سرطان و کم‌خونی؛ ارتباطی که باید بدانید!
- مجموعه: بیماری ها و راه درمان
کم‌خونی در بیماران سرطانی بسیار شایع است
همه‌چیز درباره کم‌خونی در بیماران سرطانی؛ علل، علائم و درمان
سرطان و کم‌خونی از جنبه‌های مختلفی با یکدیگر مرتبط هستند. کم‌خونی، که به معنای کمبود گلبول‌های قرمز خون یا کاهش توانایی آن‌ها در انتقال اکسیژن است، می‌تواند به دلیل خود بیماری سرطان یا درمان‌های مرتبط با آن ایجاد شود. این مقاله به بررسی ارتباط بین سرطان و کم‌خونی، علل، علائم، تشخیص و گزینه‌های درمانی آن می‌پردازد.
رژیم غذایی غنی از آهن به پیشگیری از کم‌خونی کمک می‌کند
کم‌خونی چیست؟
کم‌خونی حالتی است که در آن تعداد گلبول‌های قرمز خون یا ظرفیت انتقال اکسیژن آن‌ها کاهش می‌یابد. گلبول‌های قرمز حاوی هموگلوبین هستند، پروتئینی که با استفاده از آهن، اکسیژن را به بافت‌های بدن منتقل می‌کند. وقتی تعداد گلبول‌های قرمز یا سطح هموگلوبین کاهش می‌یابد، توانایی بدن برای تأمین اکسیژن بافت‌ها کم می‌شود که می‌تواند منجر به علائمی مانند خستگی، ضعف و تنگی نفس شود.
کم‌خونی خود یک بیماری نیست، بلکه نشانه‌ای است که می‌تواند علل مختلفی داشته باشد، از جمله سرطان یا درمان‌های آن.
رابطه بین سرطان و کم‌خونی
کم‌خونی در افراد مبتلا به سرطان بسیار شایع است و گاهی اوقات حتی می‌تواند یکی از اولین نشانه‌های بیماری باشد. تا 90 درصد از بیماران سرطانی ممکن است در طول بیماری یا درمان خود دچار کم‌خونی شوند. این مشکل به‌ویژه در سرطان‌های مرتبط با خون (مانند لوسمی، لنفوم و مولتیپل میلوما) یا سرطان‌هایی که باعث خونریزی می‌شوند (مانند سرطان روده بزرگ) شایع است.
اگر کم‌خونی بدون دلیل مشخصی (مانند خونریزی شدید قاعدگی) رخ دهد، پزشک ممکن است بررسی‌های بیشتری برای رد احتمال سرطان، به‌ویژه سرطان روده بزرگ یا سرطان‌های خونی، توصیه کند.
کم‌خونی شدید ممکن است درمان سرطان را به تأخیر بیندازد
علل کم‌خونی در بیماران مبتلا به سرطان
کم‌خونی در بیماران سرطانی می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود. در زیر به چهار علت اصلی ارتباط بین سرطان و کم‌خونی اشاره می‌کنیم:
خونریزی مزمن ناشی از تومورها:
برخی سرطان‌ها، مانند سرطان روده بزرگ یا معده، می‌توانند باعث خونریزی‌های مزمن و میکروسکوپی شوند. این خونریزی‌ها ممکن است به‌تدریج باعث کاهش گلبول‌های قرمز و در نتیجه کم‌خونی شوند. به عنوان مثال، در یک مطالعه، 6 درصد از افرادی که به دلیل کم‌خونی فقر آهن به کلینیک مراجعه کردند، مبتلا به سرطان روده بزرگ بودند.
تأثیر سرطان بر مغز استخوان:
مغز استخوان، محل تولید گلبول‌های قرمز خون، ممکن است توسط سرطان‌های خونی مانند لوسمی یا لنفوم یا متاستاز سایر سرطان‌ها (مانند سرطان سینه یا پروستات) تحت تأثیر قرار گیرد. این امر تولید گلبول‌های قرمز را مختل می‌کند و منجر به کم‌خونی می‌شود.
التهاب ناشی از سرطان
برخی سرطان‌ها باعث تولید مقادیر زیادی سیتوکین (مواد شیمیایی التهابی) می‌شوند که می‌توانند تولید گلبول‌های قرمز در مغز استخوان را کاهش دهند. این نوع کم‌خونی به عنوان "کم‌خونی بیماری مزمن" شناخته می‌شود.
عوارض درمان‌های سرطان
• شیمی‌درمانی: این درمان به سلول‌های در حال رشد، از جمله گلبول‌های قرمز، حمله می‌کند. تخمین زده می‌شود که 70 تا 90 درصد افرادی که شیمی‌درمانی دریافت می‌کنند، دچار کم‌خونی می‌شوند.
• پرتودرمانی: به‌ویژه در نواحی مانند جناغ سینه یا لگن، می‌تواند به مغز استخوان آسیب برساند و تولید گلبول‌های قرمز را کاهش دهد.
• ایمونوتراپی و درمان‌های هدفمند: این درمان‌ها ممکن است باعث التهاب یا آسیب به گلبول‌های قرمز شوند.
