قرنطینه هم ایرانیان را کتابخوان نکرد
- مجموعه: اخبار اجتماعی
- تاریخ انتشار : چهارشنبه, 10 دی 1399 08:37
ادامه‌دار شدن دوران شیوع کرونا در ایران کار را برای بسیاری از فعالان حوزه فرهنگ و هنر مشکل کرده است. در این میان، به نظر می‌رسد اوضاع‌واحوال حوزه کتاب اصلاً به سامان نیست. اما یک سؤال؟ چطور ممکن است آمار مطالعه یا دست‌کم خرید کتاب در کشوری همچون آمریکا در ایام قرنطینه خانگی مردم، روزبه‌روز بیشتر و بیشتر شود، اما در مقابل در ایران، دست‌کم بررسی نظرات و نگاه‌های کتاب‌فروشان تهران و به‌ویژه شهرستان‌ها حکایت از تضعیف شدید و روزافزون نهاد نحیف کتابخوانی داشته باشد؟ ناشران کتاب همچون بسیاری از مردم، از به پایان رسیدن سال ۲۰۲۰ خشنود هستند، اما این سال کرونایی برای بسیاری از آن‌ها خبرهای خوبی را به دنبال داشت که علاوه بر خوشایند بودن، غافلگیرکننده هم بودند: امسال کسب‌وکار مرتبط با کتاب خوب بود.
در گزارش نیویورک‌تایمز، آمده است: در روزهایی که مردم به‌ناچار در خانه‌هایشان مانده‌اند و از حضور در مراکزی همچون سینماها و سالن‌های کنسرت محروم شده‌اند، استقبال از کتاب و کتابخوانی بیشتر شده است. بر اساس آمار منتشرشده از سوی «ان پی دی بوک‌اسکن» (وب‌سایت ارائه‌دهنده آمار فروش کتاب‌های چاپی و دیجیتالی در ایالات‌متحده) فروش کتاب‌های چاپی در سال جاری در مقایسه با همین بازه زمانی در سال گذشته، نزدیک به هشت‌درصد بیشتر شده است. علاوه بر این، کتاب‌های الکترونیکی و صوتی که پیش‌تر سهم کمتری از صنعت نشر را به خود اختصاص می‌دادند، هم با افزایش فروش روبه‌رو شده‌اند. نکته جالب در این میان آن است که وضعیت آمار فروش کتاب در ایران و آمریکا در آغاز اعمال محدودیت‌های آمدوشد شبیه هم بود و صنعت نشر در این بازه زمانی در هر دو کشور با افت فروش و ضرر مالی قابل‌توجهی روبه‌رو شد، اما مسیر برای ناشران و کتاب‌فروشان آمریکایی تغییر کرد، درحالی‌که وضع برای فعالان در حوزه کتاب در ایران همان‌طور ناامیدکننده باقی ماند. حالا مدیران انتشارات در آمریکا معتقدند درخواست برای خرید کتاب از ماه ژوئن روند افزایشی به خود گرفته است.
طبق آنچه از سوی انجمن ناشران آمریکا منتشر شده، امسال سود حاصل از فروش کتاب‌های صوتی در مقایسه با سال ۲۰۱۹ با ۱۷درصد افزایش مواجه شده و آمار فروش کتاب‌های الکترونیکی که در طول این چند سال همیشه روند نزولی داشت، امسال ۱۶درصد رشد را تجربه کرده است.
کتاب‌های ضدنژادپرستی و سیاسی در صدر آمار فروش در آمریکا
در طول سالی که گذشت اقبال به همه کتاب‌های منتشرشده در صنعت نشر آمریکا شبیه به هم نبوده و مثلاً در دورانی که تظاهرات «جان سیاه‌پوستان مهم است» آغاز شد و بعد از قتل «جورج فلوید» در پایان ماه «می» استقبال از کتاب‌هایی با موضوعات نژاد و ضدنژادپرستی روزبه‌روز بیشتر و بیشتر شد. در آن بازه زمانی، کتاب‌فروشی‌ها برای تأمین موجودی کافی از کتاب‌هایی نظیر «چطور یک ضدنژادپرست باشیم» نوشته «ایبرام اکس کندی» و «پس تو می‌خواهی درباره نژاد صحبت کنی» اثر «ایجئوما اولو» مشکل پیدا کرده بودند.
کتاب‌های سیاسی هم یکی دیگر از آثاری بودند که امسال با استقبال خوبی از سوی مخاطبان روبه‌رو شدند؛ به‌خصوص آن‌هایی که به دونالد ترامپ مربوط بودند؛ انتشارات «سایمون و شوستر» که امسال برخی از مهم‌ترین کتاب‌های افشاگرانه درباره ترامپ ازجمله «بسیار زیاد و همیشه ناکافی» نوشته «ماری ترامپ» را به چاپ رسانده، فروش خوبی داشت. از زمان انتشار «سرزمین موعود» کتاب خاطرات «باراک اوباما» رئیس‌جمهور سابق ایالات‌متحده در ماه گذشته، تاکنون در آمریکای شمالی بیش از ۳/۳ میلیون نسخه از این کتاب به فروش رسیده است. این کتاب حتی در کشورهایی همچون آلمان، فرانسه، برزیل و سوئد هم توانسته نام خودش را به‌عنوان یک اثر پرفروش ثبت کند.
