چرا تاتِو زیباترین صومعه ارمنستان نامیده می‌شود؟

مجموعه: مکانهای زيارتي ايران و جهان

صومعه تاتِو

صومعه تاتِو: جواهری از معماری و تاریخ ارمنستان

تاتِو

صومعه تاتِو 

صومعه تاتِو (Tatev Monastery) یکی از برجسته‌ترین بناهای تاریخی و مذهبی ارمنستان است که نمادی از پایداری فرهنگی و معنوی این ملت به شمار می‌رود. این صومعه که در قرن نهم میلادی بنیان نهاده شده، بر روی یک فلات بازالتی در نزدیکی روستای تاتِو در استان سیونیک (Syunik) واقع شده و بر لبه دره عمیق رودخانه ووروتان (Vorotan) مشرف است.

تاتِو نه تنها یک مرکز مذهبی بوده، بلکه به عنوان کانونی برای فعالیت‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و آموزشی در منطقه عمل کرده است. امروزه، این صومعه به عنوان یکی از مقاصد گردشگری اصلی ارمنستان شناخته می‌شود و در فهرست پیشنهادی میراث جهانی یونسکو قرار دارد. در این مقاله، به بررسی جامع تاریخچه، معماری، اهمیت فرهنگی و جنبه‌های گردشگری آن می‌پردازیم.

تله کابین تاتِو

مکان و موقعیت جغرافیایی صومعه تاتِو 

صومعه تاتِو در جنوب شرقی ارمنستان، در استان سیونیک، بر روی یک فلات مرتفع قرار گرفته است. این مکان در لبه یک دره عمیق واقع شده که رودخانه ووروتان از میان آن عبور می‌کند، و اطراف آن را کوه‌ها و جنگل‌های سرسبز احاطه کرده‌اند. روستای تاتِو در نزدیکی آن قرار دارد و شهر گوریس (Goris) به عنوان مرکز استان، حدود ۳۰ کیلومتری شمال آن است. موقعیت استراتژیک صومعه بر روی فلات، آن را به یک دژ طبیعی تبدیل کرده که در طول تاریخ از حملات دشمنان محافظت می‌شده است.

دسترسی به تاتِو از طریق جاده‌های کوهستانی امکان‌پذیر است، اما یکی از جذاب‌ترین راه‌ها، استفاده از تله‌کابین "بال‌های تاتِو" (Wings of Tatev) است که طولانی‌ترین تله‌کابین دوطرفه بدون توقف جهان به شمار می‌رود (۵۷۵۲ متر طول، رکورد گینس). این تله‌کابین از روستای هالیدزور (Halidzor) به صومعه متصل می‌شود و نمایی خیره‌کننده از دره و کوهستان‌ها ارائه می‌دهد. گشت‌وگذار در اطراف صومعه شامل مسیرهای پیاده‌روی، آبشارها و غارهای طبیعی مانند غار خندزورسک (Khndzoresk) است که تجربه‌ای منحصربه‌فرد برای گردشگران فراهم می‌کند.

تاریخچه صومعه تاتِو 

تاریخ صومعه تاتِو به دوران پیش از مسیحیت بازمی‌گردد، جایی که یک معبد بت‌پرستی در محل آن وجود داشته است. پس از پذیرش مسیحیت در ارمنستان در قرن چهارم، یک کلیسای ساده جایگزین آن شد. توسعه اصلی در قرن نهم آغاز شد؛ در سال ۸۴۸، شاهزاده فیلیپ سیونیک ساخت کلیسای جدیدی را تأمین مالی کرد و بعدها اسقف هوانس (Hovhannes) با حمایت شاهزاده آشوت، آن را گسترش داد. تا قرن یازدهم، صومعه میزبان حدود ۱۰۰۰ راهب و صنعتگر بود.

صومعه در طول تاریخ با چالش‌های متعددی روبرو شد: حمله سلجوقیان در ۱۰۴۴ و ۱۱۷۰ (که منجر به سوزاندن ۱۰ هزار دست‌نویس شد)، زلزله‌های ۱۱۳۶ و ۱۹۳۱، و حملات تیمور لنگ (۱۳۸۱-۱۳۸۷) و شاهرخ (۱۴۳۴). با این حال، چندین بار بازسازی شد. در دوران مغولان، از مالیات معاف بود و خانواده اوربلیان (Orbelian) از ۱۲۸۶ کنترل آن را به دست گرفتند. در قرن‌های ۱۷ و ۱۸، ساختمان‌ها مرمت و گسترش یافتند، هرچند در ۱۷۹۶ توسط نیروهای ایرانی غارت شد. در ۱۸۳۶، تحت حکومت تزاری روسیه، به دیوازین یروان پیوست.

