فیدیاس کیست؟ زندگی و آثار پیکرتراش افسانه‌ای یونان باستان

مجموعه: هنر و هنرمند

فیدیاس کیست

فیدیاس؛ پیکرتراش جاودانه یونان باستان و خالق شگفتی‌های جهان

فیدیاس پیکرتراش یونان

زندگینامه فیدیاس 

فیدیاس (Phidias یا Pheidias)، یکی از بزرگ‌ترین مجسمه‌سازان، نقاشان و معماران یونان باستان، در قرن پنجم پیش از میلاد فعالیت می‌کرد. او به عنوان نماد عصر طلایی آتن شناخته می‌شود و آثارش، از جمله مجسمه زئوس در المپیا (یکی از هفت عجایب جهان باستان) و مجسمه آتنا پارتنوس در پارتنون، تأثیر عمیقی بر هنر کلاسیک یونانی گذاشته است. فیدیاس نه تنها خالق مجسمه‌های غول‌پیکر از جنس طلا و عاج بود، بلکه به عنوان مدیر هنری پروژه‌های بزرگ آتن، نقش کلیدی در بازسازی شهر پس از جنگ‌های ایران و یونان ایفا کرد. با وجود شهرت فراوان، جزئیات زندگی شخصی او محدود است و بیشتر از طریق توصیفات نویسندگان باستانی مانند پلوتارک، پوزانیاس و ارسطوفان شناخته می‌شود.

تولد و زندگی اولیه فیدیاس

فیدیاس حدود سال ۴۹۰ یا ۴۸۰ پیش از میلاد در آتن متولد شد. پدرش چارمیدس (Charmides) نام داشت، اما اطلاعات دقیقی از خانواده یا دوران کودکی او در دست نیست. او در دوران پس از جنگ‌های ایران و یونان بزرگ شد، زمانی که آتن در حال بازسازی و شکوفایی بود. این محیط پرجنب‌وجوش هنری و سیاسی، زمینه‌ای مناسب برای رشد استعدادهای او فراهم کرد. برخی منابع باستانی اشاره می‌کنند که فیدیاس از خانواده‌ای متوسط بود و علاقه‌اش به هنر از سنین جوانی شکل گرفت، اما این جزئیات بیشتر مبتنی بر حدس و گمان هستند.

آموزش و شروع حرفه‌ای فیدیاس

فیدیاس زیر نظر مجسمه‌سازان آتنی هگیاس (Hegias) و آگلاداس (Ageladas) آموزش دید. این استادان، اصول مجسمه‌سازی یونانی را به او آموختند و او را با تکنیک‌های کار با برنز و مواد دیگر آشنا کردند. شروع کار فیدیاس با ساخت مجسمه‌های برنزی بود که اغلب برای بزرگداشت پیروزی‌های نظامی مانند نبرد ماراتن سفارش داده می‌شدند. یکی از اولین کارهای شناخته‌شده او، گروهی از مجسمه‌های برنزی در دلفی بود که شامل آپولو، آتنا و میلتیادس جوان می‌شد. این آثار اولیه، مهارت او در به تصویر کشیدن قهرمانان ملی را نشان می‌داد و او را به عنوان یک هنرمند نوظهور مطرح کرد. فیدیاس همچنین در ساخت مجسمه‌هایی برای شهرهایی مانند پلنه و پلاتئا شرکت داشت، که نشان‌دهنده گسترش شهرت او فراتر از آتن است.

آتنا پارتنوس

کارهای اصلی و commissions

فیدیاس در دوران اوج خود، بین سال‌های ۴۶۵ تا ۴۳۰ پیش از میلاد، چندین شاهکار خلق کرد که او را به عنوان بزرگ‌ترین مجسمه‌ساز دوران کلاسیک معرفی کرد. او متخصص در ساخت مجسمه‌های کریسل‌فانتین (chryselephantine) بود، یعنی مجسمه‌هایی از طلا و عاج که جلوه‌ای الهی به خدایان می‌بخشیدند. مهم‌ترین آثار او عبارتند از:

آتنا پروماخوس (Athena Promachos): این مجسمه برنزی عظیم‌الجثه، حدود ۹ متر (۳۰ فوت) ارتفاع داشت و در سال ۴۵۶ پیش از میلاد بر روی آکروپولیس آتن نصب شد. آتنا را در حال جنگ نشان می‌داد و از فاصله دور، حتی از دریا، قابل مشاهده بود. این مجسمه نماد پیروزی یونانیان بر ایرانیان بود.

