هشدار؛ خطرات پنهان استفاده از آهن‌آلات تقلبی در ساختمان‌سازی

مجموعه: خدمات فنی و تاسیسات

آهن‌آلات تقلبی مقاومت سازه را به خطر می‌اندازد

خطرات استفاده از آهن‌آلات تقلبی در ساختمان‌سازی

استفاده از آهن‌آلات، به‌ویژه تیرآهن، در صنعت ساختمان‌سازی به دلیل نقش حیاتی آن‌ها در افزایش مقاومت سازه‌ها در برابر نیروهای جانبی و تنش‌های محیطی، از اهمیت بالایی برخوردار است. با این حال، استفاده از آهن‌آلات تقلبی و بی‌کیفیت می‌تواند پیامدهای جدی به دنبال داشته باشد، از جمله خسارات مالی، جانی و زیست‌محیطی. این مقاله به بررسی خطرات استفاده از آهن‌آلات تقلبی، روش‌های تشخیص آن‌ها و راهکارهای پیشگیری می‌پردازد.

تیرآهن تقلبی می‌تواند باعث فروپاشی ساختمان شود

مخاطرات استفاده از آهن‌آلات تقلبی 

آهن‌آلات تقلبی، از جمله تیرآهن‌های غیراستاندارد، به دلیل عدم رعایت استانداردهای کیفی و فنی، قادر به تحمل بارهای مورد انتظار در سازه‌ها نیستند. این موضوع می‌تواند منجر به مشکلات زیر شود:

• کاهش ایمنی سازه: آهن‌آلات تقلبی معمولاً مقاومت مکانیکی پایینی دارند و در برابر حوادث طبیعی مانند زلزله یا نیروهای غیرطبیعی مانند بارهای سنگین، عملکرد ضعیفی از خود نشان می‌دهند. این امر می‌تواند به فروپاشی سازه و به خطر افتادن جان افراد منجر شود.

• خسارات مالی: استفاده از مواد بی‌کیفیت نه‌تنها هزینه‌های تعمیر و بازسازی را افزایش می‌دهد، بلکه ممکن است پروژه را با تأخیر مواجه کرده و هزینه‌های اضافی به پیمانکاران و کارفرمایان تحمیل کند.

• تأثیرات زیست‌محیطی: فروپاشی سازه‌های ساخته‌شده با مواد تقلبی می‌تواند به محیط زیست آسیب برساند، به‌ویژه در پروژه‌های بزرگ مانند آسمان‌خراش‌ها یا زیرساخت‌های صنعتی که حجم زیادی از مواد در آن‌ها استفاده می‌شود.

• پیامدهای قانونی: اگرچه در ایران استفاده از آهن‌آلات تقلبی مستقیماً مسئولیت کیفری به دنبال ندارد، اما امکان طرح دعوی مطالبه خسارت در دادگاه وجود دارد. این موضوع می‌تواند برای پیمانکاران، مهندسان و ناظران مشکلات حقوقی ایجاد کند.

استفاده از آهن‌آلات تقلبی خسارات مالی سنگینی ایجاد می‌کند

روش‌های تشخیص آهن‌آلات تقلبی از اصل 

تشخیص آهن‌آلات تقلبی از اصل نیازمند بررسی دقیق ویژگی‌های ظاهری، فنی و استانداردهای محصول است. در ادامه، روش‌های کلیدی برای شناسایی تیرآهن تقلبی ارائه شده است:

مشخصات ظاهری: 

• تیرآهن‌های اصل دارای سطحی یکنواخت، بدون زنگ‌زدگی یا ناهمواری هستند. وجود زنگ‌زدگی، ترک یا رنگ ناهمگون می‌تواند نشانه‌ای از تقلبی بودن محصول باشد.

• شکل هندسی تیرآهن (مانند IPE یا INP) باید با استانداردهای اعلام‌شده توسط تولیدکننده مطابقت داشته باشد.

وزن و ابعاد:

• وزن تیرآهن باید با جدول استاندارد اشتال (جدول وزن مقاطع فولادی) همخوانی داشته باشد. اختلاف قابل‌توجه در وزن می‌تواند نشانه‌ای از کیفیت پایین یا تقلبی بودن محصول باشد.

• ابعاد تیرآهن (مانند سایزهای ۱۲، ۱۴، ۱۶ و غیره) باید دقیقاً مطابق با مشخصات اعلام‌شده باشد.

