والدین كم تمركز، كودكان بیش‌فعال
- مجموعه: رفتار از کودکی تا نوجوانی
ADHD با بیش فعالی اختلالی است که در آن پرتحرکی، بی‌توجهی و رفتارهای ناگهانی بیشتر و شدیدتر از کودکان دیگر وجود دارد. 3 تا 5 درصد کودکان به این اختلال مبتلا هستند و در پسرها نیز شایع‌تر است. ممکن است در بعضی بیشتر علائم پرتحرکی و رفتارهای ناگهانی و در گروهی علائم بی‌توجهی بیشتر دیده شود. علائم این بیماری قبل از هفت سالگی شروع می‌شود ولی اغلب در دوران مدرسه مشکلات جدی ایجاد می‌كند.
این بیماری سالهاست که شناخته شده و عوامل متعددی در ایجاد آن نقش دارند.
به نظر می‌رسد علت آن بیشتر نقص در تکامل سیستم اعصاب باشد. کودکان مبتلا احتمالا در قسمت‌هایی از مغز که مسئول توجه، تمرکز و تنظیم فعالیت‌های حرکتی است دچار نقص جزئی هستند. توارث و ژنتیک در این اختلال نقش دارد. همچنین در بعضی موارد در جریان حاملگی یا زایمان یا پس از آن صدمات جزئی به ساختمان مغز وارد می‌شود که می‌تواند باعث این مشکل شود.كارشناسان بر این اعتقادند كه بهبودی در صورت وقوع معمولا بین 12 تا 20 سالگی رخ می‌دهد و بهبودی قبل از 12 سالگی نادر است.
با افزایش سن پرتحرکی کمتر شده ولی اختلال تمرکز و رفتارهای ناگهانی می‌تواند باقی بماند. در 15 تا 20 درصد موارد علائم همراه با افزایش سن ادامه می‌یابد. بدون درمان تنها یک سوم تا نصف کودکان دچار ADHD می‌توانند با علائم خود در زندگی سازگار و منطبق باشند و بقیه مستعد بروز مشکلات ثانویه خواهند بود.
از هر 100 کودک 5 کودک می‌توانند مبتلا به ADHA باشند. پسران 3 برابر بیش از دختران در معرض ابتلا قرار دارند. اغلب این مشکلات قبل از 7 سالگی آغاز می‌شوند و ممکن است والدین تا وقتی که فرزندشان بزرگتر نشده متوجه مشکل او نگردند. پزشکان نمی‌دانند که چه چیزی باعث بروز ADHD می‌شود ولی مطالعات بر روی مغز انسان‌ها را به فهم علل اجتماعی ADHD نزدیکتر کرده است.
پزشکان معتقدند افراد مبتلا به ADHD فاقد میزان کافی از مواد شیمیایی خاص به نام میانجی‌های عصبی در مغز هستند. این مواد شیمیایی به مغز در کنترل کردن رفتار کمک می‌کند. والدین و آموزگاران باعث ایجاد ADHD در کودک نمی‌شوند، بلکه آنها می‌توانند در فعالیت‌های کودک به وی کمک کنند.
دكتر جواد علاقه‌بند راد ـ روانشناس كودك و نوجوان ـ با بر شمردن زمینه‌هایی كه سبب ایجاد بیش‌فعالی در كودكان می‌شود، تاكید می‌كند كه بیش فعالی ریشه ژنتیكی دارد و معمولا كودكان مبتلا به این پدیده دارای والدین كم‌تمركز و بیش فعال نیز هستند.
*با توجه به اینكه در دهه‌های اخیر بسیاری بر تاثیر و نقش ژنتیك بر پدیده‌ها تاكید دارند، آیا شیوه‌هایی برای شناسایی جنین بیش‌فعال به دست آمده است و آیا اساسا ژنتیك در بیش فعالی نقش دارد یا خیر؟
ـ در پاسخ به سوال نختس باید بگویم خیر. هنوز ابزار سنجش ژنتیك تا این میزان دقیق نشده‌اند كه در دوران بارداری قادر به تشخیص بیش‌فعالی در جنین شوند یا احتمال ابتلای جنین به بیش فعالی بررسی شود و مشخص شود تا چه میزان احتمال وقوع بیش فعالی در جنین انسان وجود دارد؛ اما قطعا بیش فعالی دارای ریشه‌های ژنتیكی است و بیش از ده‌ها ژن در وقوع این بیماری دخالت دارند.
تا امروز حدود 20 ژن شناسایی شده‌اند ولی قطعا ژن‌های دیگری نیز وجود دارند كه باید شناسایی شوند. البته علاوه بر ژن‌ها، عوامل محیطی دیگری كه بر روی محیط جنینی تاثیر دارند نیز وجود دارند. استرس مادر، عفونت‌های دوران بارداری از جمله موارد موثر در بروز این بیماری هستند اما تا امروز تست تشخیصی برای تعیین و تشخیص آن وجود نداشته است.