یکی از لحظات کلیدی تاریخ مدرن، در ۲۶ آوریل ۱۹۲۱ بود که دومین کنگره پان‌زنگزوریان در تاتِو، استقلال جمهوری ارمنستان کوهستانی را اعلام کرد، با گوریس به عنوان پایتخت و گارگین نزده (Garegin Nzhdeh) به عنوان فرمانده. زلزله زنگزور در ۱۹۳۱ گنبد کلیسای سنت پل و پیتر و برج ناقوس را ویران کرد (برج ناقوس هنوز بازسازی نشده است).

عکس صومعه تاتو

معماری صومعه تاتو

مجموعه صومعه تاتِو یک دژ مستحکم است که شامل سه کلیسا، کتابخانه، سالن غذاخوری، برج ناقوس (ویران‌شده)، مقبره و ساختمان‌های اداری می‌شود. معماری آن نمونه‌ای برجسته از سبک ارمنی قرون وسطی است:

کلیسای سنت پل و پیتر (Saints Paul and Peter): ساخته‌شده در ۸۹۵-۹۰۶، یک باسیلیکا مستطیل‌شکل با گنبد مرکزی بر روی ستون‌ها، محراب شرقی، دیوارهای سنگی تراش‌خورده و سقف کاشی‌کاری‌شده. نقاشی‌های دیواری از ۹۳۰ شامل مسیح در محراب، روز قیامت در دیوار غربی و صحنه‌های تولد مسیح در دیوار شمالی است.

کلیسای سنت گریگوری روشنگر (Saint Gregory the Illuminator): ساخته‌شده در ۸۳۶-۸۴۸، پس از ویرانی در ۱۰۴۴ و ۱۲۹۵ بازسازی شد. ساده بدون گنبد، با سه ستون پشتیبان و کنده‌کاری‌های هندسی در ورودی.

کلیسای مادر مقدس خدا (Holy Mother of God): ساخته‌شده در ۱۰۸۷ به عنوان طبقه دوم یک مقبره، در ۱۹۳۱ آسیب دید اما در اواخر قرن ۲۰ بازسازی شد.

سایر عناصر شامل استحکامات قرن ۱۴ (جنوب، غرب و شمال با محل‌های سکونت و کلاس‌ها)، افزودنی‌های قرن ۱۸ (اقامتگاه اسقف، سلول‌های راهبان، انبار، سالن غذاخوری، آشپزخانه، نانوایی، شراب‌سازی) و یک آسیاب روغن قرن ۱۰ در شمال شرقی با چهار اتاق، انبار گنبدی و اتاق‌های پرس قوسی است.

صومعه تاتو ارمنستان

اهمیت فرهنگی و مذهبی

تاتِو یکی از دو صومعه مشهور ارمنستان (همراه با نوراوانک) است و مرکز فرهنگ و اعتقاد ارمنی بوده. در قرن‌های ۱۴-۱۵، میزبان دانشگاه تاتِو (۱۳۹۰-۱۴۳۴) بود که یک نهاد مهم قرون وسطی برای علم، دین، فلسفه، تکثیر کتاب و نقاشی مینیاتوری بود. این دانشگاه میراث ارمنی را در دوران آشفته حفظ کرد و شامل بخش‌هایی برای کتب مقدس، هنرها (خوشنویسی، طراحی کتاب، مینیاتورها) و موسیقی بود. دانشجویان از ارمنستان بزرگ و کیلیکیه جذب می‌شدند و استادانی مانند هوان وروتنتسی (Hovhan Vorotnetsi) و گریگور تاتواتسی (Grigor Tatevatsi) فلسفه (افلاطون، ارسطو) و الهیات تدریس می‌کردند.

صومعه نمادی از فئودالیسم بود، با مالکیت ۴۷ روستا و عشر از ۶۷۷ روستای دیگر، که منجر به شورش‌های دهقانی مرتبط با بدعت تندراکیان (Tondrakian Heresy) در قرن‌های ۹-۱۱ شد. در ۱۹۹۵، به همراه تاتوی آناپات و دره ووروتان به فهرست پیشنهادی یونسکو اضافه شد.

ویژگی‌های برجسته

ستون گاوزان (Gavazan Column): یک ستون بازالتی ۸-۹ متری از ۹۰۶ با صلیب خاچکار قرن ۱۸ در بالا. این ستون نوسانی بدون فرو ریختن، احتمالاً برای تشخیص لرزه‌های کوچک طراحی شده و نمادی از پایداری است.

نقاشی‌های دیواری و کنده‌کاری‌ها: در کلیسای سنت پل و پیتر، با چهره‌های شرقی و کتیبه‌های ارمنی.

معماری آموزشی: ۱۶ کلاس مستطیل‌شکل با سقف‌های قوسی از قرن ۱۸، نشان‌دهنده معماری آموزشی قرون وسطی دیرین.

دانشگاه تاتِو

توسعه‌های اخیر و گردشگری

برنامه احیای تاتِو از ۲۰۰۸ توسط بنیاد احیای تاتِو تحت رهبری روبن واردانیان (Ruben Vardanyan) آغاز شد، با هدف بازسازی صومعه، احیای آموزش و زندگی راهبانی، و توسعه جوامع محلی. زیرساخت‌های کلیدی شامل تله‌کابین بال‌های تاتِو (باز شده در اکتبر ۲۰۱۰، طولانی‌ترین جهان،ساخته‌شده توسط دوپلمایر/گاراونتا) است که گردشگری را افزایش داده .

