آشنایی با مسجد سپهسالار؛ بنایی به جامانده از دوران قاجار

مجموعه: مکانهای زيارتي ايران و جهان

مسجد سپهسالار بعد از انقلاب به نام مسجد آیت الله مطهری نام گذاری شده است

حقایق جالب در مورد مسجد سپهسالار تهران

معرفی مسجد سپهسالار

مسجد سپهسالار به همراه مدرسه ای با همین اسم در کنار ساختمان قدیمی مجلس شورای اسلامی در خیابان بهارستان فعلی قرار دارد. این مسجد توسط میرزا حسین خان سپهسالار قزوینی، که در دوره قاجار صدر اعظم ناصر الدین شاه بوده است ساخته شده است.

سپهسالار 20 سال از عمر خود را در خارج از کشور گذرانده است و 12 سال از این 20 سال را در استانبول ترکیه زندگی می کرده است.

سپهسالار در سال 1258 شروع به ساخت این مسجد کرد اما دوسال بعد از آن یعنی در سال 1260 در گذشت. بعد از سپهسالار برادرش یحیی خان مشیرالدوله آن را کامل کرد.

این مسجد بر اساس معماری های شرقی اسلامی طراحی شده است و آمیخته ای از معماری های ایرانی و استانبولی است. البته اگر چه این مسجد با معماری برخی از مساجد استانبول تلفیق شده است، اما از هر نظر تابع الگوهای مهماری سنتی ایران است.

معمار این مسجد استاد حسن معمار قمی بوده است و مهندس طراح آن مهدی خان ممتحن الدوله شقاقی اولین مهندس و معمار تحصیل کرده ایرانی است.

مدت زمان ساخت مسجد سپهسالار به مدت پنج سال به طول انجامد.

مسجد سپهسالار از آثار باستانی به جا مانده از دوران قاجار است

تاریخچه مسجد سپهسالار

همانطور که گفتیم مؤسس مسجد سپهسالار، میرزا حسین خان قزوینی صدر اعظم ناصر الدین شاه قاجار بوده است. که دستور به ساخت این مسجد داد و بعد از دوسال در گذشت و برادرش این بنا را طی پنج سال کامل کرد. بعد از درگذشت برادر سپهسالار نیز تکمیل بخش دیگری از تزئینات بر عهده نائب التوالیه های وقت قرار گرفت.

همچنین از حاج ابوالحسن معمار و استاد جعفر خان معمار باشی کاشانی نیز به عنوان معماران اصلی این مسجد و مدرسه می توان نام برد. این مسجد طی سال های 1342 و 1357 نیز بازسازی شده است.

بخش های مسجد سپهسالار

1. ورودی ها

این بنا دارای 6 ورود است که البته ساخت کتابخانه مجلس توسط مهندس سیحون باعث شده که ارتباط سه ورودی شمالی این مسجد با عمارت بهارستان مسدود شود.

ورودی اصلی و غربی آن در خیابان بهارستان دارای جلو خان و سر دری بزرگ و دو لته است اما دید مستقیم به داخل صحن مرکزی ندارد.

درب شرقی این مسجد که درب ورود برای خانوم ها است از درب اصلی کوچک تر است اما دارای جلو خانی هشتی خوش ترکیب و راهرویی طولانی به سمت شمال شرقی مدرسه است

معمار مسجد سپهسلار استاد حسن معمار قمی بوده است

2. صحن مرکزی

صحن مرکزی این بنا به صورت چهار گوش است و از چهار ایوان تشکیل شده است. ابعاد این صحن تقریبا 62 در 63 متر است و ایوان ها نیز حدود 18 متر هستند.

صحن ها دو طبقه هستند و در هر طبقه چند حجره برای اسکان طلاب وجود دارد که مجموع آنها به 60 حجره می رسد. این حجره ها از حجره های دیگر مدارس بزرگ تر هستند و در سردر آنها مقرنس های بدیع و مجزا از یگدیگر طراحی شده است.

از برجسته ترین ابتکارات معماری دوره قاجار در این مسجد می توان به بهار خواب ها در حجره ها طبقه بالا اشاره کرد.

صحن مرکزی این مسجد دارای چهار باغچه مشجر و چهار پیاده گرد به همراه حوض مدور بزرگ همراه با فواره هایی در مرکز آن است که آب قنات مهران در آن جاری است. قنات مهران به مسجد سپهسالار و عمارت بهارستان اختصاص دارد.

