واکنش گسترده مردم به سالروز تولد محمدرضا شجریان، یکسال پس از درگذشت او
- مجموعه: اخبار فرهنگی و هنری
- تاریخ انتشار : یکشنبه, 04 مهر 1400 11:53
بدون تردید مردم ایران یک بدرقه بزرگ برای محمدرضا شجریان تا آرامگاه ابدی‌اش را از روزگار طلب‌کارند؛ اتفاقی که تسلط ویروس کرونا بر سراسر شئون زندگی مردم ایران وجهان مانع آن شد.
اول مهر 1400 اولین روز مشابه خود در چند دهه اخیر بوده است که روزگار مردم ایران بدون محمدرضا شجریان گذشت. خواننده‌ای که بیش از 5دهه را مردم ایران در سفر و حضر، خواب وبیداری، جنگ و صلح، عشق و حماسه با صدای او تجربه کردند. از خصوصی‌‌ترین حالات تا عمومی‌‌ترین موقعیت‌‌‌های اجتماعی، سیاسی وفرهنگی خود را گاه با کسی چون شریک بودند.
کسی که گاه همزمان و همزبان با آنان خواند که «تفنگم را بده تا ره بگیرم» و زمانی دیگر بنا به اقتضای شرایطی دیگر برای آنان که زبان تفنگ را برگزیده بودند، می‌خواند که «تفنگت را زمین بگذار».از این منظر محمدرضا شجریان جایی ویژه در ذهن و زبان و قلب مردم ایران به خود اختصاص داده است؛ جایگاهی که مخالفان سیاسی این موسیقیدان بزرگ نیز قادر به انکار آن نیستند.در این میان مهرماه با زندگی و مرگ شجریان نیز پیوندی ابدی خورده است.
تولد او در اولین روز این ماه و درگذشتش با هفدهمین روز مهر گره خورده است واز این منظر این ماه خاطره‌انگیز و نوستالوژیک را با محمدرضا شجریان پیوندی ابدی زده است.در روزهای گذشته نیز بسیاری از مردم ایران یادشان مانده بود که مهر، ماه شجریان هم هست. برخی تصاویر منتشر شده از آرامگاه فردوسی نشان می‌دهد که مردم بسیاری با حضور بر مزار شجریان به همخوانی تصانیف و آوازهای شجریان پرداختند و به شیوه خود این روز را گرامی داشتند.در فضای مجازی نیز بازار تبریک تولد شجریان و اشتراک‌گذاری ویدئوهایی درباره او بسیار داغ‌‌تر از همیشه بود. تبریک‌‌‌هایی که امسال رنگ‌وبوی دیگری داشت. او دیگر در میان مردم ایران نبود و از این منظر تبریک‌‌‌های تولد شجریان بیشتر بوی دلتنگی می‌داد.
واکنش گسترده به سالروز تولد شجریان
همایون شجریان؛ فرزند این خواننده بزرگ که خود البته جایگاهی مشابه پدر را در موسیقی سنتی ایران کسب کرده است، با انتشار عکسی از خود و پدرش در اینستاگرام نوشت:«پدر، دلتنگم هر روز... تو را در قلبم مرور می‌کنم. تمام زندگی‌ام را با تو، تمام آن لحظات را....طنین آوایت به گوش جانم می‌پیچد و مدام پر می‌شوم ازنقش تو. در چشم‌هایم می‌خندی. زادروز توست امروز، زادروز مهر. اما تو نیستی... زادروزت بر همه عاشقانت فرخنده باد.» مژگان شجریان هم در ویدئویی در صفحه اینستاگرامش گفت که اول مهر برای همه خاطرات شیرین کودکی و برای او زادروز پدرش را به همراه دارد.
او گفت که «پدرش متعلق به همه فارسی‌زبانان» بودند، «متعلق به همه کسانی که با صدای او زندگی کردند، عاشق شدند، از دردها فارغ شدند، با خود خلوت کردند و خود را پیدا کردند.»