کتاب‌فروشی‌های مستقل آمریکایی هم به سودآوری رسیدند
همان‌طور که در ابتدای این نوشته هم آمد، بعضی از کتاب‌فروشی‌های مستقل در آغاز سالی که گذشت، گزارش داده بودند آمار فروش کتاب‌هایشان تا ۴۰درصد کاهش پیدا کرده اما حالا اوضاع برای آن‌ها هم تغییر کرده و به گفته مدیر انجمن ناشران آمریکایی آمار فروش کتاب در کتاب‌فروشی‌های مستقل در چند هفته گذشته امیدوارکننده بوده است.
حالا شاید با مروری روی اوضاع احوال کتاب‌فروشی‌ها در ایران بتوانیم مقایسه‌ای بین این گروه فعال در صنعت نشر در ایران و همتایانشان در آمریکا داشته باشیم. ایبنا گفت‌وگوی مفصلی با تعدادی از کتاب‌فروشی‌های تبریزی درباره شرایط این روزهایشان انجام داده است.
خسارت سنگین کتاب‌فروشی‌ها در ایام کرونا
محمد زارع، مدیر انتشارات و کتاب‌فروشی شایسته درباره تعطیلی فعالیت کتاب‌فروشی‌های تبریز به مدت 14روز در ایام محدودیت‌های اخیر گفت: نمی‌دانم اسم این اتفاق را بدبیاری بگذارم یا نه! از یک‌سو اسفندماه سال گذشته به خاطر شرایط کرونایی دانشگاه‌ها بسته شد و صنف کتاب‌فروشان فرصت فروش کتاب‌های دانشگاهی در ترم زمستانی را از دست دادند، و از سوی دیگر تعطیلی‌های دوهفته‌ای اصناف با زمان طلایی فروش کتاب‌های دانشگاهی در ترم پاییز مصادف شد و درنتیجه کتاب‌فروشی‌های تبریز متحمل خسارت سنگینی شدند. او افزود: من در این مدت تلاش کردم تا از طریق اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و استانداری، شرایطی را مهیا کنیم تا کتاب‌فروشی‌ها به مدت دو هفته تعطیل نشوند، بلکه در حالت محدود به فعالیت خود ادامه دهند، اما پیگیری‌ها به‌جایی نرسید.
مدیر کتاب‌فروشی شایسته به از دست رفتن بازار فروش در دو هفته تعطیلی به‌عنوان بزرگ‌ترین مشکل کتاب‌فروشی‌ها یاد کرد و توضیح داد: این تعطیلی‌ها ضربه بزرگی به کتاب‌فروشی‌های تبریز زد؛ چراکه بسیاری از مردم که نمی‌توانستند منتظر بازگشایی کتاب‌فروشی‌ها شوند، کتاب‌های درخواستی خود را از سایت‌های بزرگ به‌صورت آنلاین خریدند. البته این ایراد به کتاب‌فروشی‌های شهرستانی وارد است که تابه‌حال نتوانسته‌اند خودشان را در فضای مجازی بشناسانند.
شاید آخرین نسل از کتاب‌فروش‌ها باشیم
مدیر کتاب‌فروشی ارک در تبریز هم با اشاره به رکود چندساله در بازار کتاب، توضیح داد: کتاب‌فروشی‌های تبریز درآمد چندانی ندارند و تعطیلی دوهفته‌ای اخیر هم رسماً صنف ما را فلج کرد؛ مخصوصاً کتاب‌فروشی‌هایی که کتاب‌های درسی نمی‌فروشند؛ آن‌ها بیش از همه آسیب دیدند. وضعیت، بد بود؛ با این تعطیلی‌ها بدتر هم شد. گرانی‌ها و کاهش قدرت خرید مردم از یک‌سو و کاهش رغبت به خرید کتاب از سوی دیگر، شرایط فعالیت را برای ما سخت‌تر کرده است. حقیقت این است که حال کتاب‌فروشان تبریزی اصلاً خوب نیست و متأسفانه شرایط روزبه‌روز بدتر می‌شود. او این را هم گفت که شاید ما آخرین نسل از کتاب‌فروشان تبریز باشیم چراکه درآمد این صنف سال‌به‌سال کمتر می‌شود و در مقابل هزینه‌ها افزایش می‌یابد.
زارع با انتقاد از عملکرد اتحادیه کتاب‌فروشان تبریز ادامه داد: اتحادیه تاکنون هیچ اقدامی برای حمایت از کتاب‌فروشان انجام نداده است. تنها تماس ما با اتحادیه هنگام دریافت حق عضویت است، ظاهراً کسی کتاب‌فروشان را جدی نمی‌گیرد. این در حالی است که اتحادیه ناشران بعد از شیوع کرونا بارها از اعضای خود حمایت کرده است.
ببین تفاوت ره از کجاست تا به کجا؟
در پایان می‌شود دریافت مهم‌ترین تفاوت میان کشوری همچون ایران و آمریکا در شیوه ساماندهی و پیشبرد امور در عرصه خریدوفروش است. سال‌های سال است که در آمریکا فروش اینترنتی نه‌فقط از سوی فروشگاه‌های بزرگ این عرصه بلکه از طرف حتی فروشندگان جزء به شیوه‌ای متداول بدل شده و همان‌طور که در بالا آمد، بسیاری از کتاب‌فروشی‌های مستقل و کوچک بعد از رکود بازار فیزیکی کتاب دست به فروش اینترنتی محصولاتشان زدند درحالی‌که در کشوری همچون ما هنوز شیوه اتصال به مراکز بزرگ فروش از سوی فروشندگان جزء جا نیفتاده و البته مردم هم آشنایی چندانی با خرید اینترنتی از مراکز و مغازه‌های کوچک ندارند.
همدلی/ علی نامجو
