دروزی ها چه کسانی هستند؟ نگاهی به تاریخچه، مذهب و هویت قومی موحدون

مجموعه: متفرقه دینی

دروزی ها چه کسانی هستند؟ نگاهی به تاریخچه، مذهب و هویت قومی موحدون

آشنایی با قوم و مذهب دروزی

دروزی ها: تاریخچه، هویت قومی، مذهب، پرچم و رهبران در ایران و سوریه

دروزی ها گروهی قومی-مذهبی منحصربه فرد هستند که عمدتاً در مناطق کوهستانی خاورمیانه، به ویژه لبنان، سوریه، فلسطین اشغالی و اردن ساکن اند. این قوم به دلیل هویت مذهبی خاص، انسجام اجتماعی و نقش تاریخی و سیاسی برجسته اش در منطقه شامات شناخته می شود. در این مقاله، به بررسی جامع هویت قومی، مذهب، پرچم، رهبران و وضعیت دروزی ها در ایران و سوریه پرداخته می شود.

دروزی ها چه کسانی هستند؟

دروزی ها گروهی مذهبی-قومی هستند که عمدتاً در کشورهای لبنان، سوریه، اسرائیل و اردن زندگی می کنند و جمعیت کوچکی نیز در دیگر نقاط جهان، از جمله ایران، پراکنده اند. دروزی ها خود را «موحدون» یا یکتاپرستان می نامند و به آن ها «بنی معروف» نیز گفته می شود. از نظر قومی، اکثر دروزی ها خود را عرب می دانند و زبان عربی زبان اصلی و بخش جدایی ناپذیر هویت فرهنگی آن هاست.

این گروه در قرن یازدهم میلادی از شاخه ای از اسلام اسماعیلی جدا شدند و به مرور آیینی مستقل با ویژگی های عرفانی و باطنی شکل دادند.جمعیت دروزی ها در جهان حدود یک تا یک و نیم میلیون نفر تخمین زده می شود. اکثریت آنها در لبنان، سوریه و اسرائیل ساکن هستند. در ایران، جمعیت دروزی ها بسیار اندک است و اطلاعات دقیقی از تعداد آنها در دست نیست، اما حضورشان در برخی مناطق به صورت پراکنده گزارش شده است.

هویت قومی دروزی ها

دروزی ها خود را «موحدون» یا یکتاپرستان می نامند و به آن ها «بنی معروف» نیز گفته می شود. از نظر قومی، اکثر دروزی ها خود را عرب می دانند و زبان عربی زبان اصلی و بخش جدایی ناپذیر هویت فرهنگی آن هاست. با این حال، هویت مذهبی آن ها که از اسماعیلیه (شاخه ای از تشیع) سرچشمه گرفته، آن ها را از دیگر جوامع عربی متمایز می کند.

برخی نظریه ها ریشه قومی دروزی ها را به قبایل عرب پیش از اسلام نسبت می دهند که به منطقه شام مهاجرت کرده اند. این دیدگاه در میان دروزی های سوریه و لبنان پذیرفته شده است، هرچند برخی دروزی های فلسطین اشغالی به دلایل سیاسی هویت قومی متمایزی را پذیرفته اند.

جمعیت دروزی ها

جمعیت دروزی ها در جهان حدود یک میلیون نفر تخمین زده می شود:

• سوریه: حدود ۷۰۰,۰۰۰ نفر، عمدتاً در استان السویداء (جبل الدروز)، جرمانا، صلخد، شهبا، قریا و بلندی های جولان.

• لبنان: حدود ۱۶۰,۰۰۰ نفر، عمدتاً در مناطق کوهستانی شوف و عالیه.

• فلسطین اشغالی: حدود ۱۵۰,۰۰۰ نفر، از جمله ۱۸,۰۰۰ نفر در بلندی های جولان.

• اردن و سایر مناطق: گروه های کوچک تر در اردن، اروپا، کانادا، آمریکا و استرالیا.

در ایران، جمعیت دروزی ها بسیار اندک است و به صورت مخفیانه در مناطق غربی کشور زندگی می کنند. اطلاعات دقیقی از تعداد آن ها در ایران وجود ندارد، اما به دلیل محدودیت های مذهبی و اجتماعی، حضور آن ها چندان آشکار نیست.