مزگان شجریان ادامه داد که به یاد پدرش به طبیعت آمده چون طبیعت همیشه «پناهگاه امنی» برای او بود و هروقت به طبیعت می‌رفت «صدایش را مثل یک هزاردستان عاشق به اوج می‌برد تا به افلاک برسد.»
دختر محمدرضا شجریان از طرفداران پدرش خواست که به یاد او شمعی روشن کنند.
کیهان کلهر نوازنده مشهور کمانچه که تجربه‌‌‌های بزرگی را با شجریان داشته است، نیز دلتنگی‌اش را در اینستاگرام خود این گونه ابراز کرد:«تا ساز هست و آواز هست، در این روز به نامت جام‌ها پر می‌گردند و سبوها خالی.» محمد اصفهانی نیز در اینستاگرام خود برای زادروز شجریان این‌طور نوشت: «پیام من که رساند به یار مهر گسل/ که برشکستی و ما را هنوز پیوند است».سالار عقیلی نیز در اینستاگرام خود به این نکته اشاره کرد که «استاد عزیز و مهربان حیف که دیگر پیش ما نیستی».علی زند وکیلی هم به یاد شجریان در اینستاگرام خود تصنیفی از شجریان منتشر کرد.رضا عطاران نیز با انتشار ویدئویی، ربنای استاد شجریان را روی سکانس زیبایی از فیلم تحسین‌شده «رستگاری در شائوشنگ» گذاشت و پخش کرد!
فقدان شجریان باورکردنی نیست
وحید تاج، خواننده موسیقی سنتی نیز به این مناسبت یادداشتی منتشر کرد و نوشت:«با شنیدن نام بزرگ استاد محمدرضا شجریان، به یاد تاریخ عظیمی از فرهنگ موسیقایی و آوازی این کشور می‌افتم، چرا که استاد شجریان و صدای او در واقع عین منشوری است که اگر این منشور و صدا را تجزیه کنیم، صدای بزرگانی چون بنان، قمرالملوک وزیری، طاهرزاده، تاج اصفهانی، قوامی و دیگر بزرگان عرصه موسیقی از این صدا استخراج می‌شود.»خواننده آلبوم ساز شبانگاهی با ابراز تأسف از درگذشت شجریان، بر این باور است که از دست دادن استاد شجریان قابل باور نیست و هرگز فقدان او را احساس نکرده و فکر نمی‌کنیم. استاد آواز ایران در بین ما حضور ندارد. بعد از گذشت یک سال، او را حس می‌کنم و تا همیشه حضور دارد.در ادامه یادداشت تاج آمده است:«صدای منحصر به فرد استاد شجریان، ظرایف و تکنیک‌‌‌های خاص خود را دارد که وقتی با تفکر و اندیشه به سراغ ادبیات می‌رود، این قدرت و تکنیک صدا با آن ادبیات فاخر چنان عجین می‌شود که در دل هر شنونده‌ای رسوخ می‌کند و تاثیرگذار می‌شود.»
شجریان؛ انسانی چند وجهی
خواننده آلبوم بی‌فاصله یادآور می‌شود:«این صدا دارای قدمت چند صد ساله است که از بزرگان الهام می‌گیرد و همه آن آوازهای بزرگان با ترجمان و زبان استاد شجریان ارائه می‌شود. توأمان شدن این صدا با ادبیات فاخر ما تاثیرگذار است. به استاد شجریان می‌توان به عنوان یک انسان چند وجهی نگاه کرد، انسانی که فقط دارای صدای خوش نیست، بلکه گذشته از صدای خوش، تفکر و اندیشه والایی دارد که این اندیشه مهم‌‌تر است، همان‌طور که شجریان بارها به این موضوع اشاره کرده است.»این هنرمند تاکید کرد:«آواز استاد شجریان، مردم را با ادبیات کهن بیشتر آشنا کرد، اما وقتی از زبان یک خواننده چون شجریان این ادبیات و اشعار را با آن تکنیک‌‌‌های آوازی و دلبرانه‌‌‌ها صدایی می‌شنویم، مخاطب بیشتر با ادبیات آشنا می‌شود.»
