كم خوني فقر آهن در دوران حاملگي

مجموعه: بارداری و زایمان

چرا بارداري باعث افزايش احتمال ابتلا به كم خوني مي شود؟

در دوران بـارداري نيـاز بدن شـما به آهن به نحو شـگرفي افزايش مي يابد. آهن براي تشكيل هموگلوبين (پروتئين موجود در گلبولهاي قرمز كه كسيژن را به ساير سلولها مي برد) ضروري است. در دوران بارداري ميزان خون بدن شما رفته رفته تا 50% حد طبيعي افزايش مي يابد. براي اينكه هموگلوبين كافي براي اين ميزان حجم خون ساخته شود آهن اضافي لازم است. بدن شما مقداري آهن اضافي نيز براي جنين و جفت نياز دارد.

متاسفانه كثر خانمها بارداري را بدون ذخائر كافي آهن آغاز مي كنند و بنابرين نياز روز افزون به اين عنصر بخصوص در سه ماهه دوم و سوم تامين نخواهد شد. اگر به مرحله اي برسيد كه بدنتان آهن كافي براي ساخت هموگلوبين در اختيار نداشته باشد دچار كم خوني خواهيد شد.

احتمال ايجاد كم خوني در شريطي نظير تهوع و استفراغ صبحگاهي، پشت سر گذاشتن دو يا سه بارداري بدون فاصله، بارداري چند قلو، مصرف غذاهاي فاقد آهن كافي، و خونريزي زياد قاعدگي قبل از بارداري، افزايش مي يابد.

به همين علت است كه ميزان آهن مورد نياز شما از 18 ميلي گرم در روز بالا رفته به 27 ميلي گرم در روز مي رسد و از آنجايي كه تامين اين ميزان آهن از طريق رژيم غذايي مشكل است متخصصين توصيه مي كنند كه خانمهاي باردار روزانه 30 ميلي گرم عنصر آهن به عنوان دوز پيشگيري كننده دريافت دارند. بسياري از مكمل هاي دوران بارداري حاوي اين ميزان آهن هستند.

فقر آهن شايعترين علت كم خوني است ولي تنها علت آن نيست. ممكن است در اثر عدم دريافت اسيدفوليك يا ويتامين B12، از دست رفتن حجم وسيعي از خون، و يا در اثر بعضي بيماريهاي خاص يا اختلالات ارثي نظير "كم خوني سلول داسي شكل" نيز كم خوني به وجود آيد. درمان كم خوني بستگي به علت ايجاد كننده آن دارد و مصرف آهن، درمان تمام انواع كم خوني ها نيست.

چطور مي توانم بفهمم كه به كم خوني مبتلا شده ام؟

پزشك در اولين معاينه دوران بارداري با كمك آزمايشهاي مختلف كم خوني را بررسي مي كند. يكي از اين آزمايشات (هماتوكريت) درصد گلبولهاي قرمز را در پلاسما مي‌سنجد. آزمايش ديگر (هموگلوبين) وزن هموگلوبين خون را مي سنجد. با اين حال با پيشرفت بارداري، احتمال ايجاد كم خوني افزايش مي يابد. بنابراين در اواخر سه ماهه دوم يا اوايل سه ماهه سوم بايد آزمايش تكرار شود. ممكن است به طور طبيعي هماتوكريت و هموگلوبين تا حدي در نيمه دوم بارداري افت كند. علت ين امر افزايش چشمگير حجم خون و پلاسما (پلاسما بخش مايع خون است) با سرعتي بيش از افزايش گلبولهاي قرمز است ولي اين افت نبايد شديد باشد.

