ستاد ژئوپلیتیک دانشگاه خوارزمی: افغانستان آب های ورودی به سمت ایران را محدودتر خواهد کرد

مجموعه: اخبار اجتماعی

تاریخ انتشار : یکشنبه, 20 اسفند 1402 15:55

دکتر مراد کاویانی راد در گفت وگو با شفقنا، درباره تنش های آبی و آینده پیش روی آن اظهار کرد: اگر قرار باشد دور هم بنشینیم و راجع به مسایل راهبردی و چالش هایی که کشور به صورت پایدار و ماندگار در گرو آن خواهد بود، صحبت کنیم و ۵ چالش اول کشور را مورد بررسی قرار دهیم، جدای از اینکه چه جریان سیاسی بر بدنه اجرایی کشور حاکم باشد، حتماً دو چالش اساسی، بحث «محیط زیست» و مقوله «آب» خواهد بود.

وی ادامه داد: مساله ای که دهه ها و به جرأت می توانم بگویم که حداقل ۱۰۰ سال آینده کشور و قرن ۱۵ کشور را تحت تأثیر خود قرار می دهد، مقوله آب خواهد بود؛ آبی که به امنیت، ثبات، توسعه و رفاه کشور جهت و معنا می دهد و هر سال یکی از دغدغه های نظام و حاکمیت این است که سال آینده چه چالشی در حوزه آب خواهیم داشت.

اگر بارش نداشته باشیم عملاً کشور در یک خشکسالی شدیدی قرار می گیرد

کاویانی راد گفت: سال آبی جاری که در آن هستیم، از مهرماه تا مهرماه است و نزدیک به ۴۰ درصد منابع آب کشور کاهش داشته اند چون کشوری هستیم که امنیت آب و منابع آب ما کاملاً وابسته به بارش هستند یعنی اگر بارش نداشته باشیم عملاً کشور در یک خشکسالی شدیدی قرار می گیرد.

وی اضافه کرد: امسال چهارمین سالی است که کشور وارد دوره خشکسالی شده و بخش عمده ای از منابع آب های زیرزمینی و آب های سطحی عملاً تمام شدند و تحت تأثیر تغییر اقلیمی که در دنیا اتفاق افتاده و به تبع در ایران هم بازتاب شدیدتری داشته است. از سوی دیگر هم میزان گرمایش و هم میزان تبخیر بالا رفته و هم میزان بارش کاهش پیدا کرده است، همه این موارد، امنیت، ثبات، توسعه و رفاه را در کشور برای دهه های آینده تحت تأثیر خود قرار خواهد داد. به همین دلایل معتقدم با توجه به اینکه سال آینده کشور درگیر خشکسالی خواهد بود، بحث کمبود آب و بحران آب این توان را دارد که بتواند امنیت کشور را به چالش بکشاند چرا که از سویی زمینه های اجتماعی بروز چالش و اعتراض در جامعه نیز وجود دارد.

وی توضیح داد: آب با توجه به محدودیتی که دارد و در سال آینده به احتمال زیاد جیره بندی در اکثر شهرهای کشور خواهیم داشت، این توان را دارد که باز هم یک چالش کلان برای کشور ایجاد کند. به همین دلیل بحث آب و محیط زیست یکی از مسایل، چالش ها و کلان مساله های ملی خواهد بود، جدای از اینکه چه فرد و جریانی بر آن در کشور و بدنه اجرایی آن حاکم باشد.

وی درباره راهکار حل چالش آب و به تبع آن محیط زیست، گفت: اساساً حاکمیت و نظام تصمیم گیری هنوز به راهکاری برای حل مبحث آب نرسیده اند. بحث های بسیاری مطرح می شود ولی بحث بر سر آن است که چقدر این تصمیمات توانسته اند در بدنه اجرایی جامعه تسرّی پیدا کرده باشد و کارگزار و مردم خودشان را ملزم به رعایت آن بدانند.

وی ادامه داد: ایران یکی از کشورهایی است که بحران آب دارد و در عین حال ۹۰ درصد منابع آب صرف کشاورزی می شود، هیچ جای دنیا این چنین نیست. در دنیا میانگین مصرف آب کشاورزی ۷۰ درصد است، یعنی ۷۰ درصد منابع صرف کشاورزی می شود و در ایران این میانگین ۹۰ درصد است. بحران آنجاست که ۶۰ درصد همین منابع آب هدر می رود و معتقدم این یک جنایت در حق نسل آینده کشور به حساب می آید و متأسفانه درباره این وضعیت نیز چاره جویی نشده است.

