تخت جمشید(پارسَه یا تخت جمشید)

مجموعه: مكانهاي تاريخي ايران

عکس تخت جمشید

تحقیق در مورد تخت جمشید

تخت جمشید، یکی از بزرگ‌ترین ساختمان‌های ایران باستان است که در دوران پادشاهی داریوش بزرگ و کوروش بزرگ ساخته شده است. این بناها با استفاده از سنگ‌های بزرگ ساخته شده‌اند و در طول زمان، بخش‌هایی از آنها از بین رفته‌اند. با این حال، بخش‌های زیادی از تخت جمشید هنوز هم برجسته و قابل مشاهده هستند.

تخت جمشید، محل برگزاری مراسم رسمی پادشاهی هخامنشیان بوده است. همچنین، این بناها به عنوان محل دفتر فرمانروایی و مجلس پادشاهی نیز استفاده می‌شده‌اند. از جمله ویژگی‌های برجسته تخت جمشید، حیاط بزرگ و بالایی است که به آن "طاق برجسته" یا "طاق عالی" معروف است. این حیاط، به نظر می‌رسد برای برگزاری مراسمی با اهدافی مذهبی و سیاسی طراحی شده است.

تخت جمشید با برجستگی خاصی در تاریخ و فرهنگ جهان دارای اهمیت فراوان است. این منطقه باستانی، اطلاعات و مطالب مهمی درباره تاریخ و فرهنگ ایران باستان به ما ارائه می‌دهد. به همین دلیل، دانشمندان و باستان‌شناسان برجسته‌ای از سراسر جهان برای مطالعه و بازدید از تخت جمشید به ایران سفر کرده‌اند.

در کنار تاریخچه و اطلاعات تاریخی، قوانین اجتماعی دوران هخامنشیان نیز از جمله موضوعاتی است که مورد توجه دانشمندان و علاقه‌مندان به تمدن کهن آریایی قرار دارد. 

ریشه نام تخت جمشید

تخت جمشید، در زمان ساخت، با نام "پارسَه" پارسی باستان شناخته می‌شد که به معنای "شهر پارسیان" بود و به ایالت پارس منسوب بود. یونانیان نیز این بنا را "پِرسپولیس" نامیدند که امروزه در بیشتر زبان‌های اروپایی بازتاب یافته است. همچنین، در زمان ساسانیان، به تخت جمشید با نام "سَدْستون" (صد ستون) اطلاق می‌شد. این نام در بند پنجم نوشتار هویداست که در سنگنبشته شاهپور سکانشاه ثبت شده است.

در زبان فارسی معاصر، این بنا با نام "تخت جمشید" یا "قصر شاهی جمشید" پادشاه اسطوره‌ای ایران شناخته می‌شود. همچنین، تاورنیه جهانگرد فرانسوی که در عصر صفوی چندین بار به ایران سفر کرده بود، این بنا را با نام "چهل منار" یاد می‌کند.

در شاهنامه فردوسی آمده است که جمشید پادشاهی عادل و زیبارو بود و هفتصد سال بر ایران پادشاهی کرد و نوروز را همیشه برپا داشت. تخت شاهی او به اندازه‌ای بزرگ بود که دیوان را می‌توانست روی دوش بکشاند.

صدها سال پس از حمله اسکندر و اعراب و در زمانی که یاد و خاطره پادشاهان هخامنشی فراموش شده بود، مردمی که از نزدیکی خرابه‌های پارسه عبور می‌کردند، تصاویر حکاکی شدهٔ تخت شاهی را می‌دیدند که روی دست مردم بلند شده‌است. به دلیل ناتوانی در خواندن خط میخی کتیبه‌های حک شده روی سنگ‌ها، آن را با اورنگ جمشید اشتباه گرفته و نام این مکان را تخت جمشید نامیدند. بعدها که باستان‌شناسان توانستند خط میخی را ترجمه کنند، متوجه شدند که نام اصلی این مکان پارسه بوده است.

در دوره اسلامی، این مکان را با شخصیت‌هایی چون سلیمان نبی و جمشید محترم شمرده و آن را هزار ستون و چهل منار نامیدند. اما در زبان یونانی، این مکان را "پِرسِه پلیس" یا به صورت شاعرانه "پِرسِپ تولیس" (Persepolis) نامیده‌اند. این لقب برای آتنه الهه خرد، صنعت و جنگ که ویران‌کنندهٔ شهرها معنی می‌دهد، به کار برده شده است. این لقب را آشیل، شاعر یونانی سده پنجم پیش از میلاد مسیح، به حالت تجنیس و بازی با لغات، در مورد شهر پارسیان به کار برده است.