مذهب دروزی ها

مذهب دروزی شاخه ای از اسماعیلیه است که در قرن پنجم هجری (حدود ۴۰۸ قمری/۱۰۱۷ میلادی) در دوران خلافت فاطمیان در مصر شکل گرفت. این مذهب با حمایت الحاکم بامرالله، ششمین خلیفه فاطمی، پایه گذاری شد و توسط افرادی مانند حمزه بن علی بن احمد زوزنی (ایرانی تبار) و محمد بن اسماعیل درزی (نشتکین درزی) گسترش یافت. با این حال، دروزی ها نام «دروز» را که از درزی گرفته شده، نمی پذیرند و خود را موحدون می نامند.

آنها پیرو آیینی هستند که از اسماعیلیه منشعب شده و ترکیبی از عناصر اسلامی، مسیحی و فلسفی است. آنها در مسائل فقهی از فقه حنفی پیروی می کنند.

عقاید دروزی ترکیبی پیچیده از فلسفه نوافلاطونی، عرفان اسلامی، و عناصر ادیان دیگر است. دروزی ها به وحدت خدا اعتقاد دارند، اما باور به الوهیت الحاکم بامرالله (خلیفه فاطمی) یکی از تمایزات اصلی آنهاست. آنها معتقدند الحاکم تجلی نور الهی در قالب انسانی است، نه خدای متعال، و این مفهوم با ایده تجلی (ظهور الهی) مرتبط است که از تجسد متمایز است.

دروزی ها به تناسخ ارواح(تقمّص) اعتقاد دارند و معتقدند پس از مرگ، روح به بدن دیگری منتقل می شود. دروزی ها همچنین به پنج اصل کیهانی (حدود) اعتقاد دارند که هر یک در شخصیتی تاریخی تجلی یافته اند:عقل (حمزة بن علی)، نفس (اسماعیل بن محمد تمیمی)، کلمه، سابق، و تالی.

دروزی ها معتقدند شریعت های پیشین (از جمله شریعت اسلامی) نسخ شده و آنها به «باطن باطن» دین پایبندند. به جای احکام شرعی مانند نماز و روزه، هفت وظیفه اخلاقی (الشروط السبعة) را رعایت می کنند که شامل صداقت، کمک به هم کیشان، دوری از شیطان، و تسلیم به اراده الهی است.

کتاب مقدس دروزی ها، «رسائل الحکمة»، مجموعه ای از ۱۱۱ رساله است که شامل تعالیم حمزة بن علی، محمد بن اسماعیل تمیمی، و دیگران است. این کتاب تنها در دسترس عقال (دانایان) است و برای جهال (نادانان) مخفی نگه داشته می شود.

عبادت دروزی ها محرمانه و محدود به عقال است و جلسات عبادی شان معمولاً در شب های پنج شنبه برگزار می شود. سبک عبادت آنها شامل مجالس، مشابه مساجد، محل عبادت عمومی جهال است.

عید قربان مهم ترین عید دروزی هاست، و برخی روزه های خاص مانند نه روز اول ذیحجه را رعایت می کنند. دروزی ها نماز و روزه به سبک اسلامی را انجام نمی دهند، بلکه به وظایف اخلاقی مانند صداقت و وفاداری به جامعه تأکید دارند.

ویژگی های مذهب دروزی:

• یکتاپرستی سختگیرانه: دروزی ها به وحدت خدا اعتقاد دارند و خداوند را متعالی و فراتر از درک بشری می دانند. آن ها الحاکم بامرالله را دارای الوهیت می دانند و معتقد به تناسخ و جاودانگی روح هستند.

• جامعه بسته: مذهب دروزی پذیرای گروندگان جدید نیست و خروج از دین یا ازدواج با غیر دروزی ها ممنوع است. این امر به حفظ انسجام اجتماعی آن ها کمک کرده است.

• تقیه و محافظه کاری: دروزی ها به دلیل اقلیت بودن، از تقیه (پنهان کاری مذهبی) استفاده می کنند و جزئیات اعتقاداتشان را با غیر دروزی ها به اشتراک نمی گذارند.

• متون مقدس: کتاب اصلی دروزی ها «رسائل الحکمه» است که شامل آموزه های فلسفی و عرفانی است. تنها گروهی از نخبگان مذهبی به نام «عقال» به این متون دسترسی کامل دارند.

• عدم وابستگی به اسلام: اگرچه ریشه دروزی ها به اسماعیلیه بازمی گردد، آن ها خود را مسلمان نمی دانند و دین خود را مستقل و مبتنی بر فلسفه و عرفان می دانند.

قوانین اجتماعی و ازدواج:

• ازدواج دروزی ها تنها با اعضای جامعه خود مجاز است و تک همسری تأکید می شود.

• طلاق ممکن است، اما ازدواج مجدد با همسر سابق ممنوع است.

• برابری حقوق زن و مرد در ازدواج و طلاق تأکید شده و در صورت طلاق، اموال به طور عادلانه تقسیم می شود.

