چه چیزی بازار سهام ایران را متفاوت از کشورهای دیگر می کند؟(تفاوت بورس ایران و خارج)

مجموعه: سرمایه های دیجیتالی

بازار بورس ایران و سایر کشورها

مقایسه بورس ایران با بورس‌های جهانی 

بازار بورس در اقتصاد هر کشوری نقش مهمی ایفا می‌کند به‌طوری که می‌توان بازار بورس را آیینه تمام‌نمای اقتصاد هر کشوری دانست. بورس تهران در کنار تمام جذابیت‌هایی که برای سهام‌داران خود دارد، از نظر معیارهای جهانی دارای مشکلات اساسی می‌باشد.

بورس ایران نسبت با بورس معتبر جهان تفاوت‌های چشمگیری دارد این تفاوت‌ها باعث ناکارایی بازار بورس تهران در رسیدن به اهداف اقتصادی شده است. یکی از مهم‌ترین تفاوت‌ها حضور پررنگ دولت به‌عناوین‌مختلف در بازار بورس تهران می‌باشد. از عمده‌ترین تفاوت‌های بورس ایران و جهان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

نقش دولت در بازار بورس:

طبق ماده 5 قانون بازار اوراق بهادار، بورس مؤسسه‌ای غیردولتی است که دارای شخصیت حقوقی و مالی مستقلی است. درآمد بورس از محل دریافت کارمزدهای معاملاتی تأمین می‌گردد. طبق این قانون در صورت پذیرش مناصب مدیریتی در ارتباط با بازار سرمایه باید فرد استقلال شغلی خود را در تصمیم‌گیری‌ها حفظ نماید.

این قانون استقلال بورس را از دولت مطالبه می‌کند در صورتی‌که در بورس تهران این اتفاق نیفتاده است و این امر باعث غیررقابتی و کم‌عمق شدن بازار سرمایه ایران و انجام فعالیت‌های معاملاتی نامتوازن گردیده است.

زیرا دولت می‌تواند در قالب شرکت‌های حقوقی (بانک‌ها و صندوق‌های بازنشستگی) و در نقش سهام‌داران عمده در روند معاملاتی دخالت کند و معاملات را آن‌گونه که دوست دارد پیش ببرد. این امر باعث شده که سهام‌داران حقیقی (مردم) از بورس روی برگردانند و همچنین بخش خصوصی و نهادهای مستقل تأمین مالی رغبتی به ورود سرمایه‌های خود به بورس نداشته باشند.

این در حالی است که در تمام کشورهای دنیا علاوه بر اینکه دولت‌ها حق دخالت در بازار سرمایه را ندارند؛ بلکه حق نظارت بر این بازار نیز از دولت سلب شده و به سازمان بورس و بانک‌های مرکزی داده شده است.

بورس‌های خارجی با تصویب قوانینی حمایتی از سهام‌داران خرد؛ مانند مجمع سهام‌داران خرد، مانع از تمرکز قدرت بازار در دست سهامدارن حقوقی و بعضاً افراد حقیقی که دارای رانت اطلاعاتی هستند شده است؛ ولی در ایران متأسفانه در راستای اصول و امور درست، قدمی برداشته نمی‌شود.

بورس موسسه ای غیر دولتی در جهان است

تأثیر رانت و اخبار داخلی:

قابل‌انکار نیست که در تمام بورس‌های دنیا افرادی که از اخبار داخلی شرکت‌ها مطلع و صاحب رانت می‌باشند از سود بیشتری بهره می‌برند. ولی رویکرد ما در مورد نقش دولت و سازوکار عدم شفافیت سهام‌های بزرگ دولتی است که باعث ایجاد رانت در بازار سرمایه ایران شده است.

بدین معنی که این افراد با نفوذ و داشتن روابط، از وضعیت شرکت‌ها به صورت غیررسمی اطلاعات کسب می‌کنند و بدین صورت سودهای کلانی را به جیب می‌زند این در حالی است که سهام‌داران خرد ضررهای بسیاری را متحمل می‌شوند. این در صورتی است که اگر اطلاعاتی به صورت شفافیت در اختیار همه سهام‌داران قرار گیرد علاوه بر این که حق انصاف و عدالت رعایت می‌شود، افراد حقیقی اطمینان بیشتری به بازار  بورس پیدا می‌کنند.

تاثیر رانت و اخبار داخلی در بورس

عدم ارتباط با بازارهای جهانی:

به دلیل وجود اختلاف و شکاف میان مقدار پس‌انداز و سرمایه‌گذاری در کشورهای در حال توسعه، این کشورها برای جبران این اختلاف نیاز به سرمایه‌گذاری خارجی دارند. در صورت امکان وجود سرمایه‌گذاران خارجی در بورس این امر هم موجب برقراری ارتباط میان کشورها و هم پیوستن به دهکده جهانی سرمایه می‌شود.

این رخ داد زمانی اتفاق می‌افتد که یک سری اصلاحات اساسی مانند بهبود شفافیت اطلاعاتی و ارتقای زیرساخت‌های بازار سرمایه در بورس کشور صورت گیرد. البته دسترسی به این اتفاق در بورس تهران نیازمند ثبات اقتصادی و آرامش سیاسی در سطح کشور می‌باشد که با توجه به تحریم‌های اقتصادی، تورم بالای کشور، نوسانات نرخ ارز و مجادلات سیاسی جذابیت سرمایه‌گذاری در بازار ایران را برای سرمایه‌گذاران خارجی کاهش داده است.