بنیاد شجریان راه‌اندازی شود
در همین ارتباط کارگردان و تهیه کننده مستند سیاوش در آتش، که پیرامون زندگی شجریان ساخته شده، پیشنهاد راه‌اندازی بنیاد شجریان را مطرح کرد و گفت:«شجریان عمیقتر از همیشه و باشکوه‌‌تر از هر زمانی در قلب ایرانیان جای دارد.»
کیوان مهرگان در گفت‌وگو با ایرنا، اظهار داشت:«زنده‌یاد محمدرضا شجریان همچون حافظ، سعدی، خیام، مولانا و دیگر عناصر هویت‌بخش فرهنگی ما به شاخصه‌ای برای دوری، نزدیکی، شناخت و درک فرهنگ ایرانی تبدیل شده است؛ در ممالک غربی یک کار پسندیده این است که برای مشاهیری در سطح و جایگاه شجریان، بنیادی برای پیگیری فعالیت‌‌‌های آنان راه‌اندازی می‌شود؛ بنابراین، تا دیر نشده است باید بنیاد شجریان هم تاسیس شود.»
مستند سیاوش در آتش
مهرگان درباره مستند ۱۲۹ دقیقه‌ای زندگی زنده‌یاد محمدرضا شجریان با نام سیاوش در آتش، گفت:«در مستند سیاوش در آتش، کوشیدم از زاویه دید متفاوتی زندگی اجتماعی استاد محمدرضا شجریان را مرور کنم. به نظر من این زندگی اجتماعی ترجمه یک زندگی سیاسی، حزبی و جناحی نیست، بلکه با مرور این زندگی می‌فهمیم استاد شجریان از همان اوایل کار حرفه‌ای خود، معیاری به نام «مردم» برای فعالیت هنری داشت.»
شجریان نسبت به مردم بی‌تفاوت نبود
وی با بیان این‌که شجریان هر کاری که انجام می‌داد، آن را با استاندارد مردم می‌سنجید، گفت:«هیچ دوره از زندگی استاد شجریان را نمی‌توانیم پیدا کنیم که نسبت به مردم بی‌تفاوت یا مقابل آنها باشد. در همه ۶۰سال گذشته شجریان سمت مردم و سمت درست تاریخ ایستاده است.» مهرگان تاکید کرد:«این موضوع به ذکاوت، درایت، دوراندیشی، تعلیم و تربیت ویژه او بر می‌گردد. شجریان جامعه ایرانی را با همه پیچیدگی‌‌‌ها و ظرایفش به خوبی می‌شناخت و نبض این جامعه را همیشه در دست داشت. یکی از هزاران دلیلی که او به قلب‌‌‌های ایرانیان راه پیدا کرد، به همین برمی‌گردد که شناخت درست و عمیقی از جامعه ایرانی داشت.»
شجریان بر پرده سینما حقیقت
مهرگان درباره پخش این مستند، خاطرنشان کرد:«در ایران امکانات زیادی برای پخش سینمای مستند مستقل نداریم؛ بنابراین جایی که برای عرضه نخستین این فیلم مناسب به نظر می‌رسد، جشنواره سینما حقیقت است. از آنجایی که جشنواره شرط «اولین نمایش را در جشنواره» تعیین کرد و با وجود این‌که این فیلم از سال گذشته آماده بود، اما به دلیل اهمیتی که برای جشنواره سینما حقیقت قائل هستم، تصمیم به ثبت نام و شرکت در جشنواره امسال گرفتم.»
