تشویق کردن بچه ها
- مجموعه: والدین موفق
تشویق بچهها
هنر تشویق در تربیت کودک
هر پدر و مادری دوست دارد فرزندش شاد، موفق و بااعتمادبهنفس باشد. اما آیا میدانستید یکی از سادهترین و در عین حال تأثیرگذارترین روشها برای رسیدن به این هدف، تشویق کردن درست و اصولی است؟
تشویق فقط گفتن «آفرین» یا «دمت گرم» نیست، بلکه نوعی پیام عاطفی است که به کودک میگوید: «من تو را میبینم، تلاشت را درک میکنم و برایت ارزش قائلم.»
اگر کودک احساس کند دیده میشود، انگیزهی درونیاش برای یادگیری، خلاقیت و پیشرفت چند برابر میشود.
تشویق مؤثر در واقع بذر اعتمادبهنفس و خودباوری را در دل کودک میکارد. این بذر با تکرار توجه و حمایت والدین، به درختی تنومند از عزتنفس تبدیل میشود.
چرا تشویق کردن بچهها تا این حد مهم است؟
تشویق نه تنها باعث شادی لحظهای در کودک میشود، بلکه آثار بلندمدت بر ذهن و شخصیت او دارد. کودکانی که مرتب و درست تشویق میشوند، در آینده افرادی مثبتاندیش، با انگیزه و مقاوم در برابر شکستها خواهند بود.
در واقع تشویق، نوعی «انرژی روانی» است که به کودک نیرو میدهد تا مسیر رشد را با اشتیاق ادامه دهد.
وقتی کودک برای انجام کار درست یا تلاشی کوچک تحسین میشود، در ذهنش پیامی شکل میگیرد:
«اگر تلاش کنم، نتیجه میگیرم و دیده میشوم.»
این پیام ساده پایهی شکلگیری انگیزهی درونی در کودک است — انگیزهای که به او یاد میدهد برای رضایت شخصی خود تلاش کند، نه فقط برای گرفتن پاداش یا جلب رضایت دیگران.
اثرات بلندمدت تشویق بر کودکان:
- رشد عزتنفس و احساس ارزشمندی
- تقویت حس مسئولیتپذیری
- افزایش تمرکز و پشتکار
- کاهش وابستگی به تأیید دیگران
- شکلگیری رفتارهای مثبت و پایدار
روشهای تشویق بچهها
تفاوت تشویق واقعی با تحسین بیجا
خیلی از والدین به نیت خوب، دائماً از فرزندشان تعریف میکنند، اما گاهی همین تعریفهای بیهدف اثر منفی دارد.
کودک وقتی دائماً بشنود «تو بهترینی»، «تو باهوشی»، «تو بینقصی»، کمکم از واقعیت فاصله میگیرد. چون وقتی با یک شکست کوچک روبهرو میشود، احساس میکند آن تصویر ایدهآل از خودش فرو ریخته است.
بنابراین، تشویق مؤثر باید دقیق، واقعی و متمرکز بر تلاش باشد، نه نتیجه.
بهجای گفتن:
«تو نابغهای!»
بگویید:
«دیدم چقدر با دقت مسئله رو حل کردی. وقتی نمیدونستی، دوباره تلاش کردی تا یاد بگیری. آفرین!»
در این جمله، تمرکز بر فرآیند یادگیری و پشتکار کودک است، نه بر برچسب هوش یا موفقیت.
نکته کلیدی:
تشویق مؤثر به کودک یاد میدهد که ارزش او در تلاش و یادگیری است، نه در کامل بودن یا برنده شدن.
تربیت کودک با تشویق
جملات مؤثر و انگیزشی برای تشویق کودکان
گاهی والدین نمیدانند چه جملاتی بگویند تا کودک واقعاً حس کند ارزشمند است. در این بخش چند نمونه از جملات مؤثر و احساسی برای تشویق کودکان آورده شده که میتوانید در موقعیتهای مختلف از آنها استفاده کنید:
- «میدونم آسون نبود، ولی تو تسلیم نشدی. این شجاعته!»
- «دیدم برای درست انجام دادن کار چقدر وقت گذاشتی، واقعاً بهت افتخار میکنم.»
- «به نظر من این ایدهات خیلی خلاقانه بود، ادامه بده!»
- «اشتباه کردی، اما یاد گرفتی. این یعنی داری رشد میکنی.»