کاویانی راد اظهار داشت: یکی از چالش های جدی که در برنامه هفتم با آن برخورد کردیم، این است که از منظر حاکمیتی ۸۵ درصد امنیت غذایی کشور باید با توجه به ظرفیت های داخلی تأمین شود، اما واقعیت این است که ظرفیت های داخلی کشور ما این توان را ندارد و ای کاش به جای اینکه حاکمیت از این منظر نگاه کند، حساب می کرد که ۳۰ درصد محصولات تولیدی ما در حوزه کشاورزی از مزرعه تا سر سفره مردم تباه می شود و از بین می رود و ای کاش فکری به حال این موضوع می کردیم که چگونه می شود در حوزه امنیت غذایی و مصرف آب به سمتی برویم که از این میزان تباه شدن محصولات کشاورزی جلوگیری کنیم. اگر دغدغه ها به این سمت می رفت، منشأ اثر بیشتری داشت تا اینکه برای افزایش تولید فشار بیاوریم و به تخریب بیشتر بنیادهای زیستی آب و خاک دامن بزنیم.

نزدیک به ۹۳ درصد امنیت آب کشور وابسته به بارش است

وی درباره علل تشدید بحران آب در ایران گفت: تا چند سال پیش نزدیک به ۷ درصد مجموع آب مورد نیاز از کشورهای همسایه وارد ایران می شد بنابراین نزدیک به ۹۳ درصد امنیت آب کشور وابسته به بارش است. در بخش وابستگی تأمین آب از کشورهای همسایه عمدتاً مربوط به رود هیرمند، هریررود و رود ارس است و مطمئن باشیم که در ارس و هیرمند، افغان ها به ما آبی نخواهند داد. در نتیجه هر آنچه هست، ظرفیت داخلی است و باید به سمت برنامه ریزی در این حوزه ها پیش رفت.

«افغانستان آب های ورودی به سمت ایران را محدودتر می کند»

کاویانی راد معتقد است: افغانستان سالهاست که با کاهش میزان آب به سمت قطع کردن آب می رود و اگر هم تاکنون بخشی از آب افغانستان به سمت ایران می آمده و در تأمین امنیت آبی شهرهای مرزی کشور اثرگذار بوده به این دلیل بوده که نمی توانسته آن را کنترل کند و براساس لطفشان نبوده است لذا به هر میزان که جلوتر می رویم، تلاش بر این است که آب های ورودی را به سمت ایران بیشتر محدود کنند و بتوانند در قالب آن از ایران امتیاز بیشتری بگیرند، ولی سیاست آنها حداقل در کوتاه مدت که تا دو دهه آینده خواهد بود، قطع کردن میزان آب محدودی است که به سمت ایران می آید.

«در آینده امنیت آب شهر مشهد به واسطه سیاست افغان ها تهدید خواهد شد»

وی با بیان اینکه مسایل داخلی افغانستان موجب می شود تا حقابه ایران را تأمین نکند، گفت: هر کسی که در افغانستان به حکومت برسد، می داند که نزدیک به ۷۵ درصد جمعیت افغانستان روستایی و کشاورز هستند و منابع آب افغانستان را باید صرف این امور کند و تمام سیاست هایی که در دوره جمهوری و طالبان بوده، بر محدودسازی منابع آبی بود که به طور طبیعی به سمت ایران می آمد بنابراین دغدغه افغان ها، مدیریت منابع آبی است که عمدتاً به سمت کشور همسایه از جمله ایران می آمد و افغان ها تلاش می کنند که بتوانند از این ظرفیت های محیطی و طبیعی به ویژه در قالب دو رود هیرمند و هریررود برای توسعه و تأمین نیازهای جمعیت کشاورز و دامدار استفاده کنند و این کار را هم در آینده تشدید خواهد کرد و عملاً در آینده آب شهر مشهد که نزدیک به ۳۵ درصد آن از سمت افغانستان می آمد، در آینده نزدیک قطع خواهد شد. یعنی حتی سد سلما که حدود ۵ سال پیش احداث کردند، قبل از احداث به سمت سد دوستی می آمد و بخشی از نیازهای آب مشهد را تأمین می کرد، اما امروز دیگر آبی پشت این سد نمانده و مقدار آبی که هست ناشی از بارشی است که اتفاق می افتد و به واسطه شیب زمین به سمت ایران می آید یعنی ناشی از لطف و برنامه ریزی و آگاهی نیست بلکه ناشی از نوعی جبر محیطی است که این آب به سمت ایران می آید و فکر می کنم که آن هم در آینده نزدیک مدیریت خواهند کرد و عملاً امنیت آب شهر مشهد به واسطه این سیاست افغان ها تهدید خواهد شد.

جنگ آب رخ نخواهد داد، ولی تنش آبی بین کشورها خواهیم داشت

کاویانی راد در پاسخ به این پرسش که آیا در آینده «جنگ آبی» رخ خواهد داد؟ گفت: اساساً انسان ها و کارگزاران اهل محاسبه سود و زیان هستند، اینکه ما چقدر هزینه کنیم و چه چیزی در قبال آن به دست می آوریم، مهم است. تجربه به اثبات رسانده که میزان هزینه ای که می کنید با دستاوردها هماهنگ نیستند در نتیجه جنگ آب رخ نخواهد داد، ولی تنش آبی بین کشورها خواهیم داشت از جمله اینکه با افغانستان و سایر کشورهای پیرامون به این سمت خواهیم رفت، اما جنگی اتفاق نمی افتد. «جنگ آبی» بیشتر یک اصطلاح یا بحث ژورنالیستی است.