حدیث من مات چیست؟ حدیث من مات از منظر شیعه و اهل سنت

مجموعه: احادیث و سخنان بزرگان

آیا می دانید حدیث من مات چیست؟

آشنایی با حدیث من مات:

حدیث «مَن ماتَ وَ لَم یَعرِف اِمامَ زَمانِهِ ماتَ میتَهً جاهِلیهً» از احادیث متواتر بین امامیه و عامه است. شناختی که باعث رهایی از مرگ جاهلی می شود، شناخت اجمالی مقام و منزلت، حقیقت و سیره امام است. آثار شناخت امام که محبت، پیروی و معیت با امام است مورد پژوهش قرار گرفته است.

مَن ماتَ و لَم يَعرِف إمامَ زمانِهِ.

كسى كه بميرد و امام دورانش را نشناسد.

رسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله :مَن ماتَ وَ هُوَ لا يَعرفُ إمامَهُ ماتَ مِيتةً جاهليّةً.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :هر كه بميرد و امام خود را نشناخته باشد به مرگ جاهلى مرده است.

عنه صلى الله عليه و آله :مَن ماتَ و لا بَيْعَةَ عَلَيْهِ ماتَ مِيتةً جاهليّةً.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هر كه بميرد و بيعت امام را به گردن نداشته باشد به مرگ جاهلى مرده است.

عنه صلى الله عليه و آله :مَن ماتَ بغيرِ إمامٍ ماتَ مِيتةً جاهليّةً.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :هر كه بدون داشتن امام بميرد به مرگ جاهلى مرده است.

امام باقر عليه السلام در تفسير آيه «به كسى مى مانَد كه در تاريكى هاست و از آنها خارج نمى شود» فرمود : كسى است كه امام را نشناسد.

امام صادق عليه السلام : هر كه ما را بشناسد مؤمن است و هر كه ما را انكار كند كافر است.

امام صادق عليه السلام : امام راهنماى ميان خداوند عزّ و جلّ و آفريدگان اوست؛ هر كه او را بشناسد مؤمن است و هر كه منكرش شود كافر.

معنای حدیث نزد علمای شیعه و اهل سنت:

علمای شیعه و سنی هرکدام بنا به عقاید کلامی خود از این روایت استفاده کرده اند و برای نظرات خود به آن استناد کرده اند.

حدیث من مات از منظر شیعه:

شیعیان از حدیث «من مات» در بحث امامت استفاده کرده و آن را دلیلی بر لزوم وجود امام در تمام دوران ها و ضرورت شناخت و اطاعت از امام دانسته اند. بنابر اعتقادات شیعه، مراد از امام در این روایت، اهل بیت و امامان معصوم است و در دوران حاضر، باید به امام مهدی، به عنوان امام زمان ایمان داشت. شیعه معتقد است حکومت بدون حضور امام معصوم (ع) حکومت جاهلی است و رسالت اسلام که رها ساختن انسان از جاهلیت است بدون امامت امامِ معصوم نا ممکن است. از همین رو حضرت فاطمه (س) در خطبه فدکیه حکومت وقت را حکومت جاهلی دانست که نتیجه خانه نشینی غدیر و علنی ساختن سقیفه و کنار گذاشتن عقلانیت و حاکمیت جاهلیت بود.

حدیث من مات از منظر اهل سنت:

اهل سنت تفسیر و معنای دیگری از این روایت، ارائه کرده اند: در صحیح مسلم، این حدیث در بابی تحت عنوان «بَابُ الْأَمْرِ بِلُزُومِ الْجَمَاعَةِ عِنْدَ ظُهُورِ الْفِتَنِ وتحذیر الدعاة إلی الکفر؛ باب لزوم حفظ جماعت در زمان ظهور فتنه ها و پرهیز از دعوت کنندگان به کفر» آمده که همین می تواند معنای حدیث در نزد مسلم را مشخص کند. برخی منابع اهل سنت این حدیث را هم معنا با حدیث دیگری از پیامبر دانسته‌اند: «من مات مفارقًا للجماعة مات میتة جاهلیة؛ کسی که بمیرد در حالی که جدای از جماعت بوده باشد؛ به مرگ جاهلی مرده است».

