تغییرات طبیعی در بدن نوزاد که نباید باعث نگرانی شود
- مجموعه: دانستنيهاي نوزادان
تغییرات طبیعی بدن نوزاد
شناخت تغییرات طبیعی در بدن نوزاد
نوزادان در هفته‌های اول زندگی با تغییراتی متعدد روبه‌رو می‌شوند؛ تغییراتی که برای والدین، به‌ویژه کسانی که اولین تجربه والدگری را دارند، ممکن است عجیب، نگران‌کننده یا حتی غیرعادی به‌نظر برسد. اما حقیقت این است که بدن نوزاد در حال تطبیق با زندگی خارج از رحم است و بسیاری از این علائم کاملاً طبیعی، گذرا و بی‌خطر هستند.
شناخت این تغییرات باعث می‌شود والدین با آرامش بیشتری با فرزندشان ارتباط برقرار کنند و بدانند چه چیز طبیعی است و چه چیزی نشانه هشدار.
در ادامه هر مورد را با جزئیات کامل و مثال‌های واقعی توضیح داده‌ام.
1. پوست خشک، پوست‌پوسته شدن یا ورقه‌ورقه شدن
پس از تولد، نوزاد محیطی را ترک می‌کند که ۹ ماه در آن کاملاً مرطوب بوده است. وقتی وارد محیط خشک‌تر بیرون می‌شود، لایه‌های سطحی پوست که در رحم از او محافظت می‌کردند، به‌طور طبیعی جدا می‌شوند.
چرا پوست‌پوسته شدن طبیعی است؟
نوزادان پس از ۳۸ تا ۴۲ هفته معمولاً با پوستی ضخیم‌تر متولد می‌شوند و به همین دلیل بیشتر دچار پوسته‌ریزی می‌شوند. این پوسته‌ریزی ربطی به خشکی شدید یا حساسیت ندارد؛ بلکه بخشی از روند تجدید پوست است. ممکن است روی شکم، پاها، دست‌ها و حتی کف دست دیده شود.
چه کارهایی لازم است؟
فقط کافی است از مرطوب‌کننده مخصوص نوزاد استفاده شود.
از کندن پوسته‌ها، استفاده از روغن‌های قوی یا لایه‌بردارهای سنتی باید خودداری کرد.
این موضوع معمولاً طی چند روز تا چند هفته کاملاً برطرف می‌شود.
2. جوش‌های نوزادی (میلیا یا آکنه نوزادی)
بسیاری از نوزادان در روزها و هفته‌های اول با دانه‌های ریز سفید یا زرد روی صورت متولد می‌شوند.
انواع جوش‌های نوزادی
میلیا (میلیوم)
دانه‌های سفید بسیار ریز که روی بینی، پیشانی و گونه دیده می‌شود.
علت: بسته بودن غدد چربی.
کاملاً بی‌خطر و معمولاً در چند هفته محو می‌شود.
آکنه نوزادی
معمولاً شبیه جوش‌های قرمز یا چرکی کوچکی است که روی گونه یا چانه ایجاد می‌شود.
علت: تاثیر هورمون‌های مادر در دوران بارداری.
نیاز به دارو ندارد و خودبه‌خود برطرف می‌شود.
نکات مهم
- هرگز نباید جوش‌ها را فشار داد.
- استفاده از صابون قوی یا پمادهای چرب می‌تواند بدتر کند.
- شست‌وشوی ملایم با آب کافی است.
جوش‌های نوزادی
3. پف یا ورم خفیف در چشم‌ها و اندام‌ها
در طی زایمان، نوزاد تحت فشار زیادی قرار می‌گیرد. این فشار می‌تواند باعث شود نوزاد در بدو تولد کمی پف در اطراف چشم‌ها، لب‌ها یا دست‌ها و پاها داشته باشد.
چرا این ورم طبیعی است؟
هنگام عبور از کانال زایمان، بافت‌ها موقتاً دچار فشار می‌شوند.
تجمع مایعات در بدن پس از تولد عادی است و در ۲–۳ روز اول کاهش می‌یابد.
