آشنایی با تاریخچه و کاربرد سنگاب ؛محصول سنتی اصفهان

مجموعه: هنرهای دستی و ترسیمی

سنگاب محصول سنتی اصفهان

سنگاب چیست؟ تاریخچه و کاربرد سنگاب

سنگاب یکی از محصولات سنتی شهر اصفهان است که به دلیل داشتن فیروزه کوب های جذاب دارای زیبایی ظاهری فوق العاده می باشد. فیروزه کوب یکی از ایده های زینتی پرطرفدار در تمام شهرها است اما اصفهان به صورت تخصصی در زمینه تولید سنگاب فیروزه کوب شده فعالیت گسترده انجام می دهد. در این مطلب می خواهیم اطلاعات مفیدی در زمینه تولید و فروش این محصول ارائه دهیم، بنابراین برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه همراه ما باشید. 

سنگاب چیست

سنگاب چه محصولی است؟

دست سازه های از جنس سنگ را سنگاب یا آبدان گویند. ظرف های بزرگ ساخته شده از سنگ به صورت جام یا چهار گوش تولید و به بازار فروش عرضه می شوند. به بخش بندی این واژه دقت کنید : سنگ  + آب .

در گذشته یک ظرف خیلی بزرگ از سنگ می ساختند و آن را در حیاط مسجد یا امامزاده قرار می دادند تا تشنگان بتوانند از آن آب میل کنند. پس کاملاً با واژه سنگاب یا آبدان آشنا شدید حال در ادامه به کاربرد و خرید این محصول می پردازیم.

انواع سنگاب

تاریخچه سنگاب

در گذشته های دور در کنار در ورودی مسجد سقاخانه می ساختند، درون سقاخانه چاه آب شرب قرار می دادند تا افراد بتوانند از درون چاه آب بردارند. در واقع افراد ابتدا به وسیله آبکش آب را از چاه خارج می کردند و درون سنگاب می ریختند تا تمام افراد بتوانند به راحتی آب میل کنند.

این محصول در واقع یک سنگ بزرگ مستطیل شکل بود که به دلیل عمق داشتن، درون آن را از آب پر می کردند. عمق آبدان معمولاً 50 الی 70 سانتی متر بود. این محصول در سقاخانه  روی زمین قرار می گرفت و همگان می توانستند از آن بهره مند شوند.

کاربرد سنگاب

سنگاب فیروزه کوب شده

محصولات فیروزه کوب شده در ایران طرفداران زیادی دارند اما فیروزه کوب روی محصولات مقاوم انجام می شود زیرا در غیر این صورت ظرف نابود خواهد شد. امروزه ظروف بسیار متنوعی از آبدان در فروشگاه ها به چشم می خورند که دارای زیبایی ظاهری موجهی هستند. فیروزه ها بسیار هنرمندانه و با ظرافت بسیار زیاد روی آبدان ها حک می شوند . 

ظروف تهیه شده از سنگاب در سایزهای کوچک، متوسط و بزرگ برای کاربردهای گوناگون تولید و عرضه می شوند. 

سنگاب قدیمی

در سنگاب ها چه نقوشی به کار می رود؟

طرح های تزیین دیوار کاخ های اشکانی و ساسانی، مهم ترین الگوهایی هستند که طرح های روی سنگاب ها نیز از روی همین الگوها طراحی و ساخته می شوند. برای طراحی سنگاب معمولا از شیار های ممتد در بدنه ی آنها با ایجاد ماهیچه ی سنگی استفاده می کنند.

این کار باعث می شود تا مقاومت سنگاب در برابر تغییر دما و یخ زدگی بالا رفته و به همین آسانی ها از بین نرود. اما با این حال، کتیبه های یکی از مهم ترین الگوهایی هستند که برای تزئین سنگاب ها از روی آن ها کپی برداری شده و یا با الهام از طرح های آن ها، تزئین سنگاب انجام می شود. در کنار این نقوش و منابع الهامی که ذکر کردیم، نقوش انتزاعی و اسلیمی ها و گل لوتوس نیز از مهم ترین طرح های به کار رفته شده در تزئین سنگاب ها می باشند. 