اهل سنت مقصود از «امام» در این روایت را حاکم جامعه اسلامی می‌دانند که برای حفظ جماعت باید از او تبعیت و در بیعت او باقی ماند. این لزوم تبعیت از حاکم اسلامی، شامل تمام حاکمان مسلمان می‌شود و ظالم بودن، گناه کار بودن و... خللی در این لزوم تبعیت ایجاد نمی کند؛ ابن تیمیه در تفسیر حدیث فوق، لزوم تبعیت و بیعت صحابه پیامبر و تابعان با یزید بن معاویه را استنباط کرده است: («پس از واقعه حره، عبدالله بن مطیع که از سردمداران مخالف یزید در مدینه بود، به مکه فرار کرد. عبدالله بن عمر به ملاقات او رفت. ابن مطیع: برای ابن عمر متکائی بگذارید تا بنشیند. ابن عمر: برای نشستن به پیش تو نیامدم. آمدم تا حدیثی از پیامبر برای تو بخوانم. پیامبر فرمودند: کسی که دست خود را از طاعت شخصی خارج کند (بیعت خود را بشکند) در مواجهه با خداوند در روز قیامت، دلیلی بر عملش نخواهد داشت و همچنین کسی که بمیرد و بیعتی بر گردن خود نداشته باشد، به مرگ جاهلی مرده است.» این حدیث را عبدالله بن عمر برای عبدالله بن مطیع، زمانی که از اطاعت امیر زمان خودش، یزید، سر باز زده بود خواند. در حالی که یزید ظلم کرده بود و در واقعه حره امور ناشایستی را انجام داد. در نتیجه از این حدیث به دست می‌آوریم که بر حاکمان مسلمان نباید با شمشیر قیام کرد و اگر شخصی در غیر اطاعت از این حاکمان بمیرد، به مرگ جاهلی مرده است).

البته برخی از منابع اهل سنت، امام در روایت فوق را به پیامبر اسلام معنا کرده‌اند و معتقدند باید به پیامبر اسلام ایمان داشت؛ زیرا او امام اهل زمین در این دنیا است.

متن حدیث من مات

منابع روایی شیعه:

مرحوم شیخ صدوق (رحمة‌الله علیه) در کتاب شریف کمال الدین و تمام النعمة، می نویسد: "سئل ابو محمد الحسن بن علی (علیهما ‌السّلام) وانا عنده عن الخبر الذی روی عن آبائه (علیهم السّلام): " ان الارض لا تخلو من حجة لله علی خلقه الی یوم القیامة وان من مات ولم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة " فقال (علیه السّلام): ان هذا حق کما ان النهار حق، فقیل له: یا ابن رسول الله فمن الحجة والامام بعدک؟ فقال ابنی محمد، هو الامام والحجة بعدی، من مات ولم یعرفه مات میتة جاهلیة؛ از امام حسن عسکری (علیه السّلام) سؤال شد (در حالی که من آن جا بودم) در باره این روایت که از پدرانش نقل شده بود: «زمین هیچ گاه از حجت خدا بر خلق، تا روز قیامت خالی نخواهد بود و اگر کسی بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است» امام حسن عسکری (علیه السّلام) فرمود: این سخن حقی است؛ همان طور که روز حق است. از ایشان سؤال شد: ‌ای فرزند رسول خدا! امام و حجت بعد از شما کیست؟ فرمود: فرزندم محمد، او امام و حجت بعد از من است. هر کس بمیرد و او را نشناسد، به مرگ جاهلیت مرده است.