تخت جمشید

تاریخچه تخت جمشید

تخت جمشید، یکی از بناهای تاریخی مهم در ایران، حدود ۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح به دستور داریوش بزرگ ساخته شد. این بنا بیش از ۱۵۰ سال زمان برای ساخت کامل تمام بخش‌هایش نیاز داشت. خشایارشا و اردشیر یکم، فرزند و نوه داریوش بزرگ، این شهر باستانی را با اضافه کردن چندین ساختمان و بنای بزرگ به مجموعه اول، گسترش دادند. برخی پژوهشگران حتی معتقدند که تخت جمشید تا پایان حکومت هخامنشیان در حال توسعه و گسترش بوده است.

تخت جمشید و حکومت هخامنشیان

تخت جمشید، با وسعت تقریبا ۱۲۵ هزار متر مربع و حاوی کتبیه‌ها، نگاره‌ها و آثار باستانی، یکی از بارزترین نمادهای حکومت هخامنشیان است. سنگ‌نبشته‌هایی که در آن یافت شده، اطلاعات ارزشمندی را در مورد تاریخچه غنی و پربار ایران در اختیار ما قرار می‌دهند. این مجموعه، با طراحی و معماری فوق‌العاده، نشان از توانایی بسیار بالا و هنر معماران ایرانی دارد.

جالب است بدانید که در طراحی تخت جمشید، رد پای فرهنگ و هنر اقوام دیگری مانند مادها، بابلیان، یونانی‌ها و مصری‌ها نیز قابل مشاهده است، زیرا در گذشته همه آنها تحت سلطه هخامنشیان بودند.

داریوش کبیر در ساخت این مجموعه تنها یک هدف داشت: ساخت پایتختی بی‌نظیر در امپراطوری خود که نظیر نداشته باشد و خوشبختانه در انجام این کار کاملا موفق بود. البته شواهد نشان می‌دهد که داریوش، همانند پادشاهان مصری که اهرام ثلاثه را ساختند، از مردم و مهندسان صرفا به عنوان برده‌هایی برای ساخت این مجموعه استفاده نکرده است.

در حقیقت، خشت‌های گلی که در سال ۱۳۱۲ پس از خاک‌برداری در بخش شمالی تخت جمشید کشف شدند، اثبات می‌کنند که تمام معماران، استادان، نجارها، سنگ‌تراش‌ها و کارگرهای ساختمانی که در ساخت این مجموعه حضور داشتند، از حقوق و بیمه کارگری برخوردار بوده‌اند.

عکس هایی از تخت جمشید

تخت جمشید قبل از ویرانی؛ شکوه هخامنشی

تخت جمشید، یک کاخ زیبا و دیدنی است که در بهترین موقعیت نجومی و جغرافیایی ساخته شده است. این کاخ در کنار کوه، دره و جلگه قرار دارد و در بهش شرقی مرودشت، کوهی به نام کوه رحمت قرار دارد که در گذشته با نام مهر یا میترا خوانده می‌شده است.

در دوران اوج خود، تخت جمشید دارای کاخ‌های فراوانی بود که هر یک برای مناسبتی خاص مورد استفاده قرار می‌گرفتند. این کاخ به شکل مدرن و زیبایی طراحی شده بود و خیابان‌ها و تقسیم‌بندی‌های محله‌ای خاصی داشت.

تخت جمشید دارای آبراهه‌های زیرزمینی بود که با طراحی مهندسی قرار داشتند و آب را بدون و گل و لای در کانال هدایت می‌کردند. همچنین، کاخ‌هایی مانند حرمسرا، کاخ شاه و ملکه و کاخ‌های سیاسی-اداری و مهمان‌پذیر در تخت جمشید وجود داشتند. برج و باروهای این کاخ زیبا، علاوه‌بر زیبایی و شکوه، بخش شاهی را از محیط‌های مسکونی جدا می‌کردند.

زیبایی‌های هنر، معماری و شهرسازی در تخت جمشید به زیبایی نمایان بوده و این ویژگی آن را به یکی از خاص‌ترین اماکن دیدنی باستانی تبدیل کرده است. به علت شکوه و زیبایی این کاخ، تخت جمشید قبل از ویرانی، نمادی از شکوه هخامنشی بود.