كم خوني ممكن است بدون علامت باشد بخصوص در موارد خفيف. علائم كم خوني عبارتند از خستگي، تب و سرگيجه. (البته اين علائم را بسياري از خانمهاي باردار تجربه مي كنند خواه مبتلا به كم خوني باشند يا خير). همچنين ممكن است شما متوجه رنگ پريدگي شويد (بخصوص در ناخنها، سطح دروني پلك ها و لب ها) و ضربان قلبتان تشديد شده و دچار تپش قلب، تنگي نفس و يا اختلال در تمركز حواس شويد. نهايتاً بعضي از مطالعات نشان داده اند كه بين كم خوني فقر آهن شديد و تمايل زياد براي خوردن مواد غير خوركي نظير يخ، كاغذ و يا گِل (حالتي كه به نام ويار خوانده مي شود) ارتباط شديدي وجود دارد. اگر چنين وياري داريد آنرا نديده نگيريد و حتماَ به پزشك اطلاع دهيد.

كم خوني را چطور بايد درمان كرد؟

اگر آزمايش نشان دهد كه شما كم خون هستيد پزشك برايتان روازنه مكمل محتوي 60 تا 120 ميلي گرم آهن و يا حتي بيشتر تجويز مي‌كند. براي آنكه آهن بهتر در روده جذب شود آهن را با شكم خالي بخوريد و ميزان كافي آب يا آب پرتقال بنوشيد (ويتامين C جذب آهن را تشديد مي كند) ولي همراه قرص محتوي آهن شير ننوشيد (كلسيم از جذب آهن جلو گيري مي كند).

دقت كنيد كه اين دوز مربوط به عنصر آهن يا آهن خالص است. بعضي از مكمل ها به جاي عنصر آهن يا علاوه بر آن ميزان "سولفات آهن" موجود را مي نويسند (يكي از املاح آهن). مكملي كه محتوي 324 ميلي گرم سولفات آهن باشد حدود 60 ميلي گرم آهن در اختيار بدن شما قرار مي دهد. بعضي ديگر محتوي گلوكونات آهن هستند كه مصرف 300 ميلي گرم آن به جذب 34 ميلي گرم آهن مي انجامد.

نكته بسيار مهم آن است كه بخاطر داشته باشيد قرصهاي محتوي هر نوع آهن را از دسترس كودكان دور نگهداريد. تعداد كودكاني كه همه ساله در اثر مصرف بيش از حد قرصهاي آهن مي ميرند بيش از تعداد كودكاني است كه در اثر مسموميت با ساير داروها مي ميرند. در حقيقت تنها يك قرص بالغين كافي است كه يك كودك را دچار مسموميت داروئي سازد.

آيا مصرف زياد آهن عوارض دارد؟

مصرف مقادير زياد آهن به صورت قرصهاي مكمل مي تواند موجب اختلالات گوارشي شود. در كثر موارد مصرف بيش از حد آهن منجر به يبوست مي شود كه خود يكي از مشكلات دوران بارداري است. اگر شما از يبوست رنج مي بريد، آب آلو بنوشيد زيرا سيستم گوارشي را به حالت طبيعي برمي‌گرداند (و خود يكي از منابع غني آهن است). تهوع و به ندرت اسهال از ساير عوارض آهن محسوب مي شوند. اگر مصرف آهن شما را دچار تهوع مي كند سعي كنيد هنگام خواب آنرا مصرف كنيد.

اگر عوارض بيش از حد شما را مي آزارد، با پزشك خود مشورت كنيد. بري اجتناب از مشكلات گوارشي مي توانيد از دوز هي كم شروع كنيد و رفته رفته ميزان آن را بالا برده به حد مورد نياز برسانيد و يا دارو را در دوز هي منقسم مصرف كنيد. در بعضي خانـم ها عـوارض دارو با مصـرف قرص هيي كه به آهستگي آهن را آزاد مي كند كاهش مي يابد. و بالاخره اگر مدفوع شما به رنگ سياه درآمد نگران نشويد. اين تغيير كاملاً طبيعي است.

