اوضاع تجارت در دوره ساسانیان + محصولات تجاری

مجموعه: تاریخ و تمدن

تجارت زمان ساسانیان

اوضاع تجارت در دوره ساسانیان

سلسله ی ساسانیان که بودند؟

فکر کردیم قبل از اینکه بخواهیم درباره ی تجارت در دوره ساسانیان صحبت کنیم، ابتدا شما را با خود سلسله و فعالیت های مثبت آن در سال های حکومتش آشنا نماییم. بنیانگذاران سلسله ی ساسانیان افرادی از سرزمین پارس بودند که خود را وارث تاج و تخت هخامنشیان می دانستند.

این افراد برای حفظ این املاک قیام کرده و نام جد خود یعنی ساسان را بر روی این سلسله نهاده و آن را ساسانیان نامیدند. موسس و بنیانگذار سلسله ی ساسانیان را می توانیم اردشیر پسر بابک معرفی کنیم.

بابک پسر ساسان بود و پدرش مسئولیت معبد آناهیتا را بر عهده داشت و خود بابک هم فرمانروای شهر خیر در کنار دریاچه ی بختگان بود. بابک پس از مرگ ساسان، عهده دار وظیفه ی او شد و به واسطه ی این وظیفه توانست فرمانروایی کل پارس را به دست آورد.

اما انتهای داستان این نبود و اردشیر، پسر بابک برای اینکه بر سرزمین های تحت فرمانروایی خود بیفزاید، با اشکانیان وارد جنگ شد و آن ها را مغلوب نمود. در آن زمان، پادشاه اشکانیان، اردوان بود که در جنگ با اردشیر جان خود را از دست داد و بدین وسیله، پارت که زیر فرمانروای سلسله ی اشکانیان بود، به دست اردشیر افتاد و سلسله ی ساسانیان به طور کامل شکل گرفت. 

دین و مرکزیت، دو رکن اصلی سلسله ی عظیم و منظم ساسانیان بود. ساسانیان توانستند امنیت و وحدت را در سراسر منطقه ی فرمانروایی خود برقرار کنند و یک قدرت بزرگ را تشکیل دهند. آن ها تواسنتند به واسطه ی درایت و هوش خود، یک بار دیگر، عظمت هخامنشیان را در کشور راه اندازی نمایند.

اقتدار ساسانیان باعث شد تا ایران به نقطه ی اوج قدرت خود در دنیا دست یابد و این نقطه ی اوج تا حدی رسید که ایران و رم، تنها قدرت های دنیای متمدن آن روزها بودند. که البته این تقابل بین روم و ایران، زمینه را برای ایجاد خصومت های مختلف بر سر منافع اقتصادی، فراهم نمود. این مناقشات ادامه پیدا کرد و لشکر ایرانیان و رومی ها بارها در مقابل یکدیگر به میدان جنگ رفتند و چون از منظر قدرت ارتش، با یکدیگر یکسان بودند، جنگ های آن ها پیروزی های یک طرفه نداشت.

پس باید برای مغلوب کردن یکدیگر به دنبال راه حل دیگری می بودند که در این میان، تجارت، همانند نقطه ی عطفی در قدرت نمایی دو فرمانروایی، عرض اندام نمود. در میدان تجارت، پادشاهان ساسانی توانستند، به گونه ی وفقیت آمیزی ظاهر شوند. از این رو، تجارت در دوران ساسانی، یکی از قدرتمندترین شمایل را به خود گرفت. شمایلی که جز موفقیت های پی در پی، چیزی در آن مشاهده نمی شد. در ادامه برایتان از ابعاد مختلف تجارت در دوره ساسانیان خواهیم گفت و اهرم های قدرت این سلسله را در بستر تجارت، بررسی خواهیم کرد. 

راه و روش تجارت در دوره ساسانیان

تجارت در دوره ساسانیان چگونه بود؟

مهم ترین مراکز تجاری در دوره ی ساسانیان، بنادری مانند بوشهر و سیراف و خلیج فارس و جاده ی ابریشم بود که ایران توانست با تسلط بر این مناطق، قدرت خاصی در زمینه  ی تجارت منطقه به دست آورد.

البته که قدرت طلبی و مطالبات ایران برای پیشرفت تجاری، تنها معطوف به این سرزمین ها نشد و سران این سلسله، توجه خاصی به قسمت های شرقی داشتند و همین توجه باعث می شد تا عرصه ی رقابت، بین ایران و روم، روز به روز تنگ تر و پرتنش تر شود.

در بین محصولات تجاری آن زمان، ابریشم از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بود و محصولی بود که رومیان، بیش از هر فرمانروایی دیگری، به دنبا آن بودن، از این رو، تلاش می کردن تا با ایجاد گره های مختلف در کار تجار ایرانی، این محصول را بهایی ارزان تر خریداری نمایند و به تجارت آن بپردازند. 

در مقابل این کارشکنی ها، فرمانروایان ایرانی نیز بیکار ننشستند و به سمت چین حرکت کرده و برای خود مراکز و بنادری را تاسیس نمودند. با زیاد شدن مهاجرنشینان ایرانی در چین، روم کم کم قدرت خود را در تجارت ابریشم از دست داد و سلسله ی ساسانی، تا مدت ها، به عنوان ابرقدرت تجارت ابریشم، عرض اندام می نمود و امتیاز تجارت این محصول را بر عهده داشت. 