همچنین ابن حمزه طوسی (رضوان الله تعالی علیه) در کتاب الثاقب فی المناقب، این روایت را نقل می کند: "عن محمد بن العلاء الجرجانی، قال: حججت فرایت علی بن موسی الرضا (علیه‌السّلام) یطوف بالبیت، فقلت له: جعلت فداک، هذا الحدیث قد روی عن النبی (صلی الله علیه و‌ آله و سلّم): "من مات ولم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة". قال: فقال: "نعم، حدثنی ابی، عن جدی، عن الحسین بن علی بن ابی طالب (علیهم السّلام) قال: قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم): "من مات ولم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة ". قال: فقلت له: جعلت فداک، ومن مات میتة جاهلیة. قال: "مشرک"؛ محمد بن علاء جرجانی گفت: در زمان حج امام رضا (ع) را در حال طواف دیدم، به ایشان گفتم: فدایت شوم، این روایت از پیامبر اسلام (ص) «هر کس بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است» نقل شده است؟ امام فرمود: بلی، پدرم، از جدم، از حسین بن علی، از علی بن ابیطالب (علیهم السّلام) نقل فرمودند که رسول گرامی اسلام فرمود: «هر کس بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است». محمد بن علاء گفت که از امام سؤال کردم: فدایت شوم، مراد از مرگ جاهلی چیست؟ فرمود: یعنی مشرک مرده است".

منابع روایی اهل سنت:

در منابع روایی اهل سنت احادیث فراوانی با این مضمون نقل شده است:

• "مَنْ مات و لیس فی عنقه بیعة مات میتة جاهلیة؛ هر کس بمیرد و بر گردن او بیعت با امامی نباشد، به مرگ جاهلی مرده است".

• "مَنْ مات بغیر امام مات میتة جاهلیة؛ هر کس بدون امام بمیرد، به مرگ جاهلی مرده است".

• "مَنْ مات ولیستْ علیه طاعة مات میتة جاهلیة؛ هر کس بمیرد و اطاعت از امامی بر گردن او واجب نباشد، به مرگ جاهلی مرده است". البانی بعد از نقل حدیث می گوید: "اسناده حسن، ورجاله ثقات".

• "مَنْ مات ولیس علیه امام جماعة فان موتته موتة جاهلیة؛ هر کس بمیرد و امام جماعتی نداشته باشد، مرگ او مرگ جاهلی است". حاکم نیشابوری بعد از نقل حدیث می گوید: "هذا حدیث صحیح علی شرط الشیخین. و ذهبی نیز آن را تایید کرده است".

• "من مات لیس علیه امام فمیتته جاهلیة؛ هر کس بمیرد و امام نداشته باشد، به مرگ جاهلی مرده است".

اهل سنت از طرفی این روایات را نقل و صحت آن را تایید کرده‌اند و از طرف دیگر عملاً هیچ امامی ندارند که همگی بالاتفاق از او تبعیت کنند. و این پارادوکسی است که از حل آن عاجز مانده‌اند. اگر هیچ روایت دیگری برای بطلان مذهب اهل سنت وجود نداشته باشد، همین یک روایت کفایت می‌کند.

پرسش: با توجه به حدیث «َن ماتَ وَ لَم یَعرِف اِمامَ زَمانِهِ ماتَ میتَهً جاهِلیهً» مردم چگونه مى توانند امامى که غایب است را بشناسند در حالى که با دلیل فطرى، حضور امام در جامعه لازم و واجب است؟

پاسخ : غیبت امام (عج) دلیل و عذر بر عدم شناخت آن حضرت نمى تواند باشد زیرا :

اولا: منظور از معرفت، شناخت ظاهرى امام نیست بلکه مقصود، شناخت جایگاه امامت وى و اعتقاد به امامت او مى باشد.

ثانیاً: عمده راه هاى چنین معرفت و شناختى دو راه است; نص و معجزه.

گردآوری: بخش مذهبی بیتوته