علامت حک‌شده:

• تولیدکنندگان معتبر معمولاً علامت تجاری خود را روی تیرآهن حک می‌کنند.

نبود علامت حک‌شده یا وجود علائم غیرمعتبر می‌تواند نشانه‌ای از تقلبی بودن باشد.

بسته‌بندی و پلاک شناسایی: 

• تیرآهن‌های اصل در بسته‌بندی‌های استاندارد (بندیل‌های ۲ تا ۵ تنی) عرضه می‌شوند. هر بندیل باید دارای پلاک شناسایی باشد که اطلاعاتی مانند نام تولیدکننده، وزن، استاندارد و پارامترهای تولید روی آن درج شده است.

• بسته‌بندی غیراستاندارد یا نبود پلاک می‌تواند نشانه‌ای از محصول تقلبی باشد.

جوش‌پذیری:

• تیرآهن‌های تقلبی به دلیل ترکیبات شیمیایی نامناسب، معمولاً جوش‌پذیری ضعیفی دارند. این موضوع می‌تواند در حین اجرا یا آزمایش‌های کیفی مشخص شود.

رنگ و کیفیت سطح:

• رنگ تیرآهن اصل باید یکدست و بدون کدری یا زنگ‌زدگی باشد. تغییرات رنگی یا وجود لکه‌های غیرعادی می‌تواند نشانه‌ای از کیفیت پایین باشد، اگرچه انبارداری نامناسب نیز گاهی باعث تغییر رنگ می‌شود.

آزمایش‌های شیمیایی و PMI:

• انجام آزمایش شناسایی مثبت مواد (PMI) با استفاده از روش‌هایی مانند فلورسانس اشعه ایکس (XRF) یا اسپکترومتری انتشار نوری (OES) می‌تواند ترکیب شیمیایی دقیق فولاد را مشخص کند. این روش به‌ویژه برای پروژه‌های حساس توصیه می‌شود.

گواهی آزمون مواد (MTC):

• گواهی آزمون مواد (MTC) باید شامل اطلاعاتی مانند مشخصات درخواست‌شده، تحلیل شیمیایی، خواص مکانیکی، شماره لات و حرارت، و نوع گواهی باشد. MTC جعلی معمولاً فاقد این جزئیات یا دارای ناسازگاری‌هایی است.

زنگ‌زدگی تیرآهن نشانه‌ای از کیفیت پایین است

استانداردهای تیرآهن

تیرآهن‌ها بر اساس استانداردهای مشخصی تولید می‌شوند که شناخت آن‌ها برای تشخیص اصالت محصول ضروری است:

• استاندارد IPE: این استاندارد در ایران و اروپا پرکاربرد است و به دلیل تطبیق‌پذیری با شرایط مختلف جغرافیایی و فصلی، در بسیاری از پروژه‌های ساختمانی استفاده می‌شود.

• استاندارد INP: این استاندارد در ایران کمتر استفاده می‌شود و معمولاً برای پروژه‌های خاص از کشورهای دیگر وارد می‌شود. هنگام خرید تیرآهن وارداتی، بررسی دقیق مشخصات آن ضروری است.

راهکارهای پیشگیری از استفاده از آهن‌آلات تقلبی 

برای جلوگیری از مشکلات ناشی از استفاده از آهن‌آلات تقلبی، رعایت موارد زیر توصیه می‌شود:

• خرید از منابع معتبر: خرید از تولیدکنندگان یا فروشندگان شناخته‌شده که محصولات برندهای معتبر را عرضه می‌کنند، خطر استفاده از مواد تقلبی را کاهش می‌دهد.

سفارش مستقیم از کارخانه‌های تولیدکننده، به‌ویژه در تناژ بالا، امکان دریافت گواهینامه‌های استاندارد را فراهم می‌کند.

• نظارت مهندسی دقیق: حضور مهندسان ناظر با صلاحیت در مراحل مختلف پروژه، از خرید مصالح تا اجرا، می‌تواند از استفاده از آهن‌آلات غیراستاندارد جلوگیری کند.

• استفاده از بیمه‌های ساختمانی: بیمه‌هایی مانند بیمه تمام خطر پیمانکاران، بیمه مسئولیت مدنی و بیمه تضمین کیفیت ساختمان می‌توانند خسارات احتمالی ناشی از استفاده از مواد بی‌کیفیت را کاهش دهند.

• بررسی گواهی‌های استاندارد: درخواست و بررسی دقیق گواهی آزمون مواد (MTC) از تامین‌کننده و تطبیق آن با محصول دریافتی ضروری است.

