کولیت پسودوممبرانوس؛ بیماری خاموش روده که باید بشناسید

مجموعه: بیماری ها و راه درمان

کولیت پسودوممبرانوس به نام کولیت آنتی‌بیوتیکی نیز شناخته می‌شود

همه‌چیز درباره کولیت آنتی‌بیوتیکی یا کولیت پسودوممبرانوس؛ از علائم تا درمان 

کولیت پسودوممبرانوس (Pseudomembranous Colitis) که به نام کولیت آنتی‌بیوتیکی یا کولیت مرتبط با کلستریدیوم دیفیسیل (Clostridioides difficile) نیز شناخته می‌شود، یک بیماری التهابی شدید روده بزرگ است. این بیماری اغلب در اثر رشد بیش از حد باکتری C. difficile ایجاد می‌شود که معمولاً به دنبال مصرف آنتی‌بیوتیک یا بستری شدن در بیمارستان رخ می‌دهد. این عارضه در افراد بالای 65 سال شایع‌تر است و می‌تواند عوارض جدی و حتی مرگباری به همراه داشته باشد. در این مقاله، به بررسی علل، علائم، عوامل خطر، عوارض، تشخیص، درمان و روش‌های پیشگیری از این بیماری می‌پردازیم.

کولیت پسودوممبرانوس ناشی از باکتری کلستریدیوم دیفیسیل است

کولیت پسودوممبرانوس چیست؟

کولیت پسودوممبرانوس نوعی التهاب روده بزرگ است که در آن پوشش داخلی روده (مخاط) به دلیل عوامل مختلفی مانند باکتری‌ها، سموم یا بیماری‌های دیگر آسیب می‌بیند. در محل این آسیب‌ها، پلاک‌های زرد-سفید و برجسته‌ای به نام "پسودوممبران" تشکیل می‌شود که از بقایای سلولی و گلبول‌های سفید (نوتروفیل‌ها) ساخته شده‌اند. این پلاک‌ها می‌توانند تا 2 سانتی‌متر عرض داشته باشند و نشانه‌ای از شدت التهاب هستند.

علل بروز کولیت پسودوممبرانوس

باکتری کلستریدیوم دیفیسیل

شایع‌ترین علت کولیت پسودوممبرانوس، عفونت با C. difficile است که بیش از 90٪ موارد را تشکیل می‌دهد. این باکتری سمومی تولید می‌کند که به مخاط روده بزرگ آسیب می‌رساند و باعث مرگ سلولی می‌شود. عفونت C. difficile معمولاً پس از مصرف آنتی‌بیوتیک‌هایی رخ می‌دهد که باکتری‌های مفید روده را از بین می‌برند، اما روی C. difficile تأثیری ندارند، در نتیجه این باکتری به سرعت رشد می‌کند.

آنتی‌بیوتیک‌های مرتبط

تقریباً هر آنتی‌بیوتیکی می‌تواند تعادل باکتریایی روده را مختل کند، اما برخی از آنها خطر بیشتری برای ایجاد کولیت پسودوممبرانوس دارند، از جمله:

• کلیندامایسین

• سفالوسپورین‌ها (مانند سفیکسیم)

• پنی‌سیلین‌ها (مانند آموکسی‌سیلین و آمپی‌سیلین)

• فلوروکینولون‌ها (مانند سیپروفلوکساسین و لووفلوکساسین)

• آزیترونام

• کارباپنم‌ها

علل دیگر

علاوه بر C. difficile، عوامل دیگری نیز می‌توانند باعث کولیت پسودوممبرانوس شوند، از جمله:

• عفونت‌های دیگر مانند استافیلوکوکوس اورئوس، E. coli یا سیتومگالوویروس

• بیماری‌های روده‌ای مانند کولیت اولسراتیو، بیماری کرون یا کولیت میکروسکوپی

• بیماری بهجت

• کولیت ایسکمیک (کاهش جریان خون به روده)

• داروهای شیمی‌درمانی

• مصرف کوکائین

• واسکولیت

• مسمومیت با فلزات سنگین

گونه‌های جدید C. difficile

اخیراً گونه‌ای تهاجمی‌تر از C. difficile شناسایی شده که سموم بیشتری تولید می‌کند و نسبت به برخی داروها مقاوم‌تر است. این گونه حتی در افرادی که در بیمارستان بستری نبوده‌اند یا آنتی‌بیوتیک مصرف نکرده‌اند نیز گزارش شده و به نام C. difficile اکتسابی از جامعه شناخته می‌شود.

