزات کارگاهی

جرثقیل، تاورکرین، بالابر یا حتی کامیون‌های حمل مصالح به‌راحتی ممکن است وارد منطقه خطر شوند.اغلب حوادث مرگبار کارگاهی مربوط به همین موضوع است.

۳. نوسان سیم‌ها در باد

سیم‌های فشار قوی در باد شدید تا چند متر جابه‌جا می‌شوند؛ به همین دلیل همیشه فاصله با حاشیه امن محاسبه می‌شود.

۴. خطر آتش‌سوزی در زمین‌های کشاورزی

در فصل برداشت، ماشین‌آلات بلند یا شعله‌های ناگهانی ممکن است وارد محدوده خطر شوند.این موارد نشان می‌دهد رعایت حریم تنها یک «قاعده» نیست؛ بلکه تضمین‌کننده امنیت زندگی و پروژه‌های ساختمانی است.

۵. ولتاژ گام   (Step Voltage) مورد مهمی که معمولاً فراموش می‌شود

هنگامی که سیم فشار قوی روی زمین سقوط می‌کند، جریان برق در سطح زمین پخش می‌شود و بین دو نقطه اختلاف پتانسیل ایجاد می‌کند.اگر کسی حتی چند متر دورتر از نقطه سقوط قدم بردارد، ولتاژ از طریق پاها وارد بدن او او می‌شود.این خطر حتی زمانی که هیچ تماس مستقیمی با سیم برقرار نشده باشد نیز ممکن است باعث مرگ شود.

 مضرات احتمالی برای سلامت: واقعیت علمی یا نگرانی بی‌دلیل؟

یکی از موضوعاتی که سال‌ها درباره آن صحبت می‌شود، تأثیر میدان مغناطیسی خطوط برق فشار قوی بر سلامت انسان است. در این بخش، یافته‌های علمی کاملاً بی‌طرف مطرح می‌شوند:
نتایج تحقیقات معتبر:
•    WHO : شواهد کافی برای اثبات قطعی آسیب‌زا بودن زندگی در نزدیکی خطوط فشار قوی برای بزرگسالان وجود ندارد.
•    EPA :  توصیه به رعایت فاصله منطقی جهت کاهش قرارگیری در معرض EMF.
•    برخی مطالعات: احتمال افزایش لوسمی کودکان در میدان‌های بالاتر از 0.4 μT مطرح شده، اما نتیجه قطعی نیست.
نتیجه‌گیری علمی:
تا امروز هیچ سند قطعی مبنی بر خطر شدید وجود ندارد، اما رعایت فاصله استاندارد منطقی و توصیه‌شده است.

نکات حقوقی و ملکی: چه زمانی ساخت‌وساز ممنوع می‌شود؟

ساخت‌وساز در نزدیکی خطوط برق فشار قوی تنها یک موضوع فنی نیست؛ قوانین مشخصی دارد که رعایت نکردن آن می‌تواند منجر به توقف پروژه، رد شدن پایان‌کار یا حتی غیرقابل فروش شدن ملک شود. به همین دلیل شناخت محدوده‌های قانونی و الزامات حریم، پیش‌نیاز هر نوع ساخت‌وساز در این مناطق است.

نکات کلیدی حقوقی و ملکی:

*  ساخت دائم در حریم درجه یک به‌طور کامل ممنوع است و هیچ نوع کاربری مسکونی یا تجاری در آن تأیید نمی‌شود.

*در حریم درجه دو امکان فعالیت محدود وجود دارد اما فقط با اخذ مجوز از شرکت برق یا مراجع شهری.

*ساخت‌وساز بدون استعلام از اداره برق می‌تواند به صدور نکردن پایان‌کار منجر شود.

*ملک‌های داخل حریم معمولاً ارزش کمتری دارند و در زمان فروش با محدودیت مواجه می‌شوند.

فرآیند دریافت استعلام

* مراجعه به اداره برق منطقه

*اعلام کد نوسازی یا پلاک ثبتی زمین

* حضور کارشناس در محل

* تأیید یا رد امکان ساخت

رعایت این اصول کمک می‌کند پروژه بدون ریسک حقوقی پیش برود و در آینده برای مالک یا سازنده مشکلی ایجاد نشود.

اگر زمین شما در نزدیکی دکل مخابراتی هم هست، مطالعه مقاله زیر ضروری است: فاصله استاندارد دکل مخابراتی تا منازل مسکونی

اگر ملک یا خانه شما داخل حریم باشد، چه باید کرد؟

قرار گرفتن ملک در حریم خطوط برق فشار قوی به این معنا نیست که هیچ راه‌حلی وجود ندارد، اما باید با آگاهی و بررسی دقیق اقدام کرد. حریم خطوط برق معمولاً برای حفظ ایمنی افراد، جلوگیری از خطرات الکتریکی و رعایت استانداردهای فنی تعیین می‌شود و بسته به نوع خط، می‌تواند محدودیت‌های متفاوتی داشته باشد.

۱. درخواست بررسی مجدد یا اصلاح نقشه حریم

در برخی مناطق، به‌ویژه در خطوط قدیمی، ممکن است مسیر واقعی خط برق با نقشه‌های ثبتی یا شهرداری هم‌خوانی نداشته باشد. در این حالت، مالک می‌تواند با مراجعه به شرکت برق منطقه‌ای و ارائه درخواست رسمی، تقاضای بررسی میدانی و به‌روزرسانی نقشه حریم را ثبت کند. اگر مشخص شود که خط جابه‌جا شده یا فاصله ایمن رعایت شده است، ممکن است محدودیت‌ها اصلاح یا کاهش یابد.