• تغییرات رژیم غذایی: درمان‌های سرطان می‌توانند باعث کاهش اشتها، زخم دهان یا تغییر در حس چشایی شوند که منجر به کمبود مواد مغذی مانند آهن، ویتامین B12 یا فولیک اسید و در نتیجه کم‌خونی می‌شود.
شیمی‌درمانی تولید گلبول‌های قرمز را کاهش می‌دهد
علائم کم‌خونی
علائم کم‌خونی ممکن است به‌تدریج ظاهر شوند و گاهی اوقات در مراحل اولیه قابل‌توجه نباشند. شایع‌ترین علائم عبارتند از:
• خستگی و ضعف مداوم
• رنگ‌پریدگی پوست، لثه‌ها یا بستر ناخن‌ها
• تنگی نفس
• سرگیجه یا سبکی سر
• ضربان قلب سریع
• درد قفسه سینه
• سردی دست‌ها و پاها
• تورم دست‌ها یا پاها
• پیکا (تمایل به خوردن مواد غیرخوراکی مانند خاک)
• افزایش حساسیت به عفونت
اگر این علائم را تجربه می‌کنید، به‌ویژه اگر مبتلا به سرطان هستید یا سابقه خانوادگی سرطان دارید، فوراً با پزشک خود مشورت کنید.
تشخیص کم‌خونی
کم‌خونی معمولاً با آزمایش شمارش کامل خون (CBC) تشخیص داده می‌شود. این آزمایش اطلاعاتی درباره تعداد گلبول‌های قرمز، سطح هموگلوبین و هماتوکریت ارائه می‌دهد. مقادیر طبیعی عبارتند از:
• گلبول‌های قرمز: 4.32 تا 5.72 تریلیون سلول در لیتر برای مردان و 3.90 تا 5.03 تریلیون سلول در لیتر برای زنان
• هموگلوبین: کمتر از 13.5 گرم در 100 میلی‌لیتر برای مردان یا 12.0 گرم در 100 میلی‌لیتر برای زنان به عنوان کم‌خونی در نظر گرفته می‌شود
• هماتوکریت: 42 تا 54 درصد برای مردان و 38 تا 46 درصد برای زنان
آزمایش‌های اضافی مانند حجم متوسط گلبول (MCV)، توزیع عرض گلبول‌های قرمز (RDW) و میانگین غلظت هموگلوبین (MCHC) می‌توانند به شناسایی علت دقیق کم‌خونی کمک کنند. در صورت مشکوک بودن به سرطان، آزمایش‌هایی مانند کولونوسکوپی برای بررسی سرطان روده بزرگ ممکن است توصیه شود.
لوسمی و لنفوم مستقیماً مغز استخوان را تحت تأثیر قرار می‌دهند
درمان کم‌خونی در بیماران مبتلا به سرطان
درمان کم‌خونی در بیماران سرطانی دو هدف اصلی دارد: درمان علت اصلی کم‌خونی و بهبود علائم آن. گزینه‌های درمانی شامل موارد زیر است:
انتقال خون:
در موارد شدید، انتقال خون می‌تواند به‌سرعت تعداد گلبول‌های قرمز را افزایش دهد و علائم را تسکین دهد.
داروهای محرک اریتروپوئز (ESAs):
داروهایی مانند اپوئتین آلفا (Procrit یا Epogen) یا داربپوئتین آلفا (Aranesp) می‌توانند تولید گلبول‌های قرمز را در مغز استخوان تحریک کنند. این داروها معمولاً برای بیمارانی که تحت شیمی‌درمانی هستند استفاده می‌شوند.
مکمل‌های غذایی:
• آهن: مکمل‌های آهن (به صورت قرص یا تزریق وریدی) برای درمان کم‌خونی ناشی از کمبود آهن، مانند موارد مرتبط با سرطان روده بزرگ، تجویز می‌شوند.
• ویتامین B12 و فولیک اسید: در صورت کمبود این مواد مغذی، مکمل‌ها می‌توانند به بهبود کم‌خونی کمک کنند.
تغییر رژیم غذایی:
مصرف غذاهای غنی از آهن مانند جگر، گوشت قرمز، غلات غنی‌شده، حبوبات، سبزیجات برگ‌دار (مانند اسفناج و کلم پیچ)، سیب‌زمینی شیرین و میوه‌های خشک (مانند کشمش و زردآلو) می‌تواند به پیشگیری یا بهبود کم‌خونی خفیف کمک کند.
درمان سرطان اصلی:
اگر کم‌خونی ناشی از حمله سرطان به مغز استخوان یا خونریزی تومور باشد، درمان خود سرطان (مانند جراحی، شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی) می‌تواند به رفع کم‌خونی کمک کند.
استروئیدها:
در مواردی مانند کم‌خونی همولیتیک مرتبط با لنفوم، استروئیدها ممکن است برای کاهش تخریب گلبول‌های قرمز استفاده شوند.
مقابله با کم‌خونی ناشی از سرطان
کم‌خونی، به‌ویژه خستگی ناشی از آن، می‌تواند برای بیماران سرطانی بسیار آزاردهنده باشد. برای مدیریت بهتر کم‌خونی، این نکات را در نظر بگیرید:
• رژیم غذایی متعادل: مصرف غذاهای غنی از آهن، ویتامین B12 و فولیک اسید را افزایش دهید.