کولیت پسودوممبرانوس در افراد بالای 65 سال شایع‌تر است

عوامل خطر

عوامل زیر خطر ابتلا به کولیت پسودوممبرانوس را افزایش می‌دهند:

• مصرف اخیر آنتی‌بیوتیک

• بستری شدن در بیمارستان یا اقامت در خانه سالمندان

• سن بالای 65 سال

• ضعف سیستم ایمنی

• بیماری‌های روده‌ای مانند بیماری التهابی روده یا سرطان روده بزرگ

• جراحی اخیر روده

• شیمی‌درمانی برای سرطان

• سابقه قبلی عفونت C. difficile

علائم کولیت پسودوممبرانوس

علائم کولیت پسودوممبرانوس ممکن است 1 تا 2 روز پس از شروع مصرف آنتی‌بیوتیک یا حتی چند ماه پس از اتمام درمان ظاهر شوند. این علائم شامل موارد زیر است:

• اسهال آبکی (گاهی 10 تا 15 بار در روز)

• درد و گرفتگی شکمی

• تب

• تهوع

• کم‌آبی

• وجود خون، چرک یا مخاط در مدفوع

عوارض

بدون درمان به‌موقع، کولیت پسودوممبرانوس می‌تواند به عوارض جدی و حتی مرگبار منجر شود:

• کم‌آبی و اختلال الکترولیتی: اسهال شدید می‌تواند باعث کاهش مایعات و الکترولیت‌ها شده و به کاهش فشار خون، کاهش حجم خون و نارسایی کلیه منجر شود.

• نشت مایعات (آسیت): آسیب به مخاط روده می‌تواند باعث نشت مایعات به حفره شکمی و تورم شکم شود.

• مگاکولون سمی: التهاب شدید می‌تواند روده را فلج کرده و باعث انسداد یا پارگی روده شود که نیاز به جراحی اورژانسی دارد.

• سوراخ شدن روده (پرفوراسیون): زخم‌ها یا نکروز (مرگ بافت) می‌تواند باعث نشت باکتری‌ها به حفره شکمی (پریتونیت) و عفونت خونی (سپتی‌سمی) شود.

• سپسیس: عفونت شدید می‌تواند به واکنش سیستمیک خطرناک (سپسیس) منجر شود که باعث نارسایی چند ارگان و مرگ می‌شود.

• عود بیماری: حتی پس از درمان موفق، بیماری ممکن است چند روز یا هفته بعد عود کند.

نرخ مرگ‌ومیر این بیماری حدود 2٪ است، اما در افراد بستری در مراکز مراقبت طولانی‌مدت (مانند خانه سالمندان) به 15٪ و در موارد مگاکولون سمی به 35٪ می‌رسد.

اسهال آبکی شایع‌ترین علامت کولیت پسودوممبرانوس است

تشخیص کولیت پسودوممبرانوس

تشخیص کولیت پسودوممبرانوس معمولاً شامل مراحل زیر است:

• بررسی علائم و سابقه پزشکی: پزشک علائم بیمار و سابقه مصرف آنتی‌بیوتیک، بستری شدن یا بیماری‌های روده‌ای را بررسی می‌کند.

• آزمایش مدفوع: برای شناسایی C. difficile یا سموم آن.

• آزمایش خون: برای بررسی تعداد بالای گلبول‌های سفید (لوکوسیتوز) که نشانه عفونت است.