آتنا لمنیا (Lemnian Athena): ساخته‌شده بین سال‌های ۴۵۱ تا ۴۴۸ پیش از میلاد برای مهاجران آتنی در جزیره لمنوس. پوزانیاس آن را "بهترین اثر فیدیاس برای دیدن" توصیف کرده است. نسخه‌های مرمری از آن در بولونیا و درسدن وجود دارد.

آتنا پارتنوس (Athena Parthenos): شاهکار فیدیاس برای پارتنون، که در سال ۴۳۸ پیش از میلاد تکمیل و تقدیس شد. این مجسمه ۱۱.۵ متر (۳۸ فوت) ارتفاع داشت، از طلا و عاج ساخته شده بود و آتنا را با نایکی (الهه پیروزی) در دست راست، نیزه در دست چپ، سپر مزین به سر مدوسا و ماری در کنار نشان می‌داد. بیش از یک تن طلا در آن به کار رفته بود و پشت یک حوضچه روغن قرار داشت تا عاج خشک نشود.

زئوس در المپیا (Zeus at Olympia): تکمیل‌شده حدود ۴۳۰ پیش از میلاد، این مجسمه نشسته بیش از ۱۲.۸ متر (۴۲ فوت) ارتفاع داشت و از طلا و عاج ساخته شده بود. زئوس را بر تخت سلطنتی با نایکی در دست راست و عصا در دست چپ نشان می‌داد. اطراف آن با نقاشی‌ها و مجسمه‌های پنایوس (Panaenus) تزئین شده بود. این اثر یکی از هفت عجایب جهان باستان بود و چنان الهام‌بخش توصیف شده که "گویی فیدیاس تصویر دقیق خدایان را دیده و آن را به انسان‌ها نشان داده است."

علاوه بر این، فیدیاس نظارت بر تزئینات مجسمه‌ای پارتنون را بر عهده داشت، از جمله فریزها، متوپ‌ها و پدیمنت‌ها. هیچ‌کدام از آثار اصلی او باقی نمانده، اما کپی‌ها و توصیفات باستانی (مانند مرمرهای الگین در موزه بریتانیا) میراث او را حفظ کرده‌اند.

آثار فیدیاس

همکاری‌های فیدیاس

فیدیاس نزدیک‌ترین همکاری را با پریکلس (Pericles)، رهبر آتن، داشت. از حدود ۴۶۱ پیش از میلاد، پریکلس او را مسئول تمام پروژه‌های هنری آتن کرد، از جمله بازسازی آکروپولیس با بودجه اتحادیه دلوس. فیدیاس به عنوان مدیر کلی و ناظر بر craftsmen عمل می‌کرد و با معمارانی مانند کالکراتس (Callicrates) و ایکتینوس (Ictinus) همکاری داشت. همچنین، پنایوس در تزئینات اطراف مجسمه زئوس مشارکت کرد. این همکاری‌ها، فیدیاس را به نماد عصر پریکلس تبدیل کرد، اما حسادت و اتهامات سیاسی را نیز به همراه داشت.

تندیس زئوس المپیا

جنجال‌ها و مسائل قانونی

در سال‌های پایانی زندگی، فیدیاس هدف حملات سیاسی قرار گرفت. دشمنان پریکلس او را متهم به اختلاس طلا از مجسمه آتنا پارتنوس کردند. فیدیاس اتهام را رد کرد و با وزن کردن طلا، بی‌گناهی‌اش را اثبات نمود. با این حال، اتهام دیگری مبنی بر بی‌احترامی به خدایان مطرح شد، زیرا او تصاویر خود و پریکلس را بر سپر آتنا حک کرده بود. پلوتارک می‌نویسد: "سرقت اثبات نشد، اما فیدیاس به زندان افتاد و آنجا از بیماری درگذشت، هرچند برخی نویسندگان می‌گویند دشمنان پریکلس او را مسموم کردند تا پریکلس را بدنام کنند." برخی منابع پیشنهاد می‌کنند که او به الیس تبعید شد و آنجا مجسمه زئوس را تکمیل کرد، اما فیلوخوروس (Philochorus) ادعا می‌کند که الیسی‌ها او را اعدام کردند.