شجریان عمیقتر از همیشه در قلب ایرانیان
کارگردان مستند سیاوش در آتش ابراز امیدواری کرد که این فیلم در جشنواره اکران شود و مورد استقبال مخاطبان قرار بگیرد.وی با بیان این‌که منتظر تعیین هیات انتخاب جشنواره هستیم، ادامه داد:«بعد از پخش این مستند در آذرماه ۱۴۰۰ در جشنواره سینما حقیقت، مدیران هنر و تجربه را برای اکران نوروزی این مستند متقاعد می‌کنیم.»این مستندساز، استقبال همکاران و دوستان شجریان در ساخت مستند سیاوش در آتش را خوب توصیف کرد و افزود:«در این زمینه، نام استاد شجریان راهگشا بود و هر کدام از دوستان استاد در داخل یا خارج از کشور که از ساخت این مستند مطلع می‌شدند، با رضایت می‌پذیرفتند و با ما همکاری می‌کردند.»
انتشار تصاویر دیده نشده از شجریان
وی افزود:«با وجود این‌که بخشی از تصویربرداری این مستند در دوره کرونا و قبل از شروع فرایند واکسیناسیون انجام شد، اما همکاران زنده‌یاد شجریان برای حضور در این فیلم همکاری کردند؛ در صورتی که عکس یا سندی متناسب با صحبت‌‌‌های‌شان لازم بود، در اختیار قرار می‌دادند و کریمانه با ما در ساخت این مستند همکاری کردند.» کارگردان مستند سیاوش در آتش با اشاره به حضور استاد شجریان در این مستند، اظهار داشت:«بخش‌‌‌هایی از این مستند در زمانی ساخته شد که مرحوم شجریان در قید حیات بود و با پخش این مستند، سخنان و تصاویری از او برای نخستین بار به نمایش در می‌آید که تاکنون دیده و شنیده نشده است.»
مهر؛ ماه شجریان است
مهرگان در ادامه این گفت و گو با اشاره به این‌که اول مهرماه سالروز تولد استاد شجریان و ۱۷ مهرماه نخستین سالروز درگذشت او است، گفت:«مهر، ماه شجریان است. ما در این ماه در فاصله تولد و پرواز او قرار داریم. یک سال گذشته را که در فضای مجازی و حقیقی رصد می‌کردم، هیچ نشانه‌ای دال بر غیبت استاد شجریان ندیدم.»وی ادامه داد:«بعد از مرگ بسیاری از هنرمندان، متوجه فقدان آنها می‌شویم، ولی این موضوع درباره استاد شجریان صدق نمی‌کند و به نظر من، او هنوز حاضر و گرمابخش محافل دوستداران خود است.»تهیه کننده مستند سیاوش در آتش اظهار داشت:«به این پرسش باید پاسخ داد چرا شجریان نمی‌میرد و فراموش نمی‌شود؟ به نظر من، این امر به رابطه دو سویه او و مردم و رابطه هنر استاد با فرهنگ نامیرای حوزه تمدنی ایران بر می‌گردد. شجریان فهم درستی از روان‌شناسی و جامعه‌شناسی مردم ایران داشت.
او می‌دانست مردم ایران چه انتظاری از هنرمندان خود دارند. آنها انتظار دارند هنرمندان به مسایل آنان پاسخ بدهند، در عین حال واکنش هنرمندان کلیشه‌ای، شعاری، جناحی و باندی نباشد.»به گفته این مستندساز، این کیمیاگری از شجریان هنرمند ممتازی ساخت؛ نگاه او همیشه به مردم و آلام آنان بود، او صدایش را در اختیار مردم می‌گذاشت و صدای آنان می‌شد.وی درباره خط مشی زنده‌یاد محمدرضا شجریان، تاکید کرد:«همه می‌دانیم شجریان خیلی راحت می‌توانست از موقعیت ممتاز خود در جهت کسب منافع فردی استفاده کند، اما این کار را نکرد. هیچ وقت مردم را به پول، شهرت و مرتبه اجتماعی نفروخت. همین موضوع، دروازه‌‌‌های قلب مردم را به سوی شجریان گشود. برای همین است که یکسال پس از پرواز همیشگی او بیشتر از گذشته، عمیقتر از همیشه و باشکوه‌‌تر از هر زمانی در قلب ایرانیان جای دارد.»
همدلی
