انحصار وراثت محدود و نامحدود چیست؟ همه‌چیز را درباره این فرآیند قانونی بدانید

مجموعه: نکات و قوانین حقوقی

انحصار وراثت

انحصار وراثت محدود و نامحدود: چرا باید این تفاوت‌ها را درک کنید؟

انحصار وراثت محدود و نامحدود چیست؟

انحصار وراثت یکی از مفاهیم کلیدی در حقوق مدنی است که برای مشخص کردن وراث قانونی و سهم‌الارث هر یک از آن‌ها به کار می‌رود. این فرایند شامل دو نوع اصلی است: انحصار وراثت محدود و انحصار وراثت نامحدود. هر یک از این دو نوع شرایط و کاربردهای خاص خود را دارند که در این مقاله به‌صورت جامع به آن‌ها پرداخته می‌شود.

تعریف انحصار وراثت

برای اینکه تکلیف میراث هر شخص بعد از فوت مشخص باشد، ابتدا باید ورثه او تعیین شوند. این فرآیند تحت عنوان "انحصار وراثت" شناخته می‌شود که توسط مرجع قانونی بررسی می‌شود. پس از این بررسی‌ها، "تصدیق یا گواهی انحصار وراثت" صادر می‌شود که به‌عنوان یک سند قانونی، تایید می‌کند که ورثه کدام افراد هستند و سهم هر کدام از آن‌ها در تقسیم ماترک مشخص می‌شود. این گواهی برای انجام مراحل قانونی تقسیم ارث و انتقال دارایی‌ها به وراث ضروری است.

انحصار وراثت محدود

انحصار وراثت محدود برای مواقعی استفاده می‌شود که وراث قصد دارند تنها به بخشی از اموال متوفی دسترسی پیدا کنند و نیازی به شناسایی کل ماترک نیست.

گواهی انحصار وراثت

ویژگی‌های انحصار وراثت محدود

کاربرد محدود: این نوع انحصار معمولاً زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که بخشی از اموال متوفی باید برای موارد خاصی مانند تسویه بدهی، فروش یک ملک، یا دریافت سپرده بانکی آزاد شود.

عدم بررسی کل دارایی‌ها: در انحصار وراثت محدود، تنها آن بخشی از اموال متوفی که مورد نیاز است، شناسایی و بررسی می‌شود و سایر دارایی‌ها موضوع این گواهی قرار نمی‌گیرند.

مدارک ساده‌تر: مدارک مورد نیاز برای انحصار وراثت محدود نسبت به انحصار نامحدود کمتر است، زیرا تنها به همان دارایی مشخص شده محدود می‌شود.

مدارک مورد نیاز برای انحصار وراثت محدود

گواهی فوت متوفی

شناسنامه باطل شده متوفی

استشهادیه محضری (شامل نام و تعداد وراث) 

مدارک مرتبط با دارایی مشخص‌شده (مانند سند ملک یا سپرده بانکی)

درخواست کتبی انحصار وراثت محدود

انحصار وراثت نامحدود

انحصار وراثت نامحدود زمانی به کار می‌رود که وراث قصد دارند تمامی اموال و دارایی‌های متوفی شناسایی و تقسیم شود.

ویژگی‌های انحصار وراثت نامحدود

شناسایی کل ماترک:در این نوع انحصار، تمام اموال، بدهی‌ها و تعهدات متوفی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

کاربرد گسترده‌تر:این نوع انحصار برای زمانی مناسب است که تمام اموال متوفی باید بین وراث تقسیم شده یا انتقال قانونی پیدا کند. 

ضرورت ارائه اظهارنامه مالیاتی:برای متوفیان قبل از سال 1395، ارائه اظهارنامه مالیاتی الزامی است. اما برای متوفیان پس از سال 1395، پرداخت مالیات تنها در هنگام انتقال اموال صورت می‌گیرد.

مدارک مورد نیاز برای انحصار وراثت نامحدود

گواهی فوت متوفی

شناسنامه باطل شده متوفی

استشهادیه محضری

لیست کامل اموال متوفی

درخواست کتبی انحصار وراثت نامحدود

گواهی پرداخت مالیات بر ارث (در صورت نیاز)

تفاوت‌های انحصار وراثت محدود و نامحدود

مراحل کلی درخواست گواهی انحصار وراثت (محدود یا نامحدود)

دریافت گواهی فوت: از اداره ثبت احوال.

تهیه شناسنامه باطل شده متوفی: شناسنامه پس از فوت باید از طریق ثبت احوال باطل شود.

تنظیم استشهادیه محضری: این سند باید توسط حداقل ۲ نفر شاهد در دفترخانه اسناد رسمی تکمیل و تأیید شود.

ارائه درخواست به شورای حل اختلاف: نوع درخواست (محدود یا نامحدود) باید به صورت کتبی مشخص شود.

پرداخت هزینه‌های دادرسی: هزینه‌ها بستگی به نوع گواهی (محدود یا نامحدود) و ارزش دارایی‌ها دارد.

دریافت گواهی انحصار وراثت: پس از بررسی مدارک و تأیید شورای حل اختلاف، گواهی صادر می‌شود.