تنبیه بدنی در هیچ موردی توصیه نمی‌شود و از اساس روش مناسبی نیست .یكی از روشهای صحیح فرزندپروری همین است كه والدین چگونه فضا را مدیرت كرده و رفتارها و مهارت‌هایی كه باید را به كودكانشان آموزش دهند
*بحث عوامل تشدیدكننده در ابتلا به ADHD یا همان بیش فعالی نیز دارای اهمیت است. عواملی كه باعث تشدید این بیماری در دوران كودكی می‌شوند چیستند؟
ـ باید تاكید كنم كه پدیده‌ای به نام بیش فعالی، اساس ژنتیك دارد. بخشی عوامل محیطی هستند كه در طول دوران زایمان و بارداری وجود دارند. برخی فاكتورها نیز به بروز و ظهور و شدت آن كمك می‌كنند مثل ساختار خانواده و نبود قاطعیت و انعطاف. بحث اینجاست كه بیش فعالی در نوجوانان ریشه ژنتیكی دارد و معمولا كودكان مبتلا به این پدیده دارای والدین كم‌تمركز و بیش‌فعال نیز هستند. برای ما در مقوله اقدامات روانشناسی بحث شناسایی و درمان این والدین در اولویت است. برخی والدین كفایت لازم برای فرزندپروری را ندارند در حالی كه پرورش فرزند یكی ز مهمترین مسوولیتهای مورد توجه والدین است.
*این باور كه با رعایت اصول تغذیه‌ای می‌توان بر بیش فعالی فائق شد تا چه میزان صحیح است و آیا روشهای تغذیه‌ای نقشی در بروز بیش فعالی دارد یا خیر؟
ـ تا دوـ سه دهه گذشته برخی گزارش‌ها حاكی از این بود كه احتمالا برخی مواد غذایی مانند شكر و شكلات یا افزودنی‌ها می‌توانند در بیش‌فعالی نقش داشته باشند اما شواهد برای این موضوع كافی نیستند و این سوالی است كه نمی‌توان دقیق به آن پاسخ گفت. در اینجا بهترین روش این است كه اگر خانواده‌ای به نتیجه رسید كه مواد غذایی خاصی تحریك كننده بیش‌فعالی كودكشان است از مصرف آن جلوگیری كنند اما از لحاظ توصیه كلی، علم در این زمینه ساكت است.
*آیا از جمله عوامل تشدیدكننده بیش‌فعالی می‌توان به تنبیه بدنی اشاره كرد و آیا مواجهه بدنی والدین با كودكان بیش‌فعال باعث تشدید این بیماری می‌شود؟
ـ تنبیه بدنی در هیچ موردی توصیه نمی‌شود و از اساس روش مناسبی نیست .یكی از روشهای صحیح فرزندپروری همین است كه والدین چگونه فضا را مدیرت كرده و رفتارها و مهارت‌هایی كه باید را به كودكانشان آموزش دهند؛ این نكته نقشی كلیدی در زمینه مواجه با كودكان بیش فعال دارد.
*در شرایط فعلی بسیاری از والدین با اعتقاد به اینكه استفاده از داروهای بیش‌فعالی بر ساختار مغزی فرزندشان تاثیر دارد، از استفاده از آنها خودداری می‌كنند، آیا این نگرانی‌ها دارای اصالت هستند و در این زمینه رفتار صحیح چیست؟
ـ اینكه مصرف داروهای كنترل بیش فعالی دارای عارضه است كاملا از نگاهی نادرست نسبت به موضوع ناشی می‌شود. اینكه می‌گویند مصرف داروها دارای عارضه است و اعتیاد می‌آورد ناشی از تجویز نامناسب توسط شخص نامناسب است. اگر در این زمینه مشكلات ریشه‌ای برای مصرف دارو وجود دارد با مراجعه به روانشناس می‌توان موضوع را به سمت و سوی صحیح هدایت كرد اما تمام این دیدگاه‌ها نشات گرفته از نبود آگاهی است.
*آیا بین بیش فعالی و احتمال ابتلا به اعتیاد در بزرگسالی رابطه‌ای وجود دارد؟ و آماری در دست هست كه چند درصد معتاد مغز بیش فعال دارند؟
ـ آمار مشخصی در دست نیست اما افراد مبتلا به بیش فعالی احتمال بیشتری برای ابتلا به اعتیاد دارند و البته این به معنای آن نیست كه حتما این اتفاق رخ خواهد داد. از آنجایی كه این افراد دارای خصوصیا مشتركی از جمله تنوع‌طلبی، ریسك‌پذیری، عمل قبل از تفكر و .. هستند این خصوصیات باعث می‌شود كه از خطر كه یكی از آنها مواد مخدر است دوری نكنند. البته تاكید دارم معنای این حرف این نیست كه كسی كه بیش فعالی دارد حتما معتاد می‌شود.
*البته باور عمومی درباره افراد بیش فعالی این است كه این افراد در بزرگسالی در روابطشان دچار مشكلاتی می‌شوند و معمولا شكست‌های اجتماعی زیادتری را تجربه می‌كنند؟
ـ معمولا این افراد روابط شخصی، زناشویی، دوستی و شغلی پایداری ندارند و با این طیف از عوارض معمولا خیلی وقتها با تیك، افسردگی، وسواس و ... روبرو می‌شوند. امروزه روان‌شناسان و روان پزشکان با دارو درمانی و رفتار درمانی تا حدودی موفق به کنترل عوارض بیش فعالی و بهتر شدن علائم آن شده‌اند. در گذشته اگر چه شواهدی دال بر تأثیر عواملی مانند نقش والدین و فقر مواد غذایی دیده نشده، تا علل بیش فعالی را به آنها نسبت دهند، اما به نظر تعدادی از صاحب نظران نقش برخی مواد نظیر روی (zinc) مورد مطالعه قرار دارد.
مصاحبه : معصومه نصیری
منبع:tebyan.net