• هیدراتاسیون: اطمینان حاصل کنید که بدنتان به‌خوبی هیدراته است، زیرا کم‌آبی می‌تواند علائم کم‌خونی را بدتر کند.
• مدیریت فعالیت‌ها: فعالیت‌های روزانه خود را اولویت‌بندی کنید و از خستگی بیش از حد اجتناب کنید.
• تغییرات تدریجی وضعیت بدن: برای جلوگیری از افت فشار خون (سرگیجه هنگام ایستادن)، به‌آرامی از حالت نشسته یا خوابیده بلند شوید.
• مشورت با پزشک: هر گونه علائم غیرعادی را فوراً گزارش دهید تا درمان مناسب آغاز شود.
آیا کمبود آهن باعث سرطان می‌شود؟
هیچ مدرک علمی معتبری وجود ندارد که نشان دهد کمبود آهن مستقیماً باعث سرطان می‌شود. با این حال، کم‌خونی فقر آهن می‌تواند نشانه‌ای از سرطان‌هایی مانند سرطان روده بزرگ باشد که باعث خونریزی مزمن می‌شوند. بنابراین، اگر کم‌خونی بدون دلیل واضحی دارید، بررسی‌های پزشکی برای شناسایی علل احتمالی، از جمله سرطان، ضروری است.
التهاب ناشی از سرطان تولید گلبول قرمز را مختل می‌کند
سوالات متداول
1. آیا کم‌خونی می‌تواند نشانه سرطان باشد؟
بله، کم‌خونی گاهی اوقات می‌تواند یکی از اولین نشانه‌های سرطان باشد، به‌ویژه در سرطان‌هایی مانند سرطان روده بزرگ یا سرطان‌های خونی.
2. چرا شیمی‌درمانی باعث کم‌خونی می‌شود؟
شیمی‌درمانی به سلول‌های در حال رشد، از جمله گلبول‌های قرمز در مغز استخوان، حمله می‌کند. این امر تولید گلبول‌های قرمز را کاهش می‌دهد و می‌تواند منجر به کم‌خونی شود. تخمین زده می‌شود که تا 90 درصد افرادی که برای تومورهای جامد شیمی‌درمانی دریافت می‌کنند، دچار کم‌خونی شوند.
3. آیا همه بیماران سرطانی دچار کم‌خونی می‌شوند؟
خیر، همه بیماران سرطانی دچار کم‌خونی نمی‌شوند، اما این عارضه بسیار شایع است. تا 90 درصد از بیماران سرطانی ممکن است در مقطعی از بیماری یا درمان خود کم‌خونی را تجربه کنند، به‌ویژه در سرطان‌های خونی یا در مواردی که درمان‌هایی مانند شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی دریافت می‌کنند.
4. آیا کم‌خونی می‌تواند درمان سرطان را مختل کند؟
بله، کم‌خونی شدید می‌تواند باعث تأخیر در درمان سرطان یا کاهش دوز داروها شود، زیرا تعداد پایین گلبول‌های قرمز ممکن است توانایی بدن برای تحمل درمان را کاهش دهد. درمان کم‌خونی می‌تواند به ادامه درمان مؤثر سرطان کمک کند.
5. آیا کمبود آهن باعث سرطان می‌شود؟
خیر، هیچ مدرک علمی معتبری نشان نمی‌دهد که کمبود آهن مستقیماً باعث سرطان شود. با این حال، کم‌خونی فقر آهن می‌تواند نشانه‌ای از سرطان‌هایی مانند سرطان روده بزرگ باشد که باعث خونریزی مزمن می‌شوند.
6. آیا کم‌خونی ناشی از سرطان با کم‌خونی معمولی متفاوت است؟
کم‌خونی ناشی از سرطان ممکن است به دلیل عواملی مانند خونریزی تومور، آسیب مغز استخوان یا التهاب ناشی از سرطان ایجاد شود که در کم‌خونی‌های معمولی (مانند کمبود آهن به دلیل رژیم غذایی نامناسب) کمتر دیده می‌شود. با این حال، علائم و روش‌های تشخیص (مانند آزمایش CBC) مشابه هستند، اما درمان ممکن است به دلیل وجود سرطان پیچیده‌تر باشد.
نتیجه‌گیری
کم‌خونی یک عارضه شایع در بیماران مبتلا به سرطان است که می‌تواند به دلیل خود بیماری، درمان‌های آن یا عوامل دیگر ایجاد شود. شناسایی و درمان به‌موقع کم‌خونی نه‌تنها علائم را کاهش می‌دهد، بلکه می‌تواند به بهبود اثربخشی درمان سرطان و کیفیت زندگی بیمار کمک کند. اگر مبتلا به سرطان هستید، با تیم پزشکی خود در مورد راه‌های پیشگیری و مدیریت کم‌خونی مشورت کنید و هرگونه علائم غیرعادی را فوراً گزارش دهید.
گردآوری:بخش سلامت بیتوته