پرچم دروزی ها :

پرچم دروزی ها نمادی از هویت مذهبی و فرهنگی آن هاست و از پنج رنگ تشکیل شده است که هر رنگ نمایانگر یکی از اصول یا شخصیت های کلیدی در مذهب دروزی است:

• سبز: نماد عقل جهانی یا حمزه بن علی.

• قرمز: نماد نفس جهانی.

• زرد: نماد کلمه یا حقیقت.

• آبی: نماد تقدم یا پیشینی.

• سفید: نماد تعالی یا تالی.

این پرچم به صورت پنج رنگ افقی یا عمودی طراحی شده و در مراسم ها و تجمعات دروزی ها در مناطق مختلف، از جمله سوریه و لبنان، استفاده می شود. در جریان درگیری های اخیر در سوریه، پس از سقوط بشار اسد، برخی جوانان دروزی پرچم جدید سوریه را پایین کشیده و پرچم دروزی را برافراشتند که این اقدام با واکنش دولت جدید مواجه شد.

مفهوم پرچم دروزی ها

رهبران دروزی ها :

رهبری دروزی ها به دو دسته تقسیم می شود: 

رهبران مذهبی (عقال و شیخ عقل) و رهبران سیاسی.

رهبران مذهبی:

عقال: گروهی از نخبگان مذهبی که به متون مقدس دسترسی دارند و مسئولیت حفظ و انتقال آموزه های دینی را بر عهده دارند.

شیخ عقل: بالاترین مقام مذهبی در جامعه دروزی. در لبنان، شیخ نعیم حسین به عنوان یکی از رهبران مذهبی برجسته شناخته می شود.

رهبران سیاسی:

در لبنان: خاندان جنبلاط از برجسته ترین رهبران سیاسی دروزی هستند.

بشیر جنبلاط: از رهبران تاریخی دروزی ها.

کمال جنبلاط: بنیان گذار حزب سوسیالیست ترقی خواه لبنان که در سال ۱۹۷۷ ترور شد.

ولید جنبلاط: پسر کمال جنبلاط، رهبر کنونی حزب سوسیالیست ترقی خواه و یکی از چهره های کلیدی سیاسی لبنان. او ابتدا با سوریه همسو بود، اما پس از خروج نیروهای سوری از لبنان در سال ۲۰۰۵، به ائتلاف ضدسوری پیوست.

در سوریه: خاندان الاطرش نقش مهمی در تاریخ دروزی ها داشته اند.

سلطان پاشا الاطرش: رهبر قیام بزرگ سوریه علیه استعمار فرانسه در سال ۱۹۲۵. او نماد مقاومت دروزی ها در برابر اشغالگران است.

فرید الاطرش: هنرمند و موسیقیدان برجسته دروزی و خواهرش اسمهان نیز از چهره های فرهنگی شناخته شده هستند.

در ایران، به دلیل جمعیت اندک دروزی ها، هیچ رهبر سیاسی یا مذهبی برجسته ای به صورت عمومی شناخته نشده است.

تاریخچه و نقش تاریخی دروزی ها

دروزی ها در طول تاریخ به دلیل موقعیت جغرافیایی و انسجام اجتماعی خود نقش مهمی در تحولات منطقه شامات ایفا کرده اند:

• دوران فاطمیان: مذهب دروزی در قاهره پایه گذاری شد و به مناطق شام گسترش یافت.

• مبارزه با صلیبی ها و مغول ها: دروزی ها در جنگ حطین (۱۱۸۷ میلادی) و عین جالوت (۱۲۶۰ میلادی) در کنار ایوبیان و ممالیک علیه صلیبی ها و مغول ها جنگیدند.

• مقاومت علیه عثمانی ها: دروزی ها در دوره عثمانی مقاومت هایی علیه حکومت مرکزی داشتند.

• قیام علیه فرانسه: در سال ۱۹۲۵، دروزی های سوریه به رهبری سلطان پاشا الاطرش علیه اشغالگری فرانسه قیام کردند که به «انقلاب بزرگ سوریه» معروف شد.

• جنگ داخلی لبنان (۱۹۷۵-۱۹۹۰): دروزی ها به رهبری خاندان جنبلاط نقش مهمی در صحنه سیاسی لبنان داشتند و گاهی با قدرت های خارجی مانند اسرائیل برای حفظ بقا همکاری کردند.

• جنگ داخلی سوریه: دروزی های سوریه، به ویژه در السویداء، تلاش کردند از درگیری های اصلی دوری کنند، اما درگیری های اخیر (۲۰۲۵) با دولت جدید سوریه آن ها را در کانون توجه قرار داده است.