3. ایوان ها

ایوان ها در چهار طرف ساحتمان قرار دارند، ایوان جنوبی ایوان اصلی و بزرگ است که به گنبد ختم می شود. در بخش بالایی ایوان های شمالی دو گلدسته قرار دارد . در بین آن ها ساعت قرار دارد. این ساعت که در سال 1880 میلادی به همراه سه ناقوس در فرانسه شناخته شده است در اتاقکی با ارتفاع 5 متر و طول 5/2 متر و عرض 5/1 متر قرار دارد. این اتاقک نیز کاشی کاری شده است و دارای تزئینات چوبی است.

این ساعت هم از جهت حیاط مرکزی مدرسه سپهسالار و هم از جهت عمارت بهارستان قابل مشاهده است. این ساعت در این بنا مکمل مجموعه حرکت های عمودی است.

4. تالار چهل شیر

این قسمت در گوشه سمت شمال غربی مسجد واقع شده است و با تأخیر حدود 50 سال ساخته شده است. این تالار هشت ستون سنگی دارد که در میان آن حوض بزرگی با کاربرد وضو خانه قرار دارد. دور این محزن چهل شیر فلزی وجود دارد و به همین دلیل آن را چهل شیر می دانند.

مؤسس مسجد سپهسالار میرزا حسن قزوینی صدر اعظم شاه قاجار بوده است

5. شبستان تابستانی و زمستانی

به گنبد خانه شبستان تابستانی می گویند که پهنای دهانه گنبد 15 متر و ارتفاع آن 25 متر است که در مجموع مساحتی نزدیک به 1600 متر دارد.

شبستان زمستانی در پشت ایوان شرقی قرار دارد و دارای 44 ستون سنگی یک دست است که بین هر ستون یک سقف گنبدی وجود دارد که درون آنها اسم یا صفات خداوند گچ کاری شده است.

6. مدرس ها

مدرس ها محل تشکیل کلاس ها بوده است. دو مدرس در دو طرف شبستان تابستانی و متصل به آن و مدرس دیگر که بزرگتر است پشت به ایوان شمالی قرار دارد. ادامه ایوان شمالی گلخانه زمستانی بوده است که از سال 1310 به تالار سخنرانی و تدریس تبدیل شده است و در حال حاضر محل دارالقران و بسیج به شمار می رود.

7. کتابخانه

ساختمان کتابخانه در نقشه اصلی وجود داشت اما با تأخیر در سال 1313 توسط یک معمار فرانسوی به نام " ماکسیم سیرو" ساخته شد. سپهسالار با خرید کتابخانه 4000 نسخه ای اعتضاد السلطنه در سال 1259 کتابخانه این مدسه را بنیان گذاری کرد. در حال حاضر بیش از 4200 کتاب به خطی به خط مؤلفان و 10 هزار کتاب چاپ سنگی در این مجموعه وجود دارد.

مسجد سپهسالار دارای قسمت های همچون کتابخانه و صحن مرکزی می باشد

بازدید از مسجد سپهسالار

بازدید از مسجد برای عموم مردم آزاد نیست و برای این که از این مسجد بازدید کنید نیاز است که هماهنگی های لازم انجام شود. البته هنگام برقراری مراسم های ختم یا بزرگداشت شخصیت های برجسته می توانید وارد این مجموعه شوید و از آن بازدید کنید.

تزئینات مسجد سپهسالار

در این مسجد تزئیناتی مانند کادر بندی، گچ بری، آجر کاری، آجر چینی، یزد بندی، معرق و کاسه بندی، مقرنس کاری و گوشواره ها، قطار بندی، حجاری و کاشی کاری ها، سه دری و پنج دری استفاده شده است. در تزئینات کاشی کاری ها به کار رفته است. 

در مدرسه عناصریی مثل طبیعت بی جان و پیکر های انسانی به چشم می خورد که از کشور های غربی وارد شده است.

در این مسجد نقوش ایرانی مانند نقوش خطاطی و هندسی نیز به چشم می خورد که از طبیعت الهام گرفته شده است.

برای تزئینات مسجد سپهسالار از گچ بری و آجرچینی و کاشی کاری استفاده شده است

دیدنی های نزدیک به مسجد سپهسالار

از نزدیک ترین جاذبه های گردشگری به مسجد سپهسالار می توان به باغ و عمارت فخرالدوله، بازار تهران، باغ ملی تهران، بازار دروازه شمیرانات نام برد.

همچنین دیگر جاذبه هایی که در این محدوده قرار دارند می توان از موزه سکه بانک سپه، مدرسه دارالفنون، موزه جواهرات در خیابان فردوسی، سر در باغ ملی، موزه ملک، موزه ملی ایران، میدان مشق، خیابان سی تیر، خانه مقدم، پارک شهر، کنیسه حیم، آتشکده آدریان، موزه مانوکیان، موزه عبرت و .... دیدن کنید.

گردآوری : بخش گردشگری بیتوته