مرگ فیدیاس

مرگ فیدیاس حدود ۴۳۰ پیش از میلاد رخ داد، اما جزئیات دقیق آن نامشخص است. طبق پلوتارک، او در زندان آتن درگذشت، احتمالاً از بیماری یا مسمومیت. با این حال، کشف کارگاه او در المپیا (در سال‌های ۱۹۵۴-۱۹۵۸) نشان می‌دهد که ممکن است تبعید شده و در الیس مرده باشد. برخی منابع حتی ادعا می‌کنند که الیسی‌ها او را به دلیل اتهامات اعدام کردند. این ابهامات، بخشی از رمز و راز زندگی او باقی مانده است.

سوالات متداول درباره فیدیاس، مجسمه ساز یونان باستان

۱. فیدیاس کی بود و چرا به عنوان یک هنرمند مهم شناخته می‌شود؟

فیدیاس یکی از بزرگ‌ترین مجسمه‌سازان یونان باستان در قرن پنجم پیش از میلاد بود. او به دلیل خلق شاهکارهایی مانند مجسمه زئوس در المپیا (یکی از هفت عجایب جهان) و آتنا پارتنوس در پارتنون، و همچنین نظارت بر بازسازی آکروپولیس آتن، به شهرت رسید.

۲. مهم‌ترین آثار فیدیاس چه بودند؟

مهم‌ترین آثار فیدیاس شامل مجسمه آتنا پروماخوس، آتنا لمنیا، آتنا پارتنوس و مجسمه زئوس در المپیا است. این آثار به دلیل عظمت و استفاده از تکنیک‌های طلا و عاج (کریسل‌فانتین) شهرت دارند.

۳. فیدیاس با چه کسانی همکاری داشت؟

فیدیاس با پریکلس، رهبر آتن، و معمارانی مانند کالکراتس و ایکتینوس همکاری نزدیک داشت. او همچنین با پنایوس، نقاش، در تزئینات مجسمه زئوس همکاری کرد و بر پروژه‌های هنری آکروپولیس نظارت داشت.

۴. چرا فیدیاس با اتهامات قانونی مواجه شد؟

فیدیاس به اتهام اختلاس طلا از مجسمه آتنا پارتنوس و بی‌احترامی به خدایان (به دلیل حکاکی تصاویر خود و پریکلس بر سپر آتنا) مورد اتهام قرار گرفت. اگرچه اتهام اختلاس رد شد، اما به زندان افتاد.

۵. سرنوشت فیدیاس چه شد؟

مرگ فیدیاس حدود ۴۳۰ پیش از میلاد رخ داد، اما جزئیات آن نامشخص است. برخی منابع می‌گویند در زندان آتن درگذشت، در حالی که دیگران معتقدند به الیس تبعید شد و آنجا مرد یا اعدام شد. 

میراث فیدیاس 

فیدیاس به عنوان "بزرگ‌ترین مجسمه‌ساز یونان باستان" شناخته می‌شود و سبک ایده‌آلیستی و کلاسیک او، هنر قرن‌های پنجم و چهارم پیش از میلاد را تعریف کرد. آثارش، حتی در کپی‌ها، کیفیت monumental و هماهنگی بدن انسان را نشان می‌دهند. منتقدان باستانی مانند دمتریوس، مجسمه‌های او را "والا و دقیق" توصیف کرده‌اند. کشف کارگاه‌های او در المپیا و آکروپولیس، ابزارها و فنجانی با inscription "من متعلق به فیدیاس هستم"، روش‌های کاری او را روشن کرده است. میراث فیدیاس فراتر از یونان رفت و بر هنر رومی و حتی نمادهایی مانند نسبت طلایی (که به نام او "فی" نامیده شد) تأثیر گذاشت. او نمادی از اینکه هنر چگونه می‌تواند تصویر خدایان را به انسان‌ها نشان دهد، باقی مانده است.

گردآوری: بخش فرهنگ و هنر بیتوته