بورس ایران با بازارهای جهانی ارتباط ندارد

حجم مبنا و دامنه نوسان:

حجم مبنا در واقع تعداد اوراق بهادار از یک نوع است، این اوراق هر روز باید خرید و فروش شوند تا درصد تغییر در آن روز، در تعیین قیمت روز بعدی ملاک باشد. حجم مبنا باعث جلوگیری از نوسانات غیرطبیعی و کاذب برای سهم‌های بورسی می‌گردد.

دامنه نوسان قانونی است که برای کنترل نوسانات شدید قیمتی (کاهش یا افزایش) و عکس‌العمل‌های هیجانی سهام‌داران تصویب شده است. این دو قانون تنها در بورس تهران وجود دارد و بورس کشورهای دیگر با این واژه‌ها بیگانه هستند.

وجود قانون حجم مبنا و دامنه نوسان باعث طولانی‌شدن اصلاح قیمت‌ها و رکود معاملات در بازار سرمایه و به ‌وجود آمدن پدیده‌ای بنام صف نشینی و قفل‌شدن سهم‌ها می‌گردد و ناامیدی سهامداران می گردد. همچنین باعث می شود تا سهم های کوچک با روند نزولی و فرسایشی، اصلاح قیمتی خود را انجام ندهند.

تفاوت قیمت پایانی و آخرین قیمت:

در بورس تهران سهام‌داران با دو نوع قیمت مواجه هستند. قیمت پایانی به‌عنوان قیمتی که نماد با آن بسته می‌شود و روز بعد بازگشایی می‌شود (میانگین قیمت معاملاتی در طول یک روز) و دیگری آخرین قیمت به‌ عنوان قیمتی که آخرین معامله بر روی آن صورت‌گرفته است.

به‌ طور کلی دو قیمتی بودن بورس ایران باعث شده که قیمت پایانی در روز بعد واقعی نباشد؛ زیرا ممکن است سهمی در ساعاتی از روز مورد استقبال بازار قرار گیرد و در نهایت در ساعات پایانی سقوط قیمتی داشته باشد و در روز بعد معاملاتی، این سقوط قیمت کاملاً حذف می‌گردد و این باعث غیر واقعی شدن قیمت در روز بعد می‌گردد.

ولی در بورس جهانی تغییرات قیمتی لحظه‌ای اتفاق می‌افتند و اخبار ناگهانی در طول روز می‌توانند نوسانات سنگینی بر قیمت‌ها وارد نمایند و مبنای بورس جهانی قیمت‌های لحظه‌ای است نه قیمت میانگین، این امر موجب شده است که در بازار بورس جهانی روند طبیعی قیمت‌ها بر هم نخورد. 

در بورس ایران قیمت پایانی و قیمت آخرین معاملات تعیین کننده است

تعداد سهام‌داران و ارزش بازار:

بخش اعظمی از سهام‌داران بورس تهران مربوط به سهام عدالت می‌باشد افرادی که تاکنون یا از دنیا رفته‌اند و یا تا به حال یکی بار هم اقدام به خرید و فروش سهام نکرده‌اند. همچنین بسیاری از افرادی که کد بورسی دریافت کرده‌اند صرفاً سهام‌های عرضه اولیه را خریداری می‌کنند و فعالیت چندانی در بازار سرمایه ندارند.

به طور کلی در بورس ایران از 50 میلیون کد بورسی فقط 6 میلیون نفر در بازار فعال هستند و اقدام به خرید و فروش می‌کنند. این در حالی است که در کشورهای دیگر 60 درصد جمعیت به صورت فعال در بازار سرمایه فعالیت دارند.

ارزش دلاری بورس تهران در مقایسه با بورس کشورهای دیگر در رده بسیار پایینی قرار دارد. این رقم ناچیز در بورس کشور نشان‌دهنده قدرت اندک بازار سرمایه و سهم اندک بخش خصوصی در این بازار است.

سود تقسیمی:

سود تقسیمی نسبتی از درآمدهای شرکت می‌باشد که بین سهام‌داران توزیع می‌گردد. اما چگونگی این تقسیم در بورس تهران با سایر کشورها متفاوت است. در سایر کشورها میزان سود تقسیمی بسیار پایین می‌باشد این کشورها با استفاده از این وجوه شرکت را توسعه و رشد می‌دهند. اما در کشور ما بیشتر شرکت‌ها برای جلب رضایت سهام‌داران خود سود نقدی پرداخت می‌کنند و این نشان‌دهنده نبود چشم‌انداز و برنامه توسعه در شرکت‌ها می‌باشد و امر مثبتی ارزیابی نمی‌شود.

چگونگی تقسیم سود در بورس ایران و خارج

سهام شناور آزاد:

سهام شناور آزاد بخشی از سهام یک شرکت است که دارندگان آن قصد ندارند با حفظ آن سهام، در مدیریت شرکت مشارکت کنند و آماده عرضه و فروش این نوع سهام هستند. در ایران مقدار شناوری 20 درصد می‌باشد که خیلی از شرکت‌ها این قانون را رعایت نمی‌کنند.

اما در بورس‌های خارجی استاندارد سهام شناور آزاد 70 تا 90 درصد تعیین شده است و اگر سهام شناوری یک شرکت از 25 درصد کمتر باشد آن شرکت از بازار سرمایه اخراج می‌گردد. 

هر چند پایین بودن درصد شناوری در زمان ریزش بازار و اصلاح قیمت‌ها امنیت بیشتری برای سهام‌داران به وجود می‌آورد؛ اما حقیقت این است که با افزایش میزان شناوری سهم، آن سهم قدرت نقدینگی بیشتری خواهد داشت. یکی از دلایل پایین‌بودن نقدینگی بورس تهران و شکل‌گیری بازارهای کم‌عمق در بورس کشور را می‌توان عدم رعایت استاندارد شناوری دانست.

گردآوری: بخش سرمایه های دیجیتال بیتوته