چه زمانی نیاز به توجه دارد؟
فقط اگر ورم همراه با قرمزی شدید، گرمی، چرک یا درد باشد باید به پزشک اطلاع داد.
در غیر این صورت، کاملاً بی‌خطر است.
4. رنگ زرد یا سرخ موقتی پوست
بسیاری از نوزادان در چند روز اول دچار زردی فیزیولوژیک می‌شوند.
چرا زردی ایجاد می‌شود؟
بدن نوزاد پس از تولد شروع به از بین بردن گلبول‌های قرمز اضافی می‌کند. کبد هنوز به‌طور کامل بالغ نشده و نمی‌تواند بیلی‌روبین را به سرعت دفع کند. نتیجه این می‌شود که رنگ پوست و گاهی چشم‌ها کمی زرد دیده می‌شود.
نکات مهم برای والدین
- زردی خفیف کاملاً طبیعی و معمولاً بی‌خطر است.
- زمان بیشتر شیر خوردن، به دفع بیلی‌روبین کمک می‌کند.
- اگر زردی در روزهای دوم و سوم زیاد شد، بهتر است پزشک آن را بررسی کند.
- زردی شدید یا گسترده باید جدی گرفته شود.
5. تنفس نامنظم
تنفس نوزاد با بزرگسالان بسیار متفاوت است. ممکن است چند ثانیه با سرعت بالا نفس بکشد و سپس چند ثانیه مکث کند.
چرا این اتفاق طبیعی است؟
- سیستم تنفسی نوزاد هنوز در حال تکامل است.
- مغز نوزاد برای تنظیم تنفس، الگوی دوره‌ای ایجاد می‌کند.
- این الگو به نام تنفس دوره‌ای نوزاد کاملاً طبیعی است.
چه زمانی طبیعی نیست؟
- اگر مکث تنفس بیشتر از ۱۰ ثانیه باشد.
- اگر لب‌ها یا پوست کبود شود.
- اگر نوزاد با صداهای سوت‌مانند یا خس‌خس نفس بکشد.
تنفس نامنظم نوزاد
6. تورم سینه‌ها یا ترشح کم از نوک سینه
این موضوع یکی از نگرانی‌های رایج والدین است، اما حقیقت این است که تقریباً یک‌سوم نوزادان این حالت را تجربه می‌کنند.
علت اصلی چیست؟
هورمون‌های مادر در دوران بارداری وارد بدن نوزاد می‌شوند. پس از تولد، بدن نوزاد مدتی تحت تأثیر این هورمون‌ها باقی می‌ماند. در نتیجه ممکن است سینه‌ها کمی بزرگ شوند یا حتی مقدار بسیار کمی ترشح شیری ایجاد شود.
چه نکته‌هایی اهمیت دارد؟
- این حالت کاملاً طبیعی است و معمولاً ظرف چند هفته برطرف می‌شود.
- هرگز نباید ترشحات را فشار داد، زیرا باعث تحریک بیشتر و عفونت می‌شود.
7. تورم دستگاه تناسلی (در پسر و دختر)
نوزادان ممکن است در روزهای اول دارای بیضه‌های بزرگ‌تر، لب‌های تناسلی پف‌کرده یا حتی کمی ترشح واژینال باشند.
علت چیست؟
- هورمون‌های مادر
- تجمع مایعات
- فشاری که هنگام تولد به بدن وارد می‌شود
در دختران ممکن است چند روز اول، ترشح سفید و گاهی صورتی کم‌رنگ وجود داشته باشد. این موضوع «قاعدگی نوزادی» نامیده می‌شود و ناشی از افت هورمون‌های مادر است. کاملاً طبیعی و کوتاه‌مدت است.
در پسران بیضه‌ها ممکن است بزرگ‌تر به‌نظر برسند. گاهی فتق یا هیدروسل (آب دور بیضه) دیده می‌شود که در اکثر موارد خودبه‌خود برطرف می‌شود.
تغییرات دستگاه تناسلی نوزاد
8. لکه‌های ماه‌گرفتگی یا خال‌های پوستی
بسیاری از نوزادان با لکه‌ها یا خال‌هایی روی پوست متولد می‌شوند. این لکه‌ها اندازه و رنگ‌های مختلفی دارند.