• تصویربرداری: اشعه ایکس یا سی‌تی اسکن شکمی برای شناسایی عوارضی مانند مگاکولون سمی یا پارگی روده. علائمی مانند "علامت اثر انگشت" یا "علامت آکاردئونی" در تصاویر می‌تواند نشان‌دهنده کولیت شدید باشد.

• کولونوسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی: برای مشاهده مستقیم پسودوممبران‌ها در روده و نمونه‌برداری (بیوپسی) برای تأیید تشخیص.

درمان کولیت پسودوممبرانوس

درمان کولیت پسودوممبرانوس به علت و شدت بیماری بستگی دارد:

• توقف آنتی‌بیوتیک محرک: در صورت امکان، آنتی‌بیوتیک یا داروی ایجادکننده بیماری متوقف می‌شود تا علائم کاهش یابد.

• آنتی‌بیوتیک‌های ضد C. difficile: 

• وانکومایسین (خوراکی یا تنقیه)

• فیداکسومایسین (Dificid)

• مترونیدازول (Flagyl، در صورت عدم دسترسی به موارد دیگر)این داروها ممکن است به صورت خوراکی، وریدی یا از طریق لوله نازوگاستریک تجویز شوند. در موارد شدید، ترکیبی از وانکومایسین و مترونیدازول استفاده می‌شود.

• پیوند میکروبی مدفوع (FMT): در موارد شدید یا عودکننده، مدفوع سالم از اهداکننده از طریق کپسول، لوله نازوگاستریک یا مستقیم به روده منتقل می‌شود تا تعادل باکتریایی روده بازگردد.

• بزلوتوکسوماب (Zinplava): یک آنتی‌بادی مونوکلونال که همراه با آنتی‌بیوتیک‌ها برای کاهش خطر عود استفاده می‌شود، اما هزینه بالا ممکن است محدودیت ایجاد کند.

• مراقبت‌های حمایتی: شامل تجویز مایعات وریدی برای کم‌آبی یا تغذیه وریدی برای استراحت روده.

• جراحی: در موارد شدید با عوارضی مانند مگاکولون سمی، پارگی روده یا پریتونیت، ممکن است کولکتومی (برداشتن بخشی یا کل روده) یا ایلئوستومی حلقوی و شستشوی کولون انجام شود.

کولیت پسودوممبرانوس می‌تواند عود کند و درمان را دشوار کند

درمان عود بیماری

عود کولیت پسودوممبرانوس به دلیل ظهور گونه‌های مقاوم‌تر C. difficile شایع‌تر شده است. با هر عود، احتمال بازگشت بیماری افزایش می‌یابد. درمان عود شامل:

• دوره‌های مکرر یا طولانی‌تر آنتی‌بیوتیک

• پیوند میکروبی مدفوع (FMT)

• جراحی در موارد شدید

• استفاده از بزلوتوکسوماب برای کاهش خطر عود

پیشگیری از کولیت پسودوممبرانوس

برای جلوگیری از شیوع C. difficile و کولیت پسودوممبرانوس، اقدامات زیر توصیه می‌شود:

• شستن دست‌ها: کادر درمان و بازدیدکنندگان باید دست‌ها را با صابون و آب گرم بشویند، زیرا اسپورهای C. difficile به ضدعفونی‌کننده‌های الکلی مقاوم هستند.

• اقدامات ایزوله: بیماران مبتلا در اتاق‌های خصوصی یا با بیماران مشابه بستری شوند. کادر درمان باید از دستکش و گان یک‌بارمصرف استفاده کنند تا حداقل 48 ساعت پس از توقف اسهال.

• ضدعفونی کامل: سطوح باید با محصولات کلردار (مانند سفیدکننده) ضدعفونی شوند.

• مصرف محتاطانه آنتی‌بیوتیک: از آنتی‌بیوتیک‌های غیرضروری اجتناب کنید و از پزشک بخواهید آنتی‌بیوتیک‌های با طیف محدود و دوره کوتاه تجویز کند.