چه کسانی تخت جمشید را آتش زدند؟

تخت جمشید در دوران پادشاهی هخامنشیان ساخته شده بود و پس از سال‌ها برای اسکندر مقدونی تبدیل به هدفی برای تصاحب شد. در سال ۳۳۴ قبل از میلاد، اسکندر همراه با سپاه خود به تخت جمشید حمله کرد و آن را با آتش به نابودی کشید. این ویرانی باعث شد که بخشی از تاریخی‌ترین ساختمان‌های جهان از بین برود.

گفته می‌شود که اسکندر بعد از این اقدام پشیمان شد و حتی برخی منابع ادعا می‌کنند که مدتی را در این بنا سکونت کرد. برای پنهان کردن نقش خود در ویرانی تخت جمشید، اسکندر تصمیم گرفت به دیگران این اتفاق را نسبت دهد. با این حال، آتش زدن تخت جمشید باعث شد کتیبه‌های نوشته شده بر خشت خام در دوران هخامنشیان که به دلیل روش پخت خاص خود مقاومت بیشتری داشتند، سفالی شوند و تا به امروز نیز برخی از آن‌ها سالم باقی مانده‌اند.

 تحقیق درباره تخت جمشید

برخی از کاخ های مهم تخت جمشید 

کاخ ملکه:

این کاخ، به دستور خشایارشاه در ارتفاعی پایین تر از سایر بناها ساخته شده است. کاخ ملکه تخت جمشید به دلیل خاکبرداری و تجدید بنا به عنوان موزه و اداره مرکزی تاسیسات تخت جمشید مورد استفاده قرار می گیرد. این بازسازی و تغییر بنا توسط پروفسور ارنست امیل هرتزفلد در سال 1931 انجام شد.

کاخ ملکه تخت جمشید

کاخ تچر:

این کاخ، کاخ اختصاصی داریوش کبیر به نام خانه زمستانی است. کاخ تچر 12 ستون دارد. هر ستون با نقش برجسته هایی تزیین شده است. امروزه به این کاخ تالار آیینه می گویند. دلیل این نامگذاری به کار رفتن سنگ هایی صیقل یافته و همچون آیینه در ساخت بنای آن می باشد.

کاخ تچر تخت جمشید

کاخ هدیش:

این کاخ، کاخ خصوصی خشایارشاه بوده است. نام این کاخ از نام همسر دوم خشایارشاه گرفته شده است. کاخ هدیش در مرتفع ترین بخش تخت جمشید واقع است. متاسفانه قسمت های کاخ هدیش تخت جمشید سالم نیست و به دلیل ویرانی شدید اطلاعات کمی از این کاخ وجود دارد. به همین دلیل، به آن کاخ مرموز نیز می گویند.

کاخ هدیشن تخت جمشید

کاخ صد ستون:

این کاخ در حدود 46000 فوت مربع وسعت داشته است. سقف آن به وسیله صد ستون بر پا بوده است. هرکدام از ستون ها دارای ارتفاعی در حدود 14 متر بوده اند. این کاخ به عنوان تالار تخت برای مراسمات حکومتی و مذهبی مورد استفاده قرار می گرفته است.

کاخ صد ستون تخت جمشید

کاخ سه در (یا کاخ شوری):

 که در مرکز کوشک شاهی قرار دارد، بخشی از مجموعه تخت جمشید است و احتمالاً به عنوان مرکز مشورت‌های سیاسی و اداری در دوره هخامنشیان به کار گرفته می‌شده است. نامگذاری این کاخ به دلیل داشتن سه درگاه و چند راهرو است که به کاخ‌های دیگر تخت جمشید متصل می‌شود.

کاخ سه در تخت جمشید

کاخ ه :

که در غرب کاخ هدیش قرار دارد، از نظر سنگ‌تراشی و نقش‌بندی باقی‌مانده‌های تخت جمشید متفاوت است و این نشان می‌دهد که ممکن است برای مقصد دیگری ساخته شده باشد. از آنجایی که پلکان منقوش دو طرف این کاخ امروزه ویران شده است، اطلاعات کافی درباره کاربری و وظیفه اصلی آن در دوره ساخت آن وجود ندارد.

کاخ ه تخت جمشید

کاخ ج :

که به نام کاخ کشف نشده شناخته می‌شود، در غرب تالار شورا واقع شده است و برخلاف کاخ‌های دیگر تخت جمشید که به خوبی باقی‌مانده‌اند، از آن تنها یک قطعه از پلکان سنگی با نقش برجسته باقی‌مانده است. این کاخ ممکن است به دلیل تخریب بیشتری که در دوره‌های بعدی رخ داده است، کشف نشده باشد. این بخش از تخت جمشید همچنان به عنوان یک راز تاریخی باقی مانده است و محققان همچنان در تلاشند تا بیشتر درباره آن بفهمند.