آشنایی با تجارت در دوره ساسانیان

نقش جاده ابریشم در تجارت دوره ساسانیان 

در آن زمان، مهم ترین جاده ای که به واسطه ی آن تجارت زمینی انجام می گرفت، جاده ی ابریشم بود. این جاده، تنها جاده ای بود که شرق را به غرب متصل می انداخت. امتیازی که ایرانی ها در این جاده داشتند این بود که در ازای حفظ امنیت جاده و حفظ جان بازرگانان در این جاده ی بین المللی، می توانستند عوارض و مالیات های مختلفی را از محموله های مختلفی که از این مسیر عبور می کردن دریافت نمایند. دریافت این مالیات تاثیر بسیار زیادی بر روی بیشتر شدن، ذخیره های خزانه و اتصاد کشور داشت. 

در زمان ساسانیان، معروف ترین بازرگانان این خطه، سغدیان بودند. این قوم مهاجرنشینانی را در مسیر سمرقند تا شهر خومدان چین، راه اندازی کرده بودند و بر کل منطقه به لحاظ اقتصادی فرمانرروایی می کردند. البته که رونق جاده ی ابریشم و کسب درآمد ایرانیان از این جاده، بعد ها کم تر شد و دلیل این موضوع چیزی نبود جز بالا بردن حق مالیات و عوارض توسط سران ساسانی و همچنین جنگ با ارمنستان که زمینه را برای کم شدت تجارت در این منطقه فراهم نمود.

البته این موضوع تاثیری بر روی در دست داشتن امتیاز انحصاری ابریشم توسط ساسانیان نداشت و این سلسله تا مدت ها یکه تاز تجارت ابریشم در منطقه بود. 

پرطرفدارترین محصولات تجاری در دوره ساسانیان کدام محصولات بودند؟

در همان دوران نیز، چین یکی از مهم ترین قطب های تجاری برای فرمانروایی ایران بود و به واسطه ی این اهمیت در تجارت، محصولاتی همچون نفت، لباس های پوستی، پوست و پوستین، قالی و قالیچه و رنگ هایی مانند وسمه و حنا و روناس، از اهمیت بسیار زیادی در تجارت بین چین و ایران برخوردار بود و سالانه مقادیر بسیار زیادی از ایران به سمت چین، صادر می شد. 

علاوه بر موارد ذکر شده، از مهم ترین محصولات ایرانی که در خارج از این فرمانروایی طرفداران زیادی داشت، انواع سنگ ها بودند، از جمله ی این موارد می توانیم به نوعی سنگ از مرمر که شبیه پشم است و بلور معدنی آتیزو نام دارد، سنگ متراکس، حدید، فیروزه خراسان، سنگهای جوینی و هراتی و لعل بدخشان و مروارید بحرینی اشاره نمود. البته صدف های خلیج فارس، عطرهای ایرانی، آهن آلاتف زرینه و اسلحه نیز از دیگر محصولاتی بودند که در فرمانروایی های خارج از ایران، طرفداران زیادی داشتند. 

البته از آنجایی که فرمانروایی ساسانیان، بسیار بزرگ بود و سرزمین شان وسعت زیادی داشت، تجارت داخلی نیز از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بود. البته تجارت داخلی تقریبا بر روی نیازهای اولیه ی مردم تمرکز داشت و از حالت تجملاتی خودش خارج بود.

خشکبار، روغن، انواع مواد غذایی، حبوبات، پارچه، لباس، ظروف شاهنشاهی ساسانی، فرش های بافته شده، گوشت، پشم و انواع محصولات اولیه و مورد نیاز دیگر، مواردی بودند که در مسیر تجارت داخلی قرار میگرفتند. 

تجارت در دوره ساسانیان و جنگ بین ساسانیان و بیزانس

سخن آخر

در نهایت باید خدمت تان عرض کنیم که سطح و کیفیت تجارت در دوران ساسانی، همانند دوره ی هخامنشیان در بالاترین حد خود قرار داشت و اسلام، گسترش تجارت در دوره ی خودش را مدیون مردمان آسیای مرکزی و دوره ی ساسانیان می داند. با روی کار آمدن حکومت اموی، و گسترده تر کردن فرمانروایی شان، بیش از مرزهای فرمانروایی ساسانیان، تجارت نزول سطح کرد و دیگر قدرت قبلی را به خود نگرفت. 

پیدایش سکه های ساسانی در افریقا و یا مهر ساسانیان در سریلانکا، نشان دهنده ی این است که تجارت ساسانیان تا سرزمین های دور نیز انجام می شده و این تجارت آنقدر قدرتمند بوده و هم اکنون نیز آثاری از آن در جای جای این دنیا قابل رویت است. بنابراین می توانیم ادعا کنیم که یکی از گسترده ترین تجارت های ایران که در ابعاد بین المللی نیز انجام می شد، تجارت دوره ساسانیان بود. 

گردآوری : بخش فرهنگ و هنر بیتوته