زندگی نامه و عکس های کمال خجندی؛ شاعر فارسی زبان

مجموعه: هنر و هنرمند

زندگی نامه کمال خجندی

معرفی کمال خجندی؛ شاعر فارسی زبان

کمال خجندی که نام کامل او کمال ‌الدین مسعود خُجندی بود از شاعران و عارفان سده ی هشتم هجری می باشد. تخلص وی کمال و معروف به شیخ کمال بود. شیخ کمال از شاعران و عارفان نامدار معاصر و هم دوره ی حافظ شیرازی و شیرین مغربی می باشد.

او در خنجد فرارود، زاده شد اما بعد از سفر حج در تبریز، ساکن شد. بعد از سفر به حج به تبریز رفت و در همانجا ساکن شد. شیخ کمال چنان شیفته ی تبریز بود که اشعاری در مورد این شهر سروده است:

تبریز مرا راحت جان خواهد بود پیوسته مرا ورد زبان خواهد بود

تا در نکشم آب چرنداب و گجَل سرخاب ز دیده ام روان خواهد بود

کمال خجندی در خدمت سلطان حسین جلایر بود و در خانقاهی که سلطان حسین برایش ساخته بود زندگی می کرد. این شاعر و عارف اواخر قرن هشتم، مهارت خاصی در غزل سرایی داشت. به گونه ای که امروزه بسیاری، این شاعر را پیوند دهنده ی ادبیات فارسی ایران با ادبیات فارسی تاجیکستان، می دانند. کمال کنجدی دارای دیوانی است که اغلب دیوان او دارای غزل های مطبوع همراه با ذوق عرفانی است. 

با اینکه شاعری، شغل اصلی وی نبود اما دیوان او بالغ بر هشت هزار بیت دارد. که مهم ترین قسمت دیوانش، غزل های او می باشند. مثل:

عرفات عشقبازان سر کوی یار باشد به طواف کعبه زین درنروم که عار باشد

چو سری بر آستانش ز سر صفا نهادی به صفا و مروه ‌ای دل دگرت چه کار باشد

قدمی ز خود برون نِه به ریاض عشق، کاینجا نه صداع نفحه گل نه جفای خار باشد

وی که از معاصران دوره ی حافظ شیرازی بود در سال ۷۹۲ هجری قمری یا ۸۰۸ هجری قمری در تبریز درگذشت و در همین شهر، دفن شد. به همین دلیل آرامگاه او در تبریز می باشد. که این بیت بر روی لوح آرامگاه او نوشته شده است:

کمال از کعبه رفتی بر در یار هزارت آفرین مردانه رفتی

کمال خجندی در وصف حافظ شیرازی چنین گفته است:

نشد به طرز غزل هم عنان ما حافظ اگرچه در صف رندان ابوالفوارس شد

کمال خجندی شاعر فارسی زبان

تولد و تحصیلات کمال خجندی

کمال خجندی در سرزمین باستانی ایران یعنی ماوراءنهر به دنیا آمد. تاریخ دقیق از روز ولادتش وجود ندارد ولی بر اساس برخی روایات و اشاراتی که در اشعارش وجود دارد ولادتش را در اوایل قرن هشتم، تخمین زده اند. 

وی پس از اینکه در دوران جوانی، تحصیلات مقدماتی خود را تمام کرد. تصمیم به جهانگردی گرفت. در طول سفرهای خود، به زیارت خانه ی خدا رفت و به حج مشرف شد. بعد از زیارت سفر حج، راهی دیار آذربایجان شد. از آنجایی که آب و هوای این منطقه را دوست داشت و همچنین مردم این ناحیه علاقه مند و دنبال کننده ی عرفان بودند لذا در تبریز، مقیم شد. 

زمانی که در تبریز، ساکن شد به دستور سلطان حسین جلایر، برای او باغ و خانقاهی ساخته شد که وی در آن جا سکنی گزید و به عبادت پرداخت. از آنجایی که شیخ کمال در شعر و ادب، زهد و تقوی استاد بزرگی بود سریعا مریدان و پیروان وفادار زیادی پیدا کرد و همیشه از عوام تا خاصان، دور او جمع می شدند. شیخ کمال تا آخرین روزهای حیات خود در این باغ زیبا زندگی کرد. این باغ در دامنه ی ولیانکوه واقع شده به همین دلیل آرامگاه او نیز در همین منطقه است. 

مجسمه کمال خجندی

کمال خجندی و حافظ شیرازی

یکی از شگفتی های دوره ی شیخ کمال این بود که شیخ کمال خجندی در تبریز در نزد سلطان حسین جلایر زندگی می کرد و حافظ شیرازی در نزد سلطان احمد جلایر. سلطان احمد و سلطان حسین دو برادر و پسران شیخ اویس جلایری بودند.

به دلیل پیوستگی این دو برادر که از سلاطین آل جلایر بودند شیخ کمال هم توانست از سخنان و اشعار عارفانه و زیبای حافظ شیرازی بهره مند شود. به گونه ای که وقتی شیخ کمال، غزل مرآت الخیال خود را ساخت آن را نزد حافظ شیرازی فرستاد. 

یار گفت از غیر ما پوشان نظر گفتم بچشم

وآنگهی دزدیده در ما می نگر گفتم بچشم

ملاقات کمال خجندی با شیرین مغربی

یکی از شاعران متصوف ایران زمین، محمد شیرین مغربی بود. از آنجایی که وی به سرزمین مغرب سفر کرده بود به مغربی معروف شد. از دیگر شگفتی های دوره ی زندگی کمال خجندی این بود که توانست با این شاعر متصوف نیز، دیدار داشته باشد. 

البته ماری شیمل در مقدمه ی دیوان مغربی نوشته است که محمد شیرین مغربی بنا به دلایلی، با شیخ کمال هم سخنی نداشت. 

کمال خجندی شاعر ایرانی

دوستی و پیوند معاذی تبریزی و خجندی

معاذی تبریزی که نامش اردشیر بود از سخنوران معروف اواخر قرن هشتم و اوایل قرن نهم هجری بود. معاذی که تخلص وی بود با شیخ کمال، دوستی و پیوند داشت. به گونه ای که شیخ کمال در اشعارش او را از نسل معاذ بن جبل ( یکی از یاران پیامبر) خطاب کرده است.

ای آنکه به فن شاعری بی بدلی استاد قصیدهای و پیر غزلی

داری سخن بلند بر اصل متین آری چو تو از نسل معاذ جبلی

وفات کمال خجندی

تاریخ دقیقی از وفات شیخ کمال در دسترس نیست اما بر اساس شواهد بر جای مانده احتمالا وی در سال در ۷۹۲ یا ۸۰۸ هجری در تبریز، درگذشت. 

گردآوری : بخش علمی بیتوته