انواع رایج
- لکه مغولی: لکه آبی یا خاکستری روی باسن یا کمر
- لکه سالمون: لکه‌های صورتی کم‌رنگ روی پیشانی، پلک یا گردن
- خال‌های مادرزادی کوچک
چرا طبیعی است؟
این لکه‌ها حاصل رشد متفاوت سلول‌ها در دوران جنینی هستند. در اغلب نوزادان بی‌خطر و بدون درد هستند. بسیاری از آن‌ها با گذشت زمان محو می‌شوند.
9. صدای خرخر، عطسه و سرفه‌های خفیف
نوزادان بینی بسیار کوچکی دارند و این باعث می‌شود صداهای متفاوتی ایجاد کنند.
علت عطسه مکرر نوزاد چیست؟
- عطسه‌های کوچک و مکرر نشانۀ سرماخوردگی نیست.
- نوزاد برای تمیز کردن بینی از آن استفاده می‌کند.
- حتی هوای خشک و شیر خوردن هم می‌تواند عطسه ایجاد کند.
علت خرخر؟
- مجاری هوایی کوچک و تنگ
- وجود مخاط خفیف در بینی
- کاملاً طبیعی است مگر اینکه نوزاد سخت نفس بکشد.
10. تغییرات مداوم در مدفوع
الگوی مدفوع نوزاد در هفته‌های اول زندگی ثابت نیست و تغییرات زیادی دارد.
مراحل مختلف مدفوع نوزاد
- مکونیوم
اولین مدفوع نوزاد
سیاه، چسبنده و بی‌بو
طی ۲ تا ۳ روز تخلیه می‌شود
- مدفوع سبز یا قهوه‌ای
پس از مکونیوم، زمانی که نوزاد شیر خوردن را شروع می‌کند
نشانه تطبیق دستگاه گوارش است
- مدفوع زرد خردلی (در نوزادان شیرمادرخوار)
شل، دارای دانه‌های خردلی‌شکل، با دفعات زیاد
کاملاً طبیعی
- مدفوع غلیظ‌تر (در نوزادان شیرخشک‌خوار)
رنگ زرد تا قهوه‌ای
بوی بیشتر نسبت به شیر مادرخوارها
چه چیز طبیعی نیست؟
- مدفوع خونی
- مدفوع سفید
- عدم دفع بیش از ۲۴–۴۸ ساعت (مخصوصاً در نوزادان شیرخشک‌خوار)
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
هرچند بیشتر تغییرات طبیعی هستند، اما در موارد زیر لازم است نوزاد بررسی شود:
- زردی شدید یا همراه بی‌حالی
- تب
- مشکلات واضح تنفس
- بی‌میلی شدید به شیر
- جوش‌های همراه با تب
- ورم همراه درد یا ترشح
مدفوع نوزاد و رنگ طبیعی آن
سؤالات متداول درباره تغییرات طبیعی بدن نوزاد
۱. آیا پوست‌پوسته شدن نوزاد نشانه حساسیت یا کمبود رطوبت است؟
خیر. پوست‌پوسته شدن در روزها و هفته‌های اول زندگی کاملاً طبیعی است و به دلیل تطبیق پوست با هوای خشک بیرون رخ می‌دهد. تنها با استفاده از یک مرطوب‌کننده مخصوص نوزاد، این حالت به‌تدریج برطرف می‌شود و به معنای بیماری یا حساسیت نیست.
۲. چه زمانی جوش‌های نوزادی نیاز به درمان دارند؟
جوش‌های نوزادی مانند میلیا یا آکنه نوزادی معمولاً خودبه‌خود خوب می‌شوند و نیازی به پماد یا دارو ندارند. اگر جوش‌ها بزرگ، چرکی، دردناک یا همراه با تب باشند، بهتر است پزشک بررسی کند، اما در اکثر موارد مشکل خاصی نیست.
۳. آیا پف چشم نوزاد خطرناک است؟
پف خفیف چشم یا صورت در چند روز اول بعد از تولد کاملاً طبیعی است و به‌خاطر فشار زایمان ایجاد می‌شود. این پف معمولاً بدون نیاز به درمان کاهش می‌یابد. اگر پف همراه با ترشح زرد، قرمزی یا بی‌قراری شدید باشد، نیاز به بررسی دارد.