دروازه ملل، باشکوه ترین دروازه تخت جمشید

دروازه ملل، یا دروازه خشایارشاه، دروازه‌ای باشکوه در تخت جمشید است که به آن پس از طی ۱۱۱ پله از پلکان ورودی اصلی دسترسی داریم. این دروازه در مرکز تالار قرار گرفته و ۴ ستون بلند با ارتفاع بیش از ۱۶.۵ متر را در خود جای داده است. در بالای پلکان ورودی اصلی، یک کتیبه با نوشته‌هایی به سه زبان پارسی باستان، عیلامی و بابلی وجود دارد. همچنین در درگاه غربی، دو گاو بسیار بزرگ و در درگاه شرقی، دو گاو عظیم الجثه با سر انسان قرار دارند.

دروازه ملل تخت جمشید

ستون‌ های تخت جمشید

ستون‌های تخت جمشید یکی از قسمت‌های فوق‌العاده زیبا و باشکوه این ساختمان بزرگ هستند. با هیبت و چهره تماشایی‌شان، ستون‌ها چشم هر بیننده‌ای را به خود جذب می‌کنند و جلال و بزرگی کاخ را بیشتر به رخ می‌کشانند.

اولین بار که ستون‌های تخت جمشید در کاخ آپادانا برپا شدند، ۷۲ عدد بودند. این ستون‌ها در واقع سقف و ایوان‌های آپادانا را نگه داشته و از سقوط آن‌ها جلوگیری می‌کردند. امروزه تنها ۱۴ عدد از آن‌ها باقی مانده است.

کاخ آپادانا سه ایوان دارد و هر یک از ایوان‌ها توسط ۱۲ ردیف ستون نگه داشته می‌شد. اگر در کنار ستون‌های تخت جمشید ایستاده باشید، می‌توانید عظمتی به ارتفاع ۲۰ متر و وزنی در حدود ۸۵ تن را در کنار خود تماشا کنید. بزرگی و عظمت هر یک از ستون‌ها، چشمتان را به حیرت باز می‌کند.

سرستون‌های این کاخ نیز بسیار زیبا و باشکوه هستند. در ایوان شرقی بر بالای هر ستون، مجسمه دو شیر افسانه‌ای قرار دارد. در ایوان غربی، سرستون‌ها به شکل ساده گاو هستند که هر یک زیبایی بی‌نظیری را دارند. سرستون‌های تالار اصلی نیز به شکل گاو هستند و هر ستون ۴۸ شیار دارد. این ستون‌های زیبا و سرستون‌های آن‌ها با بارنگ‌های تندی رنگ‌آمیزی شده‌اند به‌طوری‌که چشم، زبان و بینی گاوها به رنگ قرمز است.

عظمت ستون‌های تخت جمشید که حالا تنها ۱۴ عدد از آن‌ها باقی مانده است، به اندازه‌ای است که شما را در حیرت فرو می‌برد و از این حجم زیبایی شگفت‌زده خواهید شد.

ستون های تخت جمشید

خزانه تخت جمشید

این مجموعه شامل یک تالار ۹۹ ستونی، یک تالار صد ستونی، تعدادی سالن، اتاق و دو حیاط خلوت است. خزانه با فرمان داریوش بزرگ ساخته شد و خشایارشا در آن اصلاحاتی به عمل آورده است. اکثر ظروف، مجسمه‌ها و به خصوص هشت لوح سنگی معروف خشایارشا از این محل به دست آمده‌اند.

بر اساس روایت مورخان یونان باستان، پس از سقوط تخت جمشید، اسکندر طلا، نقره و اشیای قیمتی خزانه تخت جمشید، که بزرگ‌ترین خزانه هخامنشیان بوده است، با سه هزار شتر و تعداد زیادی اسب و قاطر به محل دیگری منتقل شد.

مجلس بارعام شاهی که در همین محل کشف شده، خشایارشا را نشان می‌دهد که با لباس تمام رسمی بر تخت نشسته است. عصای شاهی را در دست راست و گل نیلوفر آبی، که نشانهٔ شاهان هخامنشی است، به دست چپ گرفته است. پشت سر شاه، ولیعهد با گل نیلوفر آبی در دست چپ، ایستاده و دست راست خود را با حالت احترام بالا نگاه داشته است. سپس یکی از مقامات دربار و بعد از او اسلحه‌دار شاه ایستاده‌اند. در مقابل شاه، دو عودسوز قرار دارند. و رئیس تشریفات به حالت احترام گزارش می‌دهد. مراسم زیر یک شادروان (چادر سلطنتی) انجام می‌گرفته که در اطراف آن چهار نگهبان حضور دارند. بر اساس تحقیقات به عمل آمده جایگاه اصلی این نقش، بخش مرکزی پلکان آپادانا بوده‌است.