۲. تغییر کاربری

در مواردی که ساخت‌وساز مسکونی در حریم مجاز نیست، تغییر کاربری می‌تواند یک راهکار منطقی باشد. استفاده از فضا به‌عنوان پارکینگ، فضای سبز، انبار یا کاربری‌های غیرمسکونی معمولاً با محدودیت کمتری مواجه است و در بسیاری از پروژه‌ها به‌عنوان راه‌حل عملی پذیرفته می‌شود.

۳. کاهش ارتفاع ساختمان
در حریم درجه دو خطوط برق فشار قوی، معمولاً ممنوعیت کامل ساخت وجود ندارد، اما ارتفاع ساختمان محدود می‌شود. با اصلاح نقشه معماری، کاهش تعداد طبقات یا تغییر محل استقرار بنا، در برخی موارد امکان دریافت مجوز ساخت فراهم می‌شود؛ البته این موضوع باید حتماً با تأیید شرکت برق و شهرداری انجام شود.

۴. توافق با شرکت برق
در شرایط خاص و پروژه‌های بزرگ، ممکن است امکان جابه‌جایی محدود مسیر خط، تغییر محل دکل یا احداث دکل جایگزین وجود داشته باشد. این گزینه نادر است و معمولاً هزینه‌بر، اما در برخی پروژه‌های عمرانی یا صنعتی با توجیه فنی و اقتصادی انجام شده است.

پیش از هر اقدام حقوقی یا ساخت‌وساز، استعلام رسمی از شرکت برق منطقه‌ای و شهرداری ضروری است. تصمیم‌گیری بدون بررسی فنی می‌تواند منجر به توقف پروژه، جریمه یا حتی تخریب بنا شود.

چطور بفهمیم خانه یا زمین ما در حریم برق قرار دارد؟

تشخیص اینکه یک خانه یا زمین در حریم برق قرار دارد یا نه، یکی از مهم‌ترین مراحل قبل از خرید یا شروع ساخت‌وساز است. فاصله ظاهری همیشه قابل اعتماد نیست و تنها با بررسی دقیق ولتاژ خط، نوع دکل و محاسبه فاصله واقعی می‌توان اطمینان پیدا کرد.
در ادامه، روش‌های کاربردی و قابل اعتماد برای ارزیابی حریم خطوط برق معرفی می‌شود.

* اندازه‌گیری فاصله با متر یا نقشه‌های آنلاین

*بررسی پلاک دکل برای شناسایی ولتاژ

*استفاده از کارشناس برای تعیین حریم

*ثبت استعلام رسمی از اداره برق منطقه

اگر دنبال مشاوره تخصصی یا تجهیزات مرتبط هستید، انتخاب یک مجموعه معتبر بسیار مهم است:پیشنهاد می‌شود از خدمات تبریز دکل که یکی از تأمین‌کنندگان معتبر تجهیزات دکل و سازه  است استفاده کنید.

سخن پایانی

حریم برق فشار قوی یکی از مهم‌ترین عوامل ایمنی در زندگی شهری و پروژه‌های ساختمانی است. رعایت نکردن فاصله استاندارد می‌تواند باعث بروز خطرات جدی از جمله قوس الکتریکی، برخورد تجهیزات، نوسان سیم‌ها و مشکلات قانونی شود. از طرف دیگر، نگرانی‌های سلامت درباره EMF هنوز نتیجه قطعی ندارد، اما رعایت فاصله استاندارد همچنان توصیه اکید سازمان‌های بین‌المللی است.
اگر قصد خرید، ساخت‌وساز، یا ارزیابی زمین دارید، دانستن این استانداردها به شما کمک می‌کند تصمیمی مطمئن، ایمن و آینده‌دار بگیرید.

آیا فاصله افقی از دکل مهم‌تر است یا فاصله عمودی از سیم برق؟

در خطوط برق فشار قوی، فاصله افقی از سیم‌ها اهمیت بیشتری دارد؛ زیرا خطر قوس الکتریکی و نوسان سیم‌ها معمولاً به‌صورت جانبی رخ می‌دهد. فاصله عمودی نیز مهم است، اما به‌تنهایی ایمنی ایجاد نمی‌کند و باید در کنار فاصله افقی استاندارد رعایت شود.

اگر خط برق فشار قوی بعد از ساخت خانه اضافه شده باشد، وضعیت ملک چگونه است؟

در این حالت، وضعیت ملک باید به‌صورت موردی بررسی شود. اگر ساخت‌وساز قبل از احداث خط برق و با مجوز قانونی انجام شده باشد، معمولاً مسئولیت رعایت حریم بر عهده شرکت برق است و ممکن است تمهیدات ایمنی، اصلاح مسیر یا پرداخت خسارت مطرح شود. با این حال، هرگونه توسعه یا تغییر جدید در ملک همچنان مشمول مقررات حریم خواهد بود.

آیا امکان بیمه‌کردن ساختمانی که در حریم برق قرار دارد وجود دارد؟

آیا می‌توان با کاشت درخت یا ایجاد موانع طبیعی خطر خطوط برق فشار قوی را کاهش داد؟

خیر. کاشت درخت یا ایجاد موانع طبیعی نه‌تنها خطر را کاهش نمی‌دهد، بلکه می‌تواند آن را افزایش دهد. رشد درختان بلند ممکن است وارد حریم ایمن شود و خطر قوس الکتریکی، برخورد شاخه‌ها با سیم و حتی آتش‌سوزی را بالا ببرد. به همین دلیل، در حریم خطوط برق فشار قوی کاشت درختان بلند طبق مقررات ایمنی ممنوع است.