انواع صنایع دستی سنگی، ماندگارترین میراث و هنر ایرانی

مجموعه: هنرهای دستی و ترسیمی

صنایع دستی سنگی ایران

آشنایی با انواع صنایع دستی سنگی + تاریخچه

انواع صنایع دستی سنگی 

هدف از نگارش این محتوا آشنایی شما با انواع صنایع دستی سنگی در ایران است. ویژگی های منحصر به فرد سنگ، سبب شده که این جسم از قدیم الایام تا کنون برای بشر از اهمیت خاصی برخوردار باشد.

از مهم ترین ویژگی های این اجسام این است که به هیچ وجه نمی سوزند، نمی پوسند، خرد نمی شوند و زنگ نمی زنند. این ویژگی های منحصر به فرد سبب شد که بشر در طول تاریخ از این اجسام، به گونه های مختلف اعم از ساخت ابزارهای کشاورزی، تجهیزات شکار، ساخت خانه، مجسمه سازی، ساخت وسایل تزیینی و ... استفاده کند.

این موضوع سبب شد که در حال حاضر آثار تاریخی زیاد و متنوعی از جنس سنگ باقی بماند که از معروف ترین آن ها می توان به نقش برجسته های نقش رستم در فارس، تخت جمشید، مجسمه های شیر سنگی در انواع آرامگاه ها، ستون های مسجد وکیل شیراز و ... اشاره نمود. طبیعتا با وجود چنین آثاری، صنایع دستی مختلفی می توان با استفاده از این اجسام تولید کرد که ما قصد دارید در این مطلب به معرفی انواع صنایع دستی سنگی بپردازیم.

اما قبل از معرفی انواع این صنایع، باید متذکر شویم به طور کلی صنایع دستی سنگی، صنایعی هستند که عنصر و ماده ی اولیه ی آن ها سنگ می باشد. از آنجایی که تنوع سنگ در کشور ما بسیار زیاد است از سنگ های مختلفی در این صنایع استفاده می شود که از مهم ترین آن ها می توان به سنگ های مرمر، فیروزه، یشم، سنگ سماق، سنگ سیاه، سنگ گندمی، سنگ آهکی، سنگ سفید یا آلاباستر و .. اشاره کرد.

با استفاده از ابزارها و تجهیزات مختلف، این سنگ ها حکاکی و تراشیده می شوند و از آن ها محصولات مختلفی همچون انواع ظروف، پایه چراغ، قاب عکس، انواع نگین و ... ساخته می شود. حال اگر می خواهید اطلاعات خود را در مورد انواع صنایع دستی سنگی افزایش دهید می توانید با ما در ادامه ی مطلب همراه باشید.

انواع صنایع دستی سنگی

تاریخچه صنایع دستی سنگی در ایران

صنایع دستی سنگی، ماندگارترین میراث ایرانی است که دارای تمدن چندین هزار ساله می باشد. این میراث کهن که قدمت آن به قرن ها قبل از میلاد مسیح برمی گردد و تا به امروز، برای مردم امروز به یادگار مانده است هویت تاریخی و ملی ما می باشد. این میراث چندین هزار ساله که از مظاهر و جلوه های خاص و متنوعی تشکیل شده است به نحوی می تواند قدمت و سرگذشت درخشان و باستانی این مرز و بوم را بیان کند. 

براساس شواهد به جای مانده، قدمت صنایع دستی سنگی ایران به 8 هزار سال پیش و به عصر نوسنگی برمی گردد. آثاری که از این دوره و همچنین دوره های پارینه سنگی و میان سنگی بر جای مانده است گواه این است که مردم این تمدن ها از ابزارها و وسایل سنگی استفاده می کردند. از دیگر ﺁثاری که نشان می دهد صنایع دستی در کشور ما از قدمتی کهن برخوردار است وجود ابزارهای مختلف همچون تیغه های دندانه دار با اشکال هندسی مختلف در بیستون و غارهای هوتو می باشد.

