تجافی در نماز (نیم خیز نشستن) چه حکمی دارد و به چه صورت است ؟

مجموعه: احکام دینی

آشنایی با تجافی در نماز (نیم خیز نشستن) و احکام آن

همه چیز درباره تجافی در نماز (نیم خیز نشستن) :

تجافى چیست ؟

دور كردن بازوان و آرنجها از پهلو و همچون دو بال گشوده قرار دادن آنها، بلند كردن شکم از زمین، بلند كردن زانوها از زمین و به حالت نیم خیز قرار گرفتن می باشد.

تَجافی حالت نیم خیز نمازگزار در هنگام تشهّد امام جماعت است. به بازکردن دست ها در هنگام رکوع و سجده نیز تجافی می گویند.

حکم تجافی در نماز چیست ؟

تشهد وسط نماز : احتیاط واجب آن است که موقع خواندن تشهد، به صورت نیم خیز بنشیند.

تشهد و سلام آخر نماز : می تواند برخیزد و بقیه نماز را فرادا بخواند یا به صورت نیم خیز بنشیند تا امام سلام نماز را بگوید، سپس برخیزد.

در تشهد : اگر مأموم در رکعت دوم یا آخرِ نماز، به امام جماعت اقتدا کند، در هنگام تشهد امام جماعت، تجافی می کند. یعنی انگشتان دو دست و پاها را بر روی زمین می گذارد و زانوها را بلند می کند. طبق نظر مراجعی مانند آیت الله خامنه ای، آیت الله مکارم شیرازی، آیت الله وحید خراسانی و آیت الله سیستانی، تجافی در تشهد رکعت دوم احتیاطِ واجب است؛ اما در رکعت چهارم، نمازگزار می تواند تجافی کند یا اینکه برخیزد و بقیه نماز را بخواند. نمازگزار در هنگام تجافی طبق نظر فقها می تواند سکوت کند یا ذکر تشهد یا هر ذکر دیگری بگوید.

در رکوع و سجده : به معنای بازکردن آرنج دست هاست که برای مردان مستحب است. این کار را در رکوع «تجنیح» می گویند که انسان در حالت رکوع مانند دو بال بازوها و آرنج هایش را از بدن بیرون بیاورد و فقط کف دست هایش را بر زانوهایش بگذارد. در روایات به بلند کردن شکم از زمین و قرار دادن دستها همچون دو بال گشوده «تَخَوّی» می گویند. تجافی در رکوع و سجود برای مرد مستحب است. البته ملا احمد نراقی فقیه شیعه در قرن سیزدهم قمری در کتاب مستند الشیعه از فاضل نقل کرده که تجافی به معنای بلند کردن شکم از زمین در حال سجده واجب است زیرا بدون تجافی سجده محقق نمی شود.

تجافی در سجده : بر نمازگزار مستحب است «در حال سجده تجافی نماید؛ یعنی شکم را از زمین بالا بگیرد.

نمازگزار در حال تجافی چه وظیفه ای دارد؟

دو حالت دارد :

* یکی در تشهد اول هنگامی که امام در حال خواندن تشهد است و نماز گزاری یک رکعت دیر رسیده باید به حال تجافی بنشیند و مخیر بین سه کار است

اول : سکوت

دوم : خواندن تشهد (افضل این مورد است)

سوم : ذکر مطلق

* حالت دوم  رکعت چهار نماز است، هنگامی که امام در حال خواندن تشهد و سلام است نماز گزار باید به حالت تجافی بنشیند، و در تشهد یکی از سه کار مورد قبل را بگوید اما در سلام بین دو کار مخیر است:

اول : سکوت

دوم : ذکر مطلق

نظر مراجع درباره تجافی (نیم خیز نشستن در نماز جماعت) :

آیات عظام اراکی، نوری همدانی : كسی كه یك ركعت از امام عقب مانده وقتی امام تشهّد ركعت آخر را می خواند، می تواند برخیزد و نماز را تمام كند و یا انگشتان دست و سینه پا را به زمین بگذارد و زانوها را بلند نگهدارد و صبر كند تا امام سلام نماز را بگوید و بعد برخیزد.

آیت الله مكارم شیرازی : كسى كه یک ركعت از امام عقب مانده، وقتى امام تشهد را مى خواند احتیاط آن است كه زانوها را از زمین بلند كند و انگشتان دست و سینه پا را بر زمین بگذارد و بنابر احتیاط مستحب همراه او تشهد بخواند، یا ذكر بگوید و اگر تشهد آخر است بنابر احتیاط واجب صبر کند تا امام سلام نماز را بگوید و بعد برخیزد و ادامه دهد.

آیت الله خامنه ای : اگر امام جماعت در حال قرائت تشهد باشد و مأموم یک رکعت دیرتر اقتدا کرده باشد، احتیاط واجب آن است که به حال تجافى باشد و مى تواند تشهد بخواند و یا تسبیح بگوید.

آیات عظام گلپایگانی، صافی گلپایگانی : كسی كه یک ركعت از امام عقب مانده بنابراحتیاط واجب باید وقتی امام تشهد ركعت آخر را می خواند انگشتان دست و سینه پا را به زمین بگذارد و زانوها را بلند نگهدارد و صبر كند تا امام تشهد نماز را بگوید و بعد برخیزد و واجب نیست صبر كند تا امام سلام بگوید.

آیات عظام خوئی، سیستانی، تبریزی : كسی كه یك ركعت از امام عقب مانده بهتر آن است كه وقتی امام تشهد ركعت آخر را می خواند انگشتان دست و سینه پا را به زمین بگذارد و زانوها را بلند نگهدارد و صبر كند تا امام سلام نماز را بگوید و بعد برخیزد و اگر در همانجا بخواهد قصد انفراد نماید مانعی ندارد (خوئی، تبریزی: ولی چنانچه از اول قصد انفراد داشته، محل اشكال است).