• پروبیوتیک‌ها: برخی مطالعات نشان می‌دهند که پروبیوتیک‌ها (باکتری‌های مفید) ممکن است به پیشگیری از عفونت C. difficile کمک کنند، اما برای اثبات اثربخشی در درمان عود نیاز به تحقیقات بیشتری است.

زمان مراجعه به پزشک

در صورت بروز علائم زیر، فوراً به پزشک مراجعه کنید:

• اسهال بیش از 5 بار در روز

• درد شدید شکمی یا تورم

• وجود خون یا چرک در مدفوع

• تب بالای 39 درجه سانتی‌گراد به مدت سه روز

• عدم دفع مدفوع به مدت سه روز

• کاهش ادرار یا ادرار تیره

کولیت پسودوممبرانوس ممکن است پس از درمان عود کند

سوالات متداول

1. چه کسانی بیشتر در معرض خطر هستند؟ 

افراد بالای 65 سال، کسانی که اخیراً آنتی‌بیوتیک مصرف کرده‌اند، بستری در بیمارستان یا خانه سالمندان، دارای سیستم ایمنی ضعیف، بیماری‌های روده‌ای، جراحی روده یا تحت شیمی‌درمانی هستند، بیشتر در معرض خطرند.

2. آیا این بیماری می‌تواند عود کند؟

بله، عود بیماری شایع است، به‌ویژه با گونه‌های مقاوم‌تر C. difficile. با هر عود، احتمال بازگشت بیماری افزایش می‌یابد. درمان عود ممکن است شامل دوره‌های مکرر آنتی‌بیوتیک یا پیوند میکروبی مدفوع باشد.

3. چرا کولیت پسودوممبرانوس به کولیت آنتی‌بیوتیکی معروف است؟ 

این بیماری اغلب به دلیل مصرف آنتی‌بیوتیک‌هایی که تعادل باکتری‌های روده را مختل می‌کنند و باعث رشد بیش از حد C. difficile می‌شوند، رخ می‌دهد. به همین دلیل به آن کولیت مرتبط با آنتی‌بیوتیک می‌گویند.

4. آیا کولیت پسودوممبرانوس می‌تواند بدون مصرف آنتی‌بیوتیک رخ دهد؟

بله، اگرچه نادر است، اما عواملی مانند شیمی‌درمانی، بیماری‌های روده‌ای (مانند کرون یا کولیت اولسراتیو)، مصرف کوکائین، واسکولیت یا مسمومیت با فلزات سنگین نیز می‌توانند باعث این بیماری شوند.

5. چگونه می‌توانم از ابتلا به C. difficile در بیمارستان پیشگیری کنم؟

از کادر درمان بخواهید دست‌هایشان را با صابون و آب گرم بشویند، از دستکش و گان یک‌بارمصرف استفاده کنند و سطوح را با محصولات کلردار ضدعفونی کنند. همچنین، خودتان دست‌هایتان را قبل و بعد از خروج از اتاق بیمار بشویید.

6. آیا کولیت پسودوممبرانوس مسری است؟ 

بله، C. difficile می‌تواند از طریق تماس با مدفوع آلوده، دست‌های کثیف یا سطوح آلوده منتقل شود. رعایت اقدامات بهداشتی مانند شستن دست‌ها و ایزوله کردن بیماران برای جلوگیری از انتقال ضروری است.

نتیجه‌گیری

کولیت پسودوممبرانوس یک بیماری جدی اما قابل درمان است که اغلب با عفونت C. difficile و مصرف آنتی‌بیوتیک مرتبط است. با تشخیص و درمان به‌موقع، می‌توان از عوارض خطرناک آن جلوگیری کرد. رعایت اقدامات پیشگیرانه، به‌ویژه در بیمارستان‌ها و خانه‌های سالمندان، نقش کلیدی در کاهش شیوع این بیماری دارد. اگر علائم مشکوکی مانند اسهال شدید، درد شکمی یا تب دارید، فوراً با پزشک مشورت کنید تا از پیشرفت بیماری و عوارض آن جلوگیری شود.

گردآوری:بخش سلامت بیتوته