این آثار و شواهد نشان می دهند که صنایع دستی از قدیمی ترین و ماندگارترین صنایع دستی می باشند و قدمتی به اندازه ی قدمت بشریت دارند. سنگ از جمله اجسام فراوان در طبیعت است و لذا همیشه در دسترس مردم بود.

از طرفی شکل پذیری و ماندگاری آن سبب شد در گذشته به وفور از این صنایع استفاده کنند. انسان ها ابتدا برای رفع نیاز خود، از این اجسام استفاده می کردند وجود کتیبه ها و مجسمه ها و ظروف سنگی بیانگر این واقعیت است و بعدها برای ساخت وسایل تزیینی مورد استفاده قرار گرفتند.

در حال حاضر سنگ هایی که در صنایع دستی مورد استفاده قرار می گیرند شامل سنگ های زینتی و غیر زینتی می باشند.

معرفی انواع صنایع دستی سنگی

صنایع دستی سنگی به صنایعی گفته می شود که سنگ و مشتقات آن، مهم ترین و اولین مواد تشکیل دهنده ی آن می باشند. این هنر و صنایع دستی نیز به مانند تمام صنایع دستی ایران، از گستردگی و تنوع زیادی برخوردار است که به طور کلی روش های حجاری شامل تراش سنگ (جواهر تراشی، خراطی و نقش برجسته)، برش سنگ ( معرق و مشبک)، خراش سنگ (حکاکی) و روش های تلفیقی (نقش برجسته مشبک) می باشد.

از جمله رایج ترین روش های سنگ تراشی عبارتند از:

• حجاری سنگ

• حکاکی روی سنگ

• خراطی سنگ

• ساخت مجسمه های سنگی

• مرصع کاری

• مشبک سازی سنگ

• معرق کاری سنگ

• و ...

خراطی سنگ

خراطی سنگ از انواع صنایع دستی سنگی 

یکی از معروف ترین رشته های صنایع دستی سنگی، خراطی سنگ است که سبب می شود انواع صنایع دستی سنگی تولید شود. خراطی سنگی یعنی قطعه ای سنگ، توسط چرخ خراطی به صورت دورانی تراشیده شود تا اجسامی با حجم متقارن و مدور تولید شود. از جمله انواع صنایع دستی سنگی که به صورت خراطی تولید و عرضه می شوند شامل هاون، قندان، پایه های صندلی ها، دیگ و .. می باشند. 

از جمله سنگ هایی که در تولید خراطی سنگ مورد استفاده قرار می گیرند شامل سنگ های مرمر، هرسین، تراورتن و سنگ چینی می باشند. در این روش ابزار و تجهیزات خاصی استفاده نمی شود. مهم ترین ابزارهای خراطی سنگ، دستگاه های تراش و برش، سنگ یا کاغذ سمباده، قلم، مته های مختلف و چکش و ... می باشند.

معرق کاری سنگ

معرق کاری سنگ از دیگر انواع صنایع دستی سنگی

معرق کاری سنگ یکی از زیباترین صنایع دستی سنگی است که از کنار هم قرار دادن و چسباندن تکه های سنگ به وجود می ﺁید. این سنگ ها می توانند سنگ ریزه های رنگی موجود در طبیعت و یا خرده سنگ های برش خورده و حتی برش سنگ های بزرگ تر باشد.

به طور کلی معرق کاری سنگ یعنی برش سنگ های رنگی و چیدن و چسباندن آن ها کنار هم. این هنر عموما بر روی سطوح تخت و وسیع به کار برده می شود تا به خوبی بتواند زیبایی خود را نشان دهد.

به همین دلیل در حال حاضر از معرق کاری سنگی در ساخت و سازها خصوصا کف لابی ساختمان ها، راهروها، ورودی های ساختمان ها، کف سالن های پذیرایی و اتاق ها و همچنین بر روی سطوح میز استفاده می شود. امروزه این هنر در اکثر هتل ها و سالن های عمومی و ساختمان ها به چشم می خورد.