آیت الله فاضل لنکرانی : كسی كه یك ركعت از امام عقب مانده وقتی امام تشهد ركعت آخر را می خواند، می تواند نيت فرادی كند و برخیزد و نماز را تمام كند و یا انگشتان دست و سینه پا را به زمین بگذارد و زانوها را بلند نگهدارد و صبر كند تا امام سلام نماز را بگوید و بعد برخیزد.

آیت الله وحید خراسانی : کسی که یک رکعت از امام عقب مانده وقتی امام تشهّد رکعت آخر را می خواند  اگر قصد انفراد نکند بنابراحتیاط واجب  انگشتان دست و سینه پا را به زمین بگذارد و زانوها را بلند نگهدارد و صبر کند تا امام سلام نماز را بگوید. و بعد برخیزد و اگر در همانجا بخواهد قصد انفراد نماید مانعی ندارد. ولی چنانچه از اول قصد انفراد داشته محل اشکال است.

آیت الله شبیری زنجانی : كسی كه از امام عقب مانده، وقتی امام تشهد ركعت آخر را می خواند اگر در ركعتی باشد كه تشهد ندارد، تشهد را با امام می خواند و بنابراحتیاط انگشتان دست و سینه پا را به زمین بگذارد و زانو ها را بلند نگهدارد و صبر كند تا امام سلام نماز را بگوید و بعد برخیزد و ركعت آخر را بخواند، ولی می تواند قصد فرادی كرده تشهّد نخوانده برخیزد.

آیت الله سبحانی : كسی كه یک ركعت از امام عقب مانده وقتی امام تشهد ركعت آخر را می خواند، نیم خیز بنشیند و صبرکند تا امام تشهد نماز را بگوید و بعد برخیزد.

آیت الله مظاهری : كسی كه یك ركعت از امام عقب مانده وقتی امام تشهد ركعت آخر را می خواند می تواند برخیزد و نماز را تمام كند و مستحبّ است نیم خیز بنشیند تا امام سلام نماز را بگوید و بعد برخیزد.

تجافی در نماز (نیم خیز نشستن) به چه صورت است

سوالات متداول درباره نحوه نشستن به صورت تجافی :

نشستن به صورت تجافی، چگونه است ؟

یعنی زانوها را از زمين بلند کند و تنها انگشتان دست و سينه پا را بر زمين بگذارد (به صورت نيمه خيز بنشيند).

اگر نماز امام جماعت شکسته باشد، مأمومی که نماز او کامل است باید در سلام نماز تجافی کند ؟

احتیاط مستحب تجافی است.

شخصی که وظیفه او تجافی است ولی آن را فراموش کند و در حالت قیام به خاطر آورد چه حکمی دارد ؟

اشکالی ندارد.

اگر شخصی که در رکعت دوم امام، به جماعت اقتدا کرده در هنگام تشهد درحالت تجافی قرار نگیرد، (سهوا یا عمداً) حکم نمازش چگونه است و آیا عملی بر او واجب است یا خیر ؟

بر فرض سؤال، بنابر احوط تجافی لازم است، ولی اگر حالت تجافی را (حتی عمداً) انجام ندهد،(با آنکه گناه کرده اما) نمازش باطل نمى شود و جماعتش هم صحیح است.

اگر سلام نماز را در حالت تجافى بعد از تشهّد عمداً و به قصد همراهى (البتّه بدون آگاهى) گفت، چه وظیفه اى در قبال آن نمازها دارد ؟

نماز را اعاده کند.

وظیفه مأموم در مورد ذکر سلام در حالت تجافی چیست ؟

اگر در تشهّد آخر نماز است بنابر احتیاط واجب صبر كند تا امام سلام نماز را بگويد ( ولی مأموم نباید ذکر سلام را بگوید ) و بعد برخيزد و ادامه دهد و چنانچه عمدا ذکر سلام را همراه امام بگوید نمازش باطل است.

آیا گفتن ذکر تشهد در حالت تجافی لازم است ؟

بنابراحتیاط مستحب همراه امام جماعت تشهّد بخواند، يا ذكر بگويد.

آیا نیم خیز نشستن هنگام سلام، برای کسی که یک رکعت عقب مانده، واجب است ؟

بنابر احتیاط واجب صبر كند تا امام سلام نماز را بگويد و بعد برخيزد و ادامه دهد.

آیا نیم خیز نشستن هنگام تشهد، برای کسی که یک رکعت عقب مانده، واجب است ؟

كسى كه يک ركعت از امام عقب مانده، وقتى امام تشهّد را مى خواند احتياط واجب آن است كه زانوها را از زمين بلند كند و انگشتان دست و سينه پا را بر زمين بگذارد و بنابراحتیاط مستحب همراه او تشهّد بخواند، يا ذكر بگويد و اگر در تشهّد آخر است بنابر احتیاط واجب صبر كند تا امام سلام نماز را بگويد و بعد برخيزد و ادامه دهد.

با توجه به اینکه اگر اهل سنت یک رکعت از امام عقب باشد، تجافی را انجام نمی دهند آیا لازم است شیعیان تجافی را رعایت کنند ؟

با توجه به اینکه اگر اهل سنّت یک رکعت از امام عقب بيفتند تجافى نمى كنند (و به صورت نیم خیز نمى نشينند)، انجام اين كار براى شيعيان لازم نيست.

سخن پایانی :

تجافی در نماز (نیم خیز نشستن)، یکی از حالت هایی است که در نماز جماعت کاربرد دارد. تجافی در نماز احکامی دارد که در بالا به آن ها پرداخته ایم.

گردآوری: بخش مذهبی بیتوته