چگونه به فرزند خود بیاموزیم که یک متفکر انتقادی باشد

مجموعه: تعلیم و تربیت

تفکر نقادانه در کودکان باعث می شود تا فرد در مقابل اطلاعات دریافتی هوشیارانه عمل کند

تفکر نقادانه برای کودکان: رشد مهارت‌های فکرورزی در کودکان

اهمیت پرورش تفکر نقادانه در کودکان 

تفکر نقادانه جعبه ابزاری از مهارت های فکرورزی کودکان است. این مهارت به کودکان کمک می کنند تا به یک تفکر عمیق و سازنده دسترسی پیدا کنند و قبل از انجام امورات زندگی، با فکر کردن جوانب آن را بسنجد. 

کودکان با دسترسی به شبکه های مجازی در معرض خطر هستند. عبور از موانع خطر در این حیطه نیازمند یک ابزار است که قادر باشد تبلیغات و محتوای شبکه ها را از جنبه صحیح و غلط بودن آن ها ارزیابی نماید.

تفکر نقادانه در کودکان باعث می شود تا فرد در مقابل اطلاعات دریافتی هوشیارانه عمل کند و از بروز رفتار نامعقول یا پیش داروی پرهیز کند. 

وجود نقصانیت در تقویت مهارت تفکر انتقادی کودک، زمینه را برای مسمومیت ذهنی، تداخل آسیب و عدم پذیرش مشکلات فراهم می سازد. این قبیل کودکان همواره در طول زندگی در معرض شکست قرار دارند و از قابلیت ارزیابی مسائل و تصمیم گیری مناسب محروم هستند. 

تلفیقی از تفکر انتقادی و تفکر خلاق، پیش نیازی برای دستیابی به مهارت های مختلف زندگی نظیر تصمیم گیری، روابط سازنده، حل مساله و ارتباط مؤثر به شمار می رود. 

تفکر نقادانه جعبه ابزاری از مهارت های فکرورزی کودکان است

کاربرد تفکر نقادانه در زندگی کودکان 

تفکر نقادانه، حاکی از شکل گیری تفکر انتقادی دارد. این نوع شیوه تفکر به عنوان یک مهارت زندگی، کمک شایانی در تجزیه، تحلیل و استدلال کودک می شود. مناسب ترین سن برای پرورش تفکر نقادانه، سنین کودکی می باشد. کودکی که از سنین خردسالی تفکر انتقادی در ذهن او پرورش یافته است، قادر است در برابر انتخاب های اشتباه، گروه همسالان ناسالم، موج تبلیغات مد و رسانه بهترین تصمیم را اخذ نماید و از سلامت جسمانی و روحانی خود مراقبت کند. 

پرورش مهارت های مختلف در زندگی مسلتزم یادگیری استقلال، عقلانیت، تفکر منطقی و پرداختن به خود است. مطالعات مرکز ملی اطلاعات زیست فناوری ایالات متحده آمریکا حاکی از آن دارد که تفکر انتقادی در افزایش میزان خلاقیت کودک تأثیر مثبت می گذارد. علاوه بر این زمینه ی توسعه ویژگی هایی اعم از پویایی ذهن، کنجکاوی و انعطاف پذیری را میسر می سازد. 

کودکی که از تفکرنقادانه بهره مند است می تواند در خصوص تصمیم گیری به تشخیص و ارزیابی اطلاعات اساسی بپردازد. او می تواند از دامنه حدس و گمان فراتر رود و توانایی تشخیص واقعیت ها را کسب نماید. 

علاوه بر این، کودک دارای تفکر انتقادی، قبل از انجام فعالیت های مختلف پیامد رفتار و کار ها را پیش بینی می کند. 

بدین ترتیب با مجموع توانایی هایی که کودک از طریق تفکر نقادانه کسب می کند با قدم نهادن در اجتماع از آسیب های روانی اعم از خشونت، عدم رعایت قوانین ومقررات حاکم در جامعه، اعتیاد، بزهکاری، بی بند و باری در امان می ماند. 

پرسشگری در تقویت تفکر انتقادی در کودکان مؤثر است

روش های تقویت کننده تفکر نقادانه در کودکان

پرسش و پاسخ 

اساس تفکر نقادانه، پرسش است. پرسشگری با توانمندی ذهنیت کودک همراه است و یادگیری را تسهیل می بخشد. پرسش هایی که با "کدام"، "چرا"، "چطور"، "چه" و "کجا" پرسیده می شوند، با تحریک حافظه، تفکر انتقادی را شکل می دهند.

در واقع، یکی از راه کار های مؤثر برای تقویت مهارت تفکر انتقادی در کودک، پرسش و پاسخ است. در پرسش و پاسخ کودک به مسائلی می اندیشد و از شما جویای کمک می شود که در روال عادی به ذهنش خطور نمی کند. شما می توانید درباره موضوع های مختلف از کودک سوال کنید. سپس با راهنمایی های مناسب سعی کنید جواب درست را در ذهنیت کودک شکل دهید. 

به طور مثال از او بپرسید: به نظر تو چرا عده ای از افراد دروغ می گویند؟ 

علاوه بر این، شما ملزم هستید کودک را به پرسش و پاسخ تشویق کنید. برای تحقق این هدف، سئوال هایی را از کودک بپرسید که جواب آن را می داند. در طی این روند، کودک گمان می کند پاسخ درست را خودش پیدا کرده است و فضای یادگیری برای ایده های او باز می گردد. 

مشکلاتی در زندگی وجود دارند که بالا تر از حد تصور ما هستند. این مشکلات نیاز به وجود یک راه حل در ذهنیت را تقویت می کنند. بهتر است از کودک بخواهید تا توضیحات و راه حل های جایگزین را در نظر داشته باشد. 