۴. زردی نوزاد تا چه حد طبیعی است؟
زردی خفیف بین روزهای دوم تا پنجم زندگی بسیار شایع و معمولاً بی‌خطر است. با شیر خوردن مداوم بهتر می‌شود. اگر زردی از صورت به شکم و پاها گسترش یابد، نوزاد بی‌حال باشد یا زردی بعد از یک هفته کاهش پیدا نکند، باید توسط پزشک بررسی شود.
۵. تنفس نامنظم نوزاد طبیعی است؟
بله. نوزادان الگوی تنفسی دوره‌ای دارند؛ یعنی چند ثانیه سریع نفس می‌کشند و سپس مکث کوتاهی می‌کنند. این حالت طبیعی است مگر اینکه مکث بیش از ۱۰ ثانیه باشد یا نوزاد هنگام تنفس کبود شود یا به سختی نفس بکشد.
۶. چرا سینه نوزادم متورم شده؟
تورم سینه در پسران و دختران به دلیل وجود هورمون‌های مادر در بدن نوزاد رخ می‌دهد. حتی ممکن است مقدار کمی ترشح شیری دیده شود. این حالت کاملاً طبیعی و معمولاً موقت است. اما هرگز نباید آن ناحیه را فشار داد زیرا می‌تواند باعث عفونت شود.
۷. تورم دستگاه تناسلی نوزاد نشانه مشکل است؟
در روزهای اول، تورم اندام تناسلی نوزاد کاملاً طبیعی است، چه در پسران و چه در دختران. این تورم به دلیل مایعات بدن و هورمون‌های مادر ایجاد می‌شود. در دختران ممکن است ترشح سفید یا کمی صورتی نیز دیده شود که آن هم طبیعی است و خطر ندارد.
۸. آیا لکه‌های مادرزادی روی پوست نوزاد از بین می‌روند؟
بسیاری از لکه‌های پوستی مانند لکه سالمون یا لکه مغولی با افزایش سن کم‌رنگ‌تر می‌شوند یا کاملاً از بین می‌روند. برخی از خال‌ها ممکن است باقی بمانند اما معمولاً بی‌خطر هستند. تنها خال‌های بزرگ یا رشدکننده نیاز به بررسی پزشکی دارند.
۹. عطسه‌های مکرر نوزاد طبیعی است؟
بله. عطسه‌های مکرر معمولاً به معنای سرماخوردگی نیست. نوزاد با عطسه کردن بینی خود را تمیز می‌کند. همچنین هوای خشک، نور شدید یا حتی تحریکات کوچک می‌تواند باعث عطسه شود. اگر همراه با تب یا گرفتگی شدید بینی باشد باید بررسی شود.
۱۰. چرا مدفوع نوزادم مدام تغییر رنگ می‌دهد؟
رنگ و قوام مدفوع نوزاد در هفته‌های اول دائماً تغییر می‌کند. از مکونیوم سیاه و چسبنده گرفته تا مدفوع سبز، زرد خردلی یا قهوه‌ای. همه این‌ها طبیعی هستند. تنها مدفوع سفید، قرمز روشن یا عدم دفع طولانی باید بررسی شود.
۱۱. چه تغییراتی در بدن نوزاد نیاز به توجه فوری دارد؟
اگر نوزاد دچار تب، بی‌حالی، زردی شدید، کبودی، تنفس غیرطبیعی، تورم دردناک، جوش‌های همراه تب یا بی‌میلی شدید به شیرخوردن شود باید سریع به پزشک مراجعه کرد.
جمع‌بندی
بدن نوزاد در ماه‌های اول زندگی در حال تطبیق با دنیای جدید است و به همین دلیل تغییرات متعددی را نشان می‌دهد. شناخت این موارد باعث می‌شود والدین از نگرانی‌های بی‌مورد دور بمانند و تنها در مواقع ضروری به پزشک مراجعه کنند.
گردآوری: بخش کودکان بیتوته