جالب است بدانید که حرکت نقوش اسلیمی بر روی سنگاب ها، هر کدام دارای مضمون خاص خودشان می باشند. برخی از نقوش به کار گرفته شده بر روی سنگاب، نشانگر ملکوت و جبروت خدا بوده و در آن واحد یک آیه دینی و یک آیه هنری را ارائه می دهد. 

سنگاب ظرفی قدیمی برای نگهداری از آب

انواع آبدان فیروزه کوب شده

آبدان ها از لحاظ طرح، مدل و سایز، انواع متفاوتی دارد. به عنوان مثال ظرف بزرگ آبدان بیشتر برای تزیین ویترین مورد استفاده قرار می گیرد. 40 الی 50 سانتی متر ارتفاع آبدان بزرگ است و به شکل های مختلف ساده یا ترنجی تولید می شود. برخی از افراد این نوع ظرف را آجیل خوری می نامند. 

سنگاب سایز کوچک با ارتفاع 11 سانتی متری به بالا عرضه می شوند. هر یک از ظروف متناسب با اندازه و سایزشان کاربردهای متفاوتی نیز دارند. این ظرف های برای تزیین سفره هفت سین یا سفره شب یلدا بسیار مورد استفاده قرار می گیرد. در واقع فروش این ظروف فیروزه کوب شده در شب نوروز و شب یلدا افزایش پیدا می کند. 

سنگاب مسی 

آبدان قلمزنی شده 

برخی از آبدان های فیروزه کوب شده با هنر قلمزنی آمیخته شده اند. در واقع درون ظروف فیروزه کوب شده، قلمزنی جذاب و هنرمندانه دیده خواهد شد. بنابراین فروشگاه علاوه بر آبدان ساده، آبدان های فیروزه کوب شده و قلمزنی شده را نیز موجود دارد. انتخاب هر یک از این مدل ها کاملاً سلیقه ای است. هر فرد بسته به سلیقه فردی خود می تواند طرح و سایز ظرف را انتخاب و خریداری نماید. 

یک نوع ظرف فیروزه کوب شده لبه شبکه ای در فروشگاه موجود است که به دلیل زیبایی ظاهری بسیار زیاد مشتریان بسیار زیادی را به خود جذب نموده است. ظرف فیروزه کوب شده با لبه های شبکه ای برای تزیین و دکوراسیون منزل گزینه بسیار مناسبی است زیرا موجب افزایش منزل خواهد شد. 

سنگاب های قدیمی و جدید

مهم ترین سنگاب های موجود در ایران، کدام سنگاب ها هستند؟

یکی از معروف ترین سنگاب های موجود در ایران را می توانیم سنگاب موجود در داخل هشتی مسجد عمادی معرفی کنیم که این سنگاب، ساخت قرن نهم است و قطعه سنگ مرمر شفاف به شکل مستطیل داخل جرز نصب شده و روی آن عبارت یا الله یا محمد یا علی حک شده است. 

سنگاب موجود در مدرسه ی صدر اصفهان که توسط حاج محمد ابراهیم وقف امام حسین گردیده، دومین سنگاب معروف ایرانی است که در اصفهان قرار دارد. 

سنگاب عزیزالله که در مسجد علی در دوره ی شاه سلیمان صفوی نصب شده نیز یکی دیگر از سنگاب های معروف ایرانی می باشد.

در کنار این موارد، آبدان ورودی مسجد امام اصفهان که مربوط به دوره ی شاه عباس کبیر است، آبدان مسجد حکیم که از دوره ی شاه عباس دوم باقی مانده ، آبدان مدرسه چهار باغ اصفهان که مربوط به دوره ی شاه سلطان حسین بوده و از نظر حجاری و زیبایی منحصر به فرد است، آبدانی که وسط باغچه تالار تیموری و در ضلع جنوبی آن نصب شده است و مربوط به دوره ی سلطنت شاه عباس دوم می باشد و آبدان موجود در امامزاده اسماعیل که در حواشی آن صلوات بر چهارده معصوم حک شده است و در دوره ی سلطان شاه صفی نصب گردیده، از معروف ترین و قدیمی ترنی سنگاب های موجود در ایران معرفی می شوند. 

گردآوری : بخش فرهنگ و هنر بیتوته