كم خوني چه خطراتي بري سلامت من و كودك من دارد؟

كودك شما به خوبي مي تـواند نياز آهن خود را برطرف سـازد؛ او سهم خود را قبل از شما برداشت مي كند. اگر شما در سه ماهه اول و دوم بارداري به كم خوني مبتلا باشيد احتمال آنكه دچار زايمان زودرس شويد يا نوزادتان با وزن كم به دنيا آيد بيشتر خواهد شد. بنابراين اين امر را جدي بگيريد. اگر فقر آهن بسيار شديد باشد ذخائر آهن نوزاد هنگام تولد پائين خواهد بود و او را در دوران كودكي در معرض خطر كم خوني قرار خواهد داد.

كم خوني فقر آهن به سلامت شما نيز لطمه مي زند. انرژي شما كاهش خواهد يافت و بدنتان نخواهد توانست بخوبي با عفونت مبارزه كند. در صورت ابتلا به كم خوني در اواخر بارداري، اگر هنگام زايمان دچار خونريزي شويد احتمال بروز مشكلات جدي بيشتر خواهد بود؛ ممكن است به سرگيجه، افزايش ضربان قلب يا علائم ديگر دچار شويد كه باعث شود يك يا دو روز اضافي در بيمارستان بمانيد. حتي ممكن است نياز به تزريق خون داشته باشيد.

چگونه مي‌توان از فقر آن پيشگيري كرد؟

ويتامين هاي دوران بارداري را به طور منظم مصرف كنيد و از رژيم غذايي سالمي كه شامل مقادير زياد مواد غني از آهن باشد پيروي كنيد. گوشت قرمز بهترين منبع است. البته خورك مرغ و ساير گوشت ها و حتي صدف دريايي نيز سرشار از آن است.

احتياط
براي برطرف ساختن نياز خود به آهن از جگر استفاده نكنيد. در دوران بارداري بايد از مصرف جگر خودداري كرد. زيرا حاوي ويتامين A در حدي زيان آور است كه منجر به ناهنجاريهاي مادرزادي مي شود.

غذاهاي غيرگوشتي حاوي آهن عبارتند از لوبيا، كشمش، خرما، آلو، انجير، زردآلو، سيب‌زميني (با پوست)، كلم بروكلي، چغندر، سبزيجات داراي برگهاي سبز، نانهاي سبوس دار، شيرۀ قند سياه، و غلات غني شده با آهن. به خاطر داشته باشيد كه آهن موجود در منابع حيواني (آهن به صورت Heme) خيلي راحت تر از آهن موجود در منابع غيرحيواني جذب مي شوند.

چه چيزي به جذب آهن در بدن كمك مي كند؟

خوردن يا نوشيدن مواد سرشار از ويتامين C همزمان با مصرف قرص آهن يا مواد غذايي حاوي عنصر آهن كمك مي كند كه جذب اين ماده از منابع غير حيواني بالا رود. يك ليوان آب پرتقال يا آب گوجه فرنگي، يك مشت پُر توت فرنگي، فلفل شيرين، يا نصف يك عدد گريپ فروت داري ميزان كافي ويتامين C بري جذب آهن خواهد بود. گوشت و ماهي (منابع آهن heme كه بهتر جذب ميشود) نيز جذب اين ماده از منابع غير حيواني را بالا مي برند. بعنوان مثال قرار دادن يك قطعه گوشت گوساله در يك ظرف محتوي سبزيجات به جذب آهن سبزيجات كمك مي كند.

چه عواملي با جذب آهن تداخل دارند؟

كلسيم با جذب آهن تداخل دارد. بنابرين اكر مكمل هي حاوي كلسيم و يا تركيبات ضد اسيد حاوي كلسيم دريافت مي كنيد دقت كنيد كه مصرف آنها با مصرف غذا هي غني از آهن و يا قرص آهن همزمان نباشد. به همين دليل نبيد قرص آهن را با شير مصرف كنيد زيرا شير سرشار از كلسيم است. شير را در فاصله بين دو وعده غذا مصرف كنيد. از آنجييكه پلي فنل موجود در چي و قهوه با جذب آهن موجود در مكمل ها و آهن منابع گياهي تداخل دارد، نبايد بطور همزمان مصرف شوند.

منبع:ninisite.com