رهبران دروزی ها

وضعیت دروزی ها در ایران

در ایران، دروزی ها اقلیتی بسیار کوچک و عمدتاً مخفی هستند. به دلیل قوانین سختگیرانه مذهبی در ایران و محدودیت های اجتماعی، اطلاعات دقیقی از تعداد یا فعالیت های آن ها در دست نیست. برخی منابع اشاره می کنند که دروزی ها در مناطق غربی ایران (مانند کردستان یا آذربایجان غربی) به صورت پراکنده زندگی می کنند و به دلیل تقیه، هویت مذهبی خود را آشکار نمی کنند. هیچ رهبر سیاسی یا مذهبی شناخته شده ای از دروزی های ایران گزارش نشده است.

وضعیت دروزی ها در سوریه

دروزی های سوریه عمدتاً در استان السویداء (جبل الدروز) و مناطق اطراف دمشق و بلندی های جولان ساکن اند. آن ها به دلیل موقعیت جغرافیایی و انسجام اجتماعی، نقش مهمی در تاریخ سوریه داشته اند:

• جنگ داخلی سوریه: دروزی ها در جنگ داخلی (۲۰۱۱-۲۰۲۵) تلاش کردند بی طرف بمانند و از مناطق خود در برابر گروه های مختلف محافظت کنند. آن ها نیروی نظامی محلی تشکیل دادند تا از السویداء دفاع کنند.

• درگیری های ۲۰۲۵: پس از سقوط بشار اسد، درگیری هایی بین دروزی ها و دولت جدید به رهبری احمد الشرع در السویداء رخ داد. این درگیری ها پس از حادثه سرقت از یک نوجوان دروزی و واکنش دروزی ها به آن آغاز شد. برخی منابع گزارش داده اند که نیروهای دولتی غیرنظامیان دروزی را هدف قرار داده و تحقیر کرده اند. اسرائیل نیز با ادعای حمایت از دروزی ها به حملات هوایی علیه دمشق دست زده که با محکومیت بین المللی مواجه شده است.

• بلندی های جولان: دروزی های این منطقه که تحت اشغال اسرائیل است، وفاداری خود به سوریه را حفظ کرده اند و از پذیرش شهروندی اسرائیلی امتناع می کنند. آن ها همچنان خود را سوری می دانند.

چالش ها و چشم انداز آینده

دروزی ها به دلیل جمعیت کم و پراکندگی جغرافیایی، با چالش های متعددی مواجه اند:

• حفظ هویت: انسجام اجتماعی و مذهبی دروزی ها به آن ها کمک کرده تا هویت خود را حفظ کنند، اما فشارهای سیاسی و درگیری های منطقه ای می تواند این هویت را تهدید کند.

• درگیری های فرقه ای: درگیری های اخیر در سوریه نشان دهنده تنش های فرقه ای است که ممکن است در آینده تشدید شود.

• دخالت های خارجی: حمایت اسرائیل از دروزی ها در سوریه به پیچیدگی اوضاع افزوده و می تواند به بحران های منطقه ای دامن بزند.

• تقیه و محافظه کاری: دروزی ها به دلیل استفاده از تقیه، اغلب با قدرت های منطقه ای مانند حزب الله، دولت سوریه یا حتی اسرائیل همکاری می کنند تا بقای خود را تضمین کنند. این استراتژی ممکن است در آینده به اختلافات داخلی منجر شود.

سخن آخر :

دروزی ها گروهی قومی-مذهبی با هویتی پیچیده و ریشه دار در تاریخ خاورمیانه هستند. مذهب آن ها که از اسماعیلیه منشعب شده، با باورهای فلسفی و عرفانی متمایز، آن ها را به جامعه ای بسته و مرموز تبدیل کرده است. پرچم پنج رنگ دروزی ها نماد اصول مذهبی آن هاست و رهبرانی مانند خاندان جنبلاط در لبنان و الاطرش در سوریه نقش مهمی در تاریخ معاصر این قوم داشته اند.

در ایران، دروزی ها حضور محدودی دارند و اطلاعات کمی درباره آن ها موجود است، اما در سوریه، آن ها با چالش های سیاسی و فرقه ای مواجه اند که آینده آن ها را تحت تأثیر قرار خواهد داد. انسجام اجتماعی، تقیه و وفاداری به هویت فرهنگی، دروزی ها را به یکی از گروه های مقاوم و تأثیرگذار در منطقه تبدیل کرده است.

گردآوری: بخش مذهبی بیتوته