• استفاده از فناوری‌های نوین: فناوری‌هایی مانند بلاکچین می‌توانند با ارائه امکان ردیابی کامل زنجیره تأمین، از ورود مواد تقلبی به پروژه‌ها جلوگیری کنند.

نقش نهادهای ناظر 

در ایران، سازمان نظام مهندسی به‌عنوان یکی از نهادهای اصلی نظارت بر کیفیت مصالح و اجرای پروژه‌های ساختمانی عمل می‌کند. مهندسان ناظر این سازمان وظیفه دارند بر انطباق فرآیندهای ساخت‌وساز با پروانه، نقشه‌ها و محاسبات فنی نظارت کرده و گزارش‌های لازم را ارائه دهند. در صورت مشاهده تخلف، مانند استفاده از مصالح غیراستاندارد، ناظران موظف‌اند آن را به مرجع صدور پروانه و سازمان نظام مهندسی گزارش کنند.

شهروندان می‌توانند تخلفات ساختمانی، از جمله استفاده از آهن‌آلات تقلبی، را از طریق سامانه 137 گزارش دهند. این سامانه‌ها برای جلوگیری از ساخت‌وسازهای غیراصولی و افزایش ایمنی پروژه‌ها طراحی شده‌اند.

علامت حک‌شده روی تیرآهن اصالت آن را نشان می‌دهد

سوالات متداول 

1. آیا رنگ تیرآهن می‌تواند نشان‌دهنده تقلبی بودن آن باشد؟

بله، تیرآهن اصل باید رنگی یکدست و بدون کدری یا زنگ‌زدگی داشته باشد. با این حال، انبارداری نامناسب ممکن است باعث تغییر رنگ شود، بنابراین باید سایر پارامترها نیز بررسی شوند.

2.گواهی آزمون مواد (MTC) چیست و چگونه می‌توان جعلی بودن آن را تشخیص داد؟

گواهی آزمون مواد (MTC) سندی است که مشخصات فنی و شیمیایی محصول را تأیید می‌کند. MTC جعلی ممکن است فاقد اطلاعات دقیق مانند شماره لات، تحلیل شیمیایی یا خواص مکانیکی باشد یا ناسازگاری‌هایی در آن مشاهده شود.

3. چه استانداردهایی برای تولید تیرآهن استفاده می‌شود؟

استانداردهای رایج شامل IPE (پرکاربرد در ایران و اروپا) و INP (کمتر در ایران استفاده می‌شود و معمولاً وارداتی است) هستند. هر استاندارد مشخصات ظاهری و فنی خاصی دارد که باید بررسی شود.

4. چه صنایعی به جز ساختمان‌سازی از آهن‌آلات تقلبی آسیب می‌بینند؟

صنایع هوافضا، نفت و گاز، و نیروگاه‌های هسته‌ای نیز از آهن‌آلات تقلبی متضرر می‌شوند. در هوافضا، قطعات تقلبی می‌توانند عواقب مرگباری داشته باشند.

5. چگونه انبارداری نادرست می‌تواند بر کیفیت تیرآهن تأثیر بگذارد؟

انبارداری در محیط‌های مرطوب یا نامناسب می‌تواند باعث زنگ‌زدگی یا تغییر رنگ تیرآهن شود که ممکن است به اشتباه به‌عنوان نشانه‌ای از تقلبی بودن تلقی شود.

نتیجه‌گیری 

استفاده از آهن‌آلات تقلبی در ساختمان‌سازی نه‌تنها ایمنی سازه‌ها را به خطر می‌اندازد، بلکه می‌تواند خسارات مالی و حقوقی سنگینی به دنبال داشته باشد. با توجه به اهمیت تیرآهن و سایر مقاطع فولادی در استحکام سازه‌ها، خرید از منابع معتبر، بررسی دقیق مشخصات ظاهری و فنی، و نظارت مهندسی دقیق ضروری است. علاوه بر این، استفاده از فناوری‌های نوین مانند بلاکچین و همکاری با نهادهای ناظر می‌تواند به کاهش ریسک‌های ناشی از مواد تقلبی کمک کند. در نهایت، انتخاب کیفیت به‌جای قیمت پایین، سرمایه‌گذاری مطمئنی برای ایمنی و پایداری پروژه‌های ساختمانی است.

گردآوری:بخش دانش کسب و کار بیتوته