زمانی که یک فرد بتواند برای یک موضوع واحد راه حل های مختلفی را طراحی کند، در راستای حل مسائل تفکر منعطف تری خواهد داشت. 

خیال پردازی

خیال پردازی یا رویا پردازی، نقش چشمگیری در تقویت تفکر نقادانه در کودک دارد. میان تقویت تفکر انتقادی و استدلال آوری از طریق تفکر رابطه مستقیمی وجود دارد. زمانی که کودک درباره امور مختلف فکر می کند، دلیل می آورد و استدلال می کند، زمینه برای رشد تفکر انتقادی میسر می گردد. 

برای شکل گری خیال پردازی در کودک جویای رویاهای او شوید. به طور مثال از کودک بپرسید: « دوست داری چه کارهایی را انجام بدهی؟ چرا فکر می کنی انجام این کار برای تو لذت بخش خواهد بود؟»

ذهنیت کودک را با تعریف داستان های بی پایان به چالش بکشید 

مناسب ترین روش در خصوص  به چالش کشیدن ذهنیت کودک، تعریف داستان هایی با پایان مبهم است. کودک با گوش سپردن به این قبیل داستان ها به تحلیل محتوا می پردازد. 

به طور مثال از کودک بپرسید: « به نظر تو اگر قهرمان داستان از خودگذشتگی نمی کرد، چه اتفاقی می افتاد؟» 

بی شک داستان هایی که ذهنیت کودک را به چالیش می کشند در مقایسه با داستان هایی که یک نتیجه قابل انتظار دارند، بیشتر ذهن کودک را مشغول تجزیه و تحلیل محتوا می کنند. 

به کودک فرصت تصمیم گیری و فکر کردن بدهید

تصمیم گیری به جای کودک امری ناشایستی است که فرصت رشد مهارت تفکر نقادی را از او سلب می کند. شما ملزم هستید برای تقویت این مهارت به کودک فرصت تصمیم گیری بدهید و در راستای تصمیم گیری اجازه فکر کردن را به او بدهید.

سپس جویای دلایل مبنی بر تصمیم شوید و زمینه را برای اجرا امری که کودک آن را درست تلقی می کند، مهیا کنید. 

شما ملزم به راهنمایی کودک از طریق مطلع سازی هشدار و خطرات تهدید کننده هستید.  

تشویق کودک به نوشتن انتخاب و دلایل بر روی کاغذ، سبب تقیت مهارت نوشتن و توانایی برقراری ارتباط می شود. علاوه بر این، با عمل نوشتن کودک در مقابل تصمیم گیری ها احساس مسئولیت می کند. 

 مناسب ترین سن برای پرورش تفکر نقادانه، سنین کودکی می باشد

تحریک تفکر انتقادی با فکر کردن به راه حل مسائل 

مسلما یک کودک برای آموزش درس های زندگی آمادگی مناسب را ندارد. بهترین عملکرد، آموزش روند ساده نتیجه گیری است. آموزش درس های زندگی به وسیله گفت و گو های رفت و برگشتی میسر می شود.

علاوه بر این، فکر کردن به راه حل های مختلف و اتخاذ نتیجه به صورت انتقادی کمک شایانی در تقویت تفکر نقادانه می کند. به طور مثال از کودک بپرسید: « اگر در حین بازی با گروه همسالان، یکی از دوستانت یک اسباب بازی را به سمت تو پرتاب کند، واکنش تو چیست؟" 

احتمال می رود کودک در جواب به این سئوال بگوید منم یک اسباب بازی را به سمتش پرتاب می کنم یا یک بزرگتر را مطلع می سازم. سپس به مرور زمان یک تصمیم نهایی مبنی بر بهترین راه حل را انتخاب می کند. 

در گام بعدی، ضرورت دارد تا پاسخ کودک را ارزیابی نمایید. برای این منظور در جواب به کودک بگویید: « اگر تو هم به مثابه ی دوستت رفتار غلط را تکرار کنی، احتمال ضربه زدن به او وجود دارد. بنظرت این رفتار مناسب است؟ »

پرهیز از حاکم سازی قاعده و قانون اصولی به صورت مکرر

بی شک پیروی از یک قوانین برای حفظ سلامت جسمانی کودک و گروه همسالان اهمیت دارد. با این حال پیروی بیش از حد از قاعده و قانون کودک رویه مناسبی برای رشد تفکر نقادانه به شمار نمی رود. 

به عبارتی دیگر آموزش تفکر نقادانه به رعایت دستور العمل های مشخص نیاز دارد. اما بروز رفتار های تعصب آمیز همراه با اجبار، رفتاری نامناسب تلقی می شود. لذا زمانی که کودک می خواهد کاری را انجام دهد، از او علت کار را بپرسید. 

به طور مثال زمانی که کودک خواستار انجام کاری می شود که با سلیقه شما جور نیست، مانع انجام کار نشوید. مطرح کردن باید و نباید در کودکان احساس سرکشی و لجاجت را در آن ها تقویت می کند. 

بیان افکار به صورت واضح و بلند

با آموختن بیان افکار به صورت واضح، اعتماد به نفس کودک برای بیان عقاید مهیا می شود. علاوه بر این، زمانی که کودک به صورت بلند افکار و ایده های موجود در ذهن را به زبان می آورد، والدین می توانند از نحوه یادگیری و روش فکر کردن او مطلع شوند. 

موانع رشد تفکر نقادانه در کودکان 

• عدم حمایت و تشویق کودک از جانب والدین 

• عجله در تربیت فرزند خلاق

• آموزش مهارت ها به صورت جامع

• پیروی از تفکر تک بعدی 

گردآوری:بخش کودکان بیتوته