۲۲ بهمن قتل گریبایدوف سفیر روسیه تزاری در ایران

مجموعه: مناسبتها در ایران و جهان

قتل گریبایدوف در ایران

۲۲ بهمن حمله به سفارت روسیه و قتل گریبایدوف سفیر روسیه تزاری در ایران :

الکساندر سرگییویچ گریبایدوف، زاده ۱۵ ژانویهٔ ۱۷۹۵ – کشته شده ۳۰ ژانویهٔ ۱۸۲۹ دیپلمات، نمایشنامه‌نویس، شاعر و آهنگ‌ساز روس بود. وی در مقام سفیر صاحب‌اختیار روسیه تزاری در ایران، تدوین عهدنامه ترکمانچای را برعهده داشت.

گریبایدوف نمایشنامه‌نویس، شاعر و آهنگسازی بود که عالم روشنفکری را کمابیش رها کرد و وارد کار سیاست شد. در حساس‌ترین سال‌های تاریخ ایران در دوران قاجاریان در مذاکرات صلح ترکمانچای و نگارش عهدنامه آن، نقشی اساسی ایفا کرد و مدت کوتاهی پس از عقد عهدنامه، به عنوان وزیر مختار روسیه به ایران آمد.

گریبایدوف نفر اول از راست و عباس میرزا نفر اول از چپ در مراسم مبادله عهدنامه ترکمانچای

عهدنامه ترکمانچای در ۲۰ بهمن ۱۲۰۶ در منطقه‌ای به همین نام میان عباس میرزا ولیعهد وقت ایران و گریبایدوف امضا شد و به جدایی بخش‌های وسیعی از خاک ایران و الحاق آن به روسیه، اخذ غرامت ۲۰ میلیون روبلی از ایران و ضبط نسخ خطی کتابخانه شیخ صفی‌الدین اردبیلی و انتقال آن به روسیه انجامید. گریبایدوف پس از امضای این معاهده ۴۰ هزار روبل روسی پاداش گرفت و بعد از مدت کوتاهی به عنوان سفیر روسیه در تهران، ارتقا مقام گرفت. 

زمانی که الکساندر گریبایدوف وزیر مختار وقت روسیه، متوجه شد تعدادی از زنان گرجی در منازل رجال ایرانی به سر می‌برند. او طبق مفاد ماده سیزده عهدنامه ترکمنچای آنان را اسیر تلقی کرد و از دولت ایران استرداد آنان را درخواست.

با کمک و هدایت آغایعقوب ارمنی، یکی از خواجه سرایان حرم‌سرای فتحعلی شاه، که با خانواده‌های رجال ایران آشنا بود از اوضاع آگاهی یافت و با مراجعه به شخصیت‌های سرشناس به مطالبه زنان گرجی که در حرمسرای آنان بودند پرداخت. سرانجام با پافشاری گریبایدوف دو زن گرجی، که به گفتهٔ ایرانیان مسلمان شده بودند و در منزل الله‌یار آصف‌الدوله وزیر امور خارجه وقت، به سر می‌برند، به هیئت روسی پناهنده شدند.

مردم ایران از بسته شدن معاهده ترکمنچای خشمگین بودند و چون بشکه باروتی آمادهٔ انفجار با بسته شدن بازار و تحریکاتی که صورت گرفت و پس از آن‌که آغا یعقوب ارمنی به سفارت روسیه پناهنده شد؛ عده‌ای از مردم، به تحریک مجتهدی به نام میرزا مسیح مجتهد، در ۱۱ فوریه ۱۸۲۹ (۲۲ بهمن ۱۲۰۷) به سفارت روسیه حمله کردند و هر کس را یافتند کشتند و تنها مالتسوف_ مالتزوف، دبیر اول سفارت جان سالم به در برد.

سرانجام جنازه مثله شده گریبایدوف شناسایی و به تفلیس فرستاده و در همان شهر دفن شد.( این واقعه در باغ ایلچی واقع در مجاورت گود زنبورکخانه و در همسایگی سفارت بریتانیا که انزمان در انتهای بازار طهران یعنی حوالی خیابان مولوی فعلی بود رخ میدهد و ارتباطی با مکان فعلی سفارت روسیه ندارد)

ویرانه های اقامتگاه الکساندر گریبایدوف. مهاجمان به نوشته لارنس کلی، سقف اقامتگاه را شکافته بودند

برای کاهش تنش حاصل از قتل این سفیر روسی هیاتی تشکیل شد که در آن هیات میرزاتقی‌خان امیرکبیر نیز حاضر بود. امیرکبیر در دوران صدارت خویش عملا کفالت وزارت خارجه را نیز برعهده داشت و از قضا این بخش از وظایف و اختیارات او بود که بیش‌ از هر چیز موجب اشتهار و محبوبیت وی شد.

مهارت امیر در انتخاب سفرا جهت اعزام به سایر دول، نامه‌های او به این فرستادگان و مذاکرات و مکاتبات ایشان با ماموران دولت‌های بیگانه همگی نشان‌دهنده این است که او شناخت عمیقی از دولت‌های خارجی به‌ویژه از همسایگان ایران و دولت‌های بزرگ جهان آن روز داشته و بر ضعف و قدرت ایشان آگاه بوده است.

از همه ‌مهمتر ‌اینکه امیرکبیر به واسطه تجربه چندین ماموریت سیاسی به نمایندگی از دربار و دولت ایران، به فنون برخورد و رویارویی با ماموران سیاسی سایر دول آگاه بود و در گفت‌وگو با ایشان می‌توانست به سهولت ضمن دفاع از ملک و میهن بر ارج و قرب دولت و ملت متبوع خود بیفزاید.

این هیئت نامه عذرخواهی فتح‌علی شاه را به تزار نیکلای یکم تقدیم کرد. کار به مصالحه کشید و میرزا مسیح به تقاضای دولت روس به عتبات تبعید شد. خسرو میرزا در مسکو برای تسلیت به دیدار خانواده گریبایدوف رفت. شاه نیز، برای جلوگیری از جنگی دیگر، الماس بسیار بزرگی را، معروف به الماس شاه، به تزار روسیه پیش‌کش کرد.

گردآوری:بخش فرهنگ و هنر بیتوته