دقیقا مشخص نیست که قدمت این هنر به چه زمان و دوره ای برمی گردد اما بدون شک از هنرهای قدیمی و کهن ایرانی است. نقش ها و ﺁثار به جای مانده از گذشته، نظیر کاخ خورشید مربوط به دوره ی نادر شاه افشار و بنای تاریخی خانه خدا که بخشی از مسجد عتیق شیراز است بیانگر این موضوع می باشند.

در این نوع صنایع دستی سنگی هم، از سنگ های مختلفی استفاده می شود که وجود همین سنگ های متنوع سبب شدند معرق کاری سنگی به انواع زیر دسته بندی شود:

• سنگ مرمریت

• سنگ تراورتن

• سنگ گرانیت

البته نقوشی هم که به وسیله ی این هنر بر روی سطوح، ایجاد می شود متنوع می باشد و معرق کاری سنگ را بر اساس نقش به دسته های زیر تقسیم نموده است:

• نقش های سنتی

• نقوش اسلیمی – ختایی

• نقش های و طرح های متنوع

از مهم ترین ویژگی های این نوع صنایع دستی سنگی این است که با قرار دادن تکه های سنگ در کنار هم می توان، نقش های متنوع و متعددی تولید کرد که طبیعتا این تنوع و زیبایی سبب می شود در موارد مختلفی مورد استفاده قرار گیرد.

البته کاربرد اصلی معرق کاری سنگ، تزیینی می باشد. از مهم ترین کاربردهای معرق کاری سنگ می توان به استفاده از این هنر در مجتمع های مسکونی، لابی، تالارها، هتل های اصیل و تاریخی، ساختمان های تجاری، کف ﺁسانسور و ... اشاره نمود.

عکس انواع صنایع دستی سنگی

حکاکی روی سنگ از زیباترین انواع صنایع دستی سنگی

خراش یا حکاکی سنگ را می توان یکی از اولین هنرهای به جای مانده از تمدن بشریت دانست که علاقه و تمایل بشر به خلق هنر را نشان می دهد. هنر حکاکی یا خراش بر روی سنگ برای ایجاد خط، بافت و نقوش کم عمق بر روی سنگ است که با انواع چکش و قلم فولادی انجام می گیرد. این هنر خود به دو نوع خراش زمینه و خراش طرح اصلی تقسیم می شود.

با استفاده از این هنر می توان انواع نقوش ظریف و سطحی نوشتاری و تصویری را بر روی انواع سطوح سنگی تخت و منحنی انجام داد. با استفاده از این هنر می توان انواع صنایع دستی سنگی را تولید کرد که از جمله ی آن می توان به انواع ظروف سنگ از قبیل قاب و قدح، سرمه دان، شمعدان، قاب، دیگ و دیگچه، مهرهای مسطح (دکمه‌ای) و استوانه‌ای (غلطکی)، سنگ مزار، کتیبه ها و ... اشاره کرد.

مشبک روی سنگ از صنایع دستی سنگی

مشبک روی سنگ 

از دیگر نمونه های صنایع دستی سنگی است که با استفاده از ابزارهای برش بر روی سنگ ایجاد می شود. مشبک روی سنگ یعنی، بریدن بخش هایی از سنگ و پیاده کردن طرح مورد نظر بر روی آن و ایجاد روزنه و شبکه در سنگ. از این هنر برای ایجاد نورگیر، هواکش و جداکننده ی فضاهای مختلف ساختمان استفاده می شود.

در این هنر از نقوش مختلفی استفاده می شود که از جمله آن می توان به نقوش اسلیمی - ختایی، گره، خط نگاره ها و نقوش جانوری اشاره کرد. این هنر یک هنر بسیار قدیمی است که از آن برای عبور نور از سقف استفاده می کردند. 

گردآوری : بخش فرهنگ و هنر بیتوته