تلاش‌های بازسازی: آسیاب روغن عملیاتی از ۲۰۱۰؛ ورودی شمالی مرمت‌شده از ۲۰۱۶ با غرفه‌های نمایش؛ چشمه آب بازسازی‌شده در ۲۰۱۶؛ کلیسای سورب آستواتساتسین مرمت‌شده در ۲۰۱۶-۲۰۱۸. اطراف شامل بیش از ۵۰ هتل و مهمانخانه در گوریس، ۵۰ اقامتگاه B&B در روستاهای نزدیک، و مسیرهای پیاده‌روی توسط سازمان اکولوژیک آرک برای اکوتوریسم در سیونیک است. همچنین، بال‌های تاتِو برای سومین بار در ۲۰۲۴ جایزه بهترین تله‌کابین جهان را در جوایز جهانی سفر دریافت کرد.

سوالات متداول درباره صومعه تاتِو

۱- صومعه تاتِو دقیقاً کجاست و چطور می‌توان به آن رسید؟

صومعه تاتِو در استان سیونیک، جنوب شرقی ارمنستان و در نزدیکی روستای تاتِو قرار دارد. بهترین و جذاب‌ترین راه رسیدن به آن استفاده از تله‌کابین «بال‌های تاتِو» (Wings of Tatev) است که از روستای هالیدزور شروع می‌شود و فقط ۱۲ دقیقه طول می‌کشد. این تله‌کابین طولانی‌ترین تله‌کابین دوطرفه بدون توقف جهان است. همچنین می‌توانید با ماشین شخصی یا تور از ایروان (حدود ۴-۵ ساعت) یا از شهر گوریس (۳۰-۴۰ دقیقه) به آنجا برسید.

۲- بهترین فصل برای بازدید از صومعه تاتِو کی است؟

بهترین زمان اواخر بهار (می-ژوئن) و پاییز (سپتامبر-اوایل نوامبر) است؛ هوا معتدل، طبیعت سرسبز یا رنگارنگ پاییزی و تله‌کابین کاملاً فعال است. تابستان هم شلوغ و زیباست ولی گرم‌تر است. زمستان بسیار سرد و برفی است اما مناظر رویایی دارد (تله‌کابین در روزهای خیلی برفی ممکن است بسته باشد).

۳- تله‌کابین بال‌های تاتِو چقدر طول می‌کشد و قیمت بلیت آن چقدر است؟

مسافت تله‌کابین ۵.۷ کیلومتر است و حدود ۱۱-۱۲ دقیقه طول می‌کشد. قیمت بلیت رفت و برگشت برای بزرگسالان حدود ۸۰۰۰ درام ارمنستان (تقریباً ۲۰-۲۲ دلار) و برای کودکان زیر ۱۰ سال ۵۰۰۰ درام است. در فصل گردشگری (بهار تا پاییز) هر روز از ساعت ۹ صبح تا ۸ شب باز است.

۴- داخل صومعه چه چیزهایی می‌توان دید و بازدید چقدر زمان می‌برد؟

مهم‌ترین بخش‌ها: کلیسای اصلی سنت پل و پیتر (قرن نهم)، کلیسای سنت گریگوری، ستون نوسانی گاوزان، آسیاب روغن قرن دهمی، نقاشی‌های دیواری باستانی و دیوارهای دفاعی. بازدید کامل از مجموعه صومعه معمولاً ۱ تا ۲ ساعت طول می‌کشد. اگر پیاده‌روی در اطراف و عکاسی هم بخواهید، ۳-۴ ساعت زمان بگذارید.

۵- آیا صومعه تاتِو در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است؟

خیر، هنوز به طور رسمی ثبت نشده، اما از سال ۱۹۹۵ همراه با تاتِو آناپات و دره ووروتان در فهرست پیشنهادی (Tentative List) یونسکو قرار دارد و انتظار می‌رود در سال‌های آینده ثبت شود.

نتیجه‌گیری

صومعه تاتِو نه تنها یک بنای تاریخی است، بلکه نمادی زنده از هویت ارمنی است که از طریق قرن‌ها چالش‌ها را پشت سر گذاشته. ترکیب معماری باشکوه، تاریخ غنی و جاذبه‌های طبیعی، آن را به مقصدی ایده‌آل برای گردشگران، تاریخ‌دوستان و زائران تبدیل کرده است. بازدید از تاتِو نه تنها فرصتی برای کاوش گذشته است، بلکه تجربه‌ای از زیبایی‌های طبیعی ارمنستان را ارائه می‌دهد. اگر قصد سفر دارید، حتماً از تله‌کابین استفاده کنید تا نمایی فراموش‌نشدنی از این جواهر ارمنی به دست آورید.

  گرد آوری:بخش گردشگری بیتوته