خزانه تخت جمشید

پله شرقی

در کاخ آپادانا، در شرق و شمال شما می‌توانید دو مجموعه پلکان را ببینید. پلکان‌های شرقی این کاخ از دو پلکان تشکیل شده‌اند؛ یکی به سمت شمال و دیگری به سمت جنوب. این پلکان‌ها نقوشی حجاری‌شده را در دیوارهای کناری خود دارند. پلکان به سمت شمال، نقش‌هایی از فرماندهان نظامی ماد و پارس دارد که در حال حاضر گل‌های نیلوفر آبی را در دست دارند. در پشت آنها، افراد گارد جاویدان در حال ادای احترام به آنها هستند. در ردیف بالایی دیوار، نقش افرادی که با هدایایی به کاخ نزدیک می‌شوند، دیده می‌شود.

دیوار پلکان به سمت جنوب نیز تصاویری از نمایندگان کشورهای مختلف را به همراه هدایایی که در دست دارند نشان می‌دهد. هر بخش از این حجاری به یکی از ملل اختصاص داده شده است.

۱- مادی‌ها ۲- ایلامی‌ها ۳- پارت‌ها ۴- سغدی‌ها ۵- مصری‌ها ۶- باختری‌ها ۷- اهالی سیستان ۸- اهالی ارمنستان ۹- بابلی‌ها ۱۰- اهالی کلیکیه ۱۱- سکاهای کلاه‌تیزخود ۱۲- ایونی‌ها ۱۳- اهالی سمرقند ۱۴- فنیقی‌ها ۱۵- اهالی کاپادوکیه ۱۶- اهالی لیدی ۱۷- اراخوزی‌ها ۱۸- هندی‌ها ۱۹- اهالی مقدونیه ۲۰- اعراب ۲۱- آشوری‌ها ۲۲- لیبی‌ها ۲۳- اهالی حبشه

کتیبه‌ها

کتیبه‌های غیرهخامنشی

کتیبه‌هایی که در مجموعه کاخ‌های تخت جمشید قرار دارند، تنها مربوط به دوران شاهنشاهی هخامنشیان نیستند. به عنوان مثال، عضدالدوله دیلمی در آنجا دو کتیبه به خط کوفی به یادگار گذاشته است. همچنین، در میان کتیبه‌های دیگری که در این مجموعه باقی مانده‌اند، کتیبه‌هایی به عربی و فارسی از سده‌های بعد و با موضوعات مربوط به اشخاص تاریخی دیگر نیز وجود دارد. آخرین کتیبه‌هایی که در این مجموعه باقی مانده‌اند، مربوط به اواخر دوره قاجار هستند.

کتیبه تخت جمشید

کتیبه‌های گلی

ر حفاری‌های انجام شده در محل تخت جمشید تعداد بسیار کتیبه‌های گلی که در انبارهای زیر تخت جمشید انباشته شده که بر اثر سوختن تخت جمشید پخته شدند یافت شد و همگی به آمریکا ارسال شد که شوربختانه در بین راه تعداد بسیاری از آن‌ها از بین رفتند و مقدار مانده نیز به علت جنگ جهانی دوم در انبارهای دانشگاه آمریکا ماند و ترجمه نشد.

سر انجام ترجمه صورت گرفت که مشخص شد حاوی دفاتر حسابداری امپراتوری هخامنشی است و فراتر از آن مشخص شد ایرانیان در آن زمان چگونه می‌زیسته‌اند به عنوان مثال مشخص شد کلیه کارگران و مهندسان در ساخت تخت جمشید حقوق در یافت داشته (شراب - گندم و…) و زنان دارای حقوق کامل بوده و حتی مرخصی بارداری داشته و کسانی هم حقوق دریافت می‌داشته‌اند تا از کودکان مراقبت کنند شوربختانه در تاریخ ۱۳۸۷ هـ.ش.

مشکلات زیادی بر سر این کتیبه‌ها رخ داد به این شکل که تعدادی یهودی با ادعای دست داشتن حکومت جمهوری اسلامی در بمب‌گذاری‌ها علیه یهودیان تقاضای غرامت کرده و به عنوان مال ایران این کتیبه‌ها را معرفی کردند و تقاضای دریافت این کتیبه‌ها را به عنوان غرامت نمودند. 

گردآوری: بخش گردشگری بیتوته