مراحل انحصار وراثت

نکات حقوقی مهم در انحصار وراثت

زمان صدور گواهی: صدور گواهی انحصار وراثت معمولاً بین ۲ هفته تا ۲ ماه زمان می‌برد.

مالیات بر ارث: اموالی که مشمول مالیات بر ارث هستند، باید پیش از انتقال، مالیات آن‌ها پرداخت شود.

تسویه بدهی‌های متوفی: بدهی‌های متوفی (مانند وام‌ها یا مالیات‌ها) باید پیش از تقسیم اموال تسویه شوند.

وصیت‌نامه: اگر وصیت‌نامه‌ای وجود داشته باشد، ابتدا یک‌سوم اموال مطابق وصیت تقسیم شده و مابقی بر اساس قانون ارث تقسیم می‌شود.

سامانه انحصار وراثت

در حال حاضر هیچگونه  سامانه ای که صرفا اختصاصی و تحت عنوان سایت انحصار وراثت باشد که بتوان تمامی مراحل انحصار وراثت را به شکل اینترنتی و غیر حضوری از طریق آن انجام داد وجود ندارد اما وراث می توانند از طریق سامانه های زیر صرفا مدارک و هزینه های لازم برای ورود به سامانه غیر حضوری تقسیم ارث​ ارائه نموده و تنها برخی از مراحل انحصار وراثت را به شکل غیر حضوری انجام دهند. سامانه هایی از جمله

سامانه عدل ایران

 سامانه ثنا

 سامانه اینترنتی درخواست گواهی فوت

انحصار وراثت فرد محجور

محجوریت بر سه دسته است.

 فرد صغیر

 فرد غیر رشید

فرد دیوانه و مجنون

افراد صغیر یعنی کسانی که به‌ سن قانونی نرسیده اند و دیگران برایشان تصمیم می‌گیرند.

افراد غیر رشید هم کسانی هستند که به سن قانونی رسیده اند ولی از عدم درک و تحلیل و فهم کافی نسبت به مسائل مالی برخوردارند.

افراد دیوانه هم که به واسطه تخریب قوه تمیز و تشخیص و زائل شدن آن صلاحیت در هیچگونه اموری را ندارند.

بنابراین صلاحیت رسیدگی به امورات این گونه افراد زیر نظر ولی یا قیم قانونی و یا وکیل دادگستری انجام خواهد شد.

انحصار وراثت حساب بانکی

میزان مالیات بر ارث حساب بانکی ۳ درصد و خودرو ۲ درصد میباشد لوازم منزل بدون مالیات است.

سوالات متداول انحصار وراثت محدود و نامحدود 

1. اگر پدر قبل از فوت خود یک زمین را به یکی از پسرانش واگذار کند، آیا پس از فوت پدر آن زمین باید بین وراث تقسیم شود؟

خیر، آن زمین متعلق به همان فرزند است که زمین به او واگذار شده است. چون پدر در زمان حیات خود این انتقال را انجام داده و آن زمین جزو اموال متوفی محسوب نمی‌شود.

2. برگه استشهادیه انحصار وراثت چیست؟

برگه استشهادیه یکی از مراحل اخذ گواهی انحصار وراثت است. در این فرآیند، سه نفر در یکی از دفاتر اسناد رسمی حاضر می‌شوند و با پر کردن فرم مخصوص استشهادیه، گواهی می‌کنند که ورثه متوفی چه کسانی هستند. سپس دفتر اسناد رسمی امضاهای این اشخاص را گواهی و تصدیق می‌کند.

3. اگر یکی از وراث خارج از کشور باشد و مدارک هم ارائه ندهد، انحصار وراثت چه می‌شود؟

هرکدام از وراث می‌تواند به تنهایی و بدون مدارک سایر وراث تقاضای صدور گواهی انحصار وراثت کند. در صورت اصل مدارک، از اداره ثبت احوال استعلام خواهد شد.

4. آیا حضور همه وراث الزامی است؟

خیر، یکی از وراث می‌تواند به تنهایی برای اخذ گواهی انحصار وراثت اقدام کند. تنها ورثه‌ای که اقدام می‌کند باید در سامانه ثنا ثبت‌نام کرده باشد.

5. وضعیت مستمری زن بعد از فوت شوهر چگونه‌ است؟

زوجه دائم متوفی از حقوق وظیفه یا مستمری برخوردار می‌شود و ازدواج مجدد مانع دریافت حقوق شوهر اول نمی‌شود. در صورت فوت شوهر دوم نیز، بیشترین مستمری ملاک عمل خواهد بود. اگر متوفی چند زوجه دائم داشته باشد، مستمری بین آنها به تساوی تقسیم می‌شود.

جمع‌بندی

انحصار وراثت به دو نوع محدود و نامحدود تقسیم می‌شود:

انحصار وراثت محدود برای دسترسی سریع به دارایی خاصی مناسب است و نیازی به شناسایی تمامی اموال نیست.

 انحصار وراثت نامحدود برای شناسایی و تقسیم تمامی ماترک استفاده می‌شود و مراحل قانونی پیچیده‌تری دارد.

با توجه به شرایط خاص هر پرونده، وراث می‌توانند نوع مناسب انحصار وراثت را انتخاب کرده و از مراجع قانونی اقدام کنند.

  گرد آوری:بخش علمی بیتوته