- «از اینکه با خواهرت مهربون بودی، خیلی خوشحال شدم.»
با استفاده از این جملات، کودک یاد میگیرد که ارزشمند بودن ربطی به بینقص بودن ندارد. بلکه در مهربانی، تلاش و صداقت معنا پیدا میکند.
جملات تشویقی برای کودک
تشویق در موقعیتهای مختلف چگونه باشد؟
در خانه
- خانه اولین مدرسهی زندگی کودک است. رفتار، گفتار و واکنش والدین تأثیر مستقیمی بر روحیهی او دارد.
- وقتی فرزندتان اتاقش را مرتب میکند، در کارهای خانه کمک میکند یا حتی مسئولیت کوچکی را به عهده میگیرد، با لبخند و جملهای مثبت او را تشویق کنید.
مثلاً بگویید:
«چقدر عالی شد وقتی اتاقت رو مرتب کردی! به نظرم خیلی منظمتر شد، ممنون که کمک کردی.»
تشویق در خانه باید با احساس واقعی همراه باشد؛ صدای مهربان، تماس چشمی و حتی یک بغل گرم از هزار جمله اثرگذارتر است.
در مدرسه
تشویق در محیط آموزشی هم اهمیت زیادی دارد. وقتی معلم در حضور دیگران از تلاش یا پیشرفت یک دانشآموز تعریف میکند، نه تنها اعتمادبهنفس او را بالا میبرد، بلکه الگویی مثبت برای بقیهی دانشآموزان میسازد.
اما نکتهی مهم این است که تشویق نباید مقایسهای باشد. مثلاً گفتن «ببینید بچهها، علی از همه بهتر نوشته» باعث رقابت ناسالم میشود. در عوض میتوان گفت: «علی این بار خیلی نسبت به قبل پیشرفت کرده، چون تمرینهاش رو با دقت انجام داده.»
اهمیت تشویق در تربیت فرزند
هنگام شکست یا اشتباه
شاید مهمترین زمان برای تشویق، زمان شکست باشد. وقتی کودک شکست میخورد، دچار ترس و احساس ناتوانی میشود. اگر در این لحظه والدین کنار او باشند و بگویند: «اشتباه کردی؟ عالیه! یعنی داری یاد میگیری!»
ذهن او یاد میگیرد که شکست، پایان نیست بلکه بخشی از مسیر یادگیری است.
چگونه تشویق کنیم تا اثر ماندگار داشته باشد؟
برای اینکه تشویق شما در ذهن و قلب کودک ماندگار شود، چند نکته را همیشه به یاد داشته باشید:
صادق باشید: کودک بهراحتی حس میکند که حرف شما واقعی است یا از سر اجبار.
به موقع تشویق کنید: فاصلهی زیاد بین رفتار خوب و تشویق، اثر را کم میکند.
رفتار را توصیف کنید، نه شخصیت را: بگویید «خیلی با حوصله کار کردی»، نه «تو همیشه خوبی».
از تشویق مقایسهای بپرهیزید: هر کودک منحصربهفرد است.
رفتار خوب را با حس امنیت همراه کنید: کودک باید بداند که حتی در صورت اشتباه، دوستداشتنی و پذیرفتهشده است.
تشویق مؤثر والدین
سؤالات متداول دربارهی تشویق کردن بچهها
1. چرا تشویق کردن بچهها تا این حد مهم است؟
تشویق باعث میشود کودک احساس کند دیده و درک شده است. وقتی والدین تلاشهای کوچک فرزندشان را میستایند، او یاد میگیرد که زحمت و پشتکار ارزشمند است. این موضوع پایهی شکلگیری اعتمادبهنفس، انگیزهی درونی و عزتنفس سالم در کودک است.
2. تفاوت تشویق مؤثر با تعریف بیجا چیست؟
تشویق مؤثر، بر تلاش و فرآیند رشد کودک تمرکز دارد، نه صرفاً نتیجه یا برچسبزنی.
مثلاً گفتن «دیدم چقدر تلاش کردی تا مسئله رو حل کنی» از گفتن «تو نابغهای» خیلی مفیدتر است.
تحسین بیجا کودک را به نتیجهمحور بودن عادت میدهد و در آینده ممکن است از ترس شکست، از تجربههای جدید دوری کند.
3. آیا باید برای تشویق، به بچهها جایزه داد؟
جایزه دادن گاهی مفید است، اما نباید تبدیل به تنها روش تشویق شود.
اگر کودک فقط بهخاطر گرفتن جایزه رفتار خوبی انجام دهد، انگیزهی درونی در او شکل نمیگیرد.
بهتر است جایزهها گاهبهگاه و بهصورت نمادین باشند (مثل یک گردش، بغل، یا گفتن جملهای از صمیم قلب).
4. چه زمانی نباید کودک را تشویق کنیم؟
وقتی کودک کار اشتباهی انجام داده یا سعی دارد با رفتار نمایشی توجه جلب کند، تشویق بیجا نتیجهی معکوس دارد.
تشویق باید متناسب با رفتار مثبت واقعی و نیت درست کودک باشد، نه صرفاً برای ساکت کردن یا راضی نگه داشتن او.
5. آیا تشویق در سنین پایینتر باید متفاوت باشد؟
بله. در سالهای اولیهی زندگی، کودکان بیشتر با احساس و واکنشهای غیرکلامی ارتباط میگیرند.
در این سنین، لبخند، در آغوش گرفتن، تماس چشمی و لحن محبتآمیز بهترین نوع تشویق هستند.
با بزرگتر شدن کودک، میتوان از کلمات و جملات توصیفی نیز استفاده کرد.
6. چگونه در زمان شکست کودک را تشویق کنیم؟
مهمترین زمان برای تشویق، لحظهی شکست است.
به جای گفتن «عیبی نداره»، بگویید:
«میدونم ناراحتی، ولی دیدی چقدر تلاش کردی؟ همین یعنی داری قویتر میشی.»
این نوع تشویق به کودک یاد میدهد که شکست پایان نیست، بلکه بخشی از مسیر یادگیری است.
7. آیا تشویق زیاد باعث لوس شدن کودک میشود؟
اگر تشویق واقعی و متکی بر تلاش باشد، هرگز باعث لوس شدن کودک نمیشود.
کودک وقتی با تعریفهای دقیق و صادقانه روبهرو شود، درک میکند که باید برای دریافت تحسین، تلاش واقعی کند.
آنچه باعث لوس شدن میشود، تحسین بیهدف و بیقاعده است، نه تشویق آگاهانه.
8. بهترین زمان برای تشویق کودک چه موقع است؟
بهترین زمان وقتی است که رفتار مثبت اتفاق میافتد یا هنوز تازه در ذهن کودک است.
تشویق فوری باعث میشود ارتباط بین رفتار و پیام تشویقی در ذهن او ثبت شود.
همچنین شب قبل از خواب یا بعد از انجام کار مهم، زمان مناسبی برای گفتوگو و تشویق آرام است.
9. آیا تشویق فقط وظیفهی والدین است؟
خیر. هر بزرگسالی که در زندگی کودک نقش دارد — مانند معلم، مربی یا حتی پدربزرگ و مادربزرگ — میتواند با تشویق درست، بر روحیهی او تأثیر مثبت بگذارد.
تشویق اگر در محیطهای مختلف تکرار شود، پیام «من ارزشمندم» در ذهن کودک تقویت میشود.
10. چند جملهی تشویقی ساده و کاربردی برای استفاده روزمره؟
«میدونم این کار برات سخت بود، اما انجامش دادی، آفرین!»
«از اینکه کمک کردی، خیلی ممنونم. حس خوبی بهم دادی.»
«تلاش امروزت عالی بود. کمکم داری پیشرفت میکنی.»
«تو یاد گرفتی چطور از اشتباهاتت درس بگیری. همین خیلی مهمه.»
جمعبندی
تشویق کردن بچهها یعنی دیدن تلاشهای کوچک و بزرگ آنها و باور داشتن به تواناییشان.
وقتی فرزندتان را درست تشویق میکنید، در واقع دارید به او میگویید:
«من بهت ایمان دارم. میدونم میتونی.»
و هیچ جملهای در جهان، برای یک کودک، انگیزهبخشتر از این نیست.
بنابراین، از امروز به جای تمرکز بر نتیجه، تلاش را ببینید، احساس را بشنوید و رشد را تشویق کنید.
با همین تغییر ساده، دنیای فرزندتان زیباتر و درخشانتر خواهد شد.
گردآوری: